Bautalll tot de Compagnie door het sluitell vau eeullieulV COllo
1. Ratoe Pallomhnhan
2. Pan~el'ang Anum.
3. " Ratue vermoord. I 4.
5.
Tommagon.
Ardi.
6. Ratoe Sami •.
7. If Camoria, allegaar eygrlle hl'ocdcl'':- en .:-usl.cr,~ vall dell pl'eeseJlten COlling.
8. PaJlgerang Radja Diwangsn. 9. Ratoe Ayae Bad"u>!.
10. 'l'oe B.gus Djalnl.
11. 11 " Heroedin.
12. " 1/ Sarafoedil1.
13. 1/ " Abdul Rachm"n.
14. N 1/ Sllcchib, l!l. H.adeen Radja Dicara.
HL 'eoe B:lgUS Cassa Nordill.
17. Rato. Sitty Said •.
18. " Sitty Taib •.
19. 11 Sophia,
hr,hal\'CII nog vcrsclwydc andere, die jOl1g gestorven syll.
De eCllig~tt:' broeder val! dell ovel'lecl]clI (joning, die nog in 't leven i~, \VOl'dt genuC'llIt PangeralIg S:dl'al' Ot'din, heeft weinig vel'lnngen cu leeft als ecn vergeten bl'OeJcl'.
Thans dat UEd. kelllli:::se Ilceft van den lnhul'st, hedielllngen en gell('gcndhe('dcn dcl' vool'naamste Ikll!l:;llllmel's, lIloel ik UEd.
hin lloLcerl'll, (Lit, deesc n:l\ie Jiellt beleefd el! vl'icuJelyk te
:! Zie noot 1 op bI. 71 hiervool'
80
word fm getractet'rcl. Sr Slyn hier niet gewo~n, lang voor de deur te ~t9an wa~ten) en word aan alle degerne, die 's Coning3 . wegen bij UEd. kompll J een stoel en ,!óIÎri-p;nrtllg' gepreesenteertl;
hoewel de meeste smaak beginnen te bekomen ill eell pyp toebackq, dat .sy niet heschnemt syn te veri'loeken.
Wanneer Syn Hoogheyd 's Comp9. ve~tingen passeert, word hy met negen canonschoten begroet en cloor den Gesaghebber eu Raad gecomplimenteert in het voorby passeeren. Soo mede als Syn
H()o~hr,yd hinnell Speelwyk komt, wordeu de vaandels op de hol werken opgestoken en Syn Froqgheyd aan syu koet, of vanrtuygen verwelkomt, en by de hand door den Gesaghebber door epn dubbelde ryc militairen in 's Camps grote woolllng
gecondlli~eert syndr., word aldaar met syn gevolg op de 8ogew.:\amde 's Coning51 kamer aan het hoger eyllde van een ta rel geplaaf,s I waar twee of vier brandende waxkanrseu stau.n, en die voor de rest na tydsgelegrndheyd met allerhande ver-msperillgen r.u confitullrr.n voor~ieu is, ten ware Syll ~Hoogheid
plai,ier harl, om ,ig op het speelhni,je op de punt Speelwyk te deve.r!eeren. 13y syn vertrek word denselven op de eygenote wyse wederom na buyten geb ragt en sa al, by 'yn kom,t negen CRnOllf'choten gedaan.
Wanneer den Ryxbestierder bilmen Speelwyk komt, word URd. hetselve' meede van te voren gewaarschollwt, en is de gewoonte, dat UEd. hem op de rollaag, langs dewelke het wag1.svolk voor hem gerangeerd staat, omtrent twee derde van de poort ont.fangt en by de hand geleid in huys, alwaar deselve aan een tafel aan uw regterhand 0l'gepla.t,t en mei allerhande vrugten, etr. geregaleerd word, lerwyl twee wasknarsen op ge-mf':lde tafel stnan te hrandcl1, cn na gedaene ve"rrigting word denselven door UEd. by de hand wederom tot buyten de poort geleid en aldaar arscheid gegeven. Eu word wyders aan nie·
mnnrt van de Ryxgrooten eenig publicq fatsoen aangedaan, hebhende Syn Hoogheyd geduerende den Iyd, dat hy Croon·
prins was, wagtsvolk gehad. Egter worden die van de Ganing-Iyk. familje en de Ryxgrooten door UEd. buyten op de stoep ontfangen, sonder .Ieevenwel dat UEd. hoer, gekleed Ie 'Yl!
oIr een tafel daarom te laten klaarmaken.
Niemand Ulag met eell mits bitlllell Speelwyk komen, be-halven die V3U de OOlliglyke familje en de Paugeraugs mits·
gaders cle sendelingen van den Conillg en Ryxbe.stierdcr. Het-selve is een oude ordre en over de dertig jaren in gebruyk
geweest, maat' veelty(J8 weer in 't vCI'geetboek gerankt I f.oj,dat den preescnten Oouing in den heginne van ilyne regeeril1g het-selve niet alleell heeft vernieuwt, t.er gelegeudheyd den moor.
dena.'\f Silanang binnen Speelwyk was gekomen, met op!o!ct om my te vermoorden. Het heeft Syn Hoogheyd ,elfs behaagd te ordonneeren, dat. geen Balltarnmers omtrelid Speelwyk met een crits mogen komen, hetwelk verle mcnschen Speelwyk doet myden, also sy trots genoeg syn, liever haar be1allgcu te ver-waarlosen , als sig ougewa~end iu 's Comps. fortresse te vertonen.
Na UEd. nogmalen gerecommandeerd te hebben een vrieude·
Iykeu ommegang met de Bautammers, mit'gaders ane mogelyh moderaatheyd en inschickinge voor deselve in sakcn van weinig belang. ,,"ut in saken vau aangelegendheyd ,al UEd. dienen 's Comp9, dierbaare voorregteu en luyster met ermt te main-tineerr.ll. Waarin voortzegde voorregte bestaan, sa.l UEd. kannen beogen by de successive tusschen d'Ed.Comp. en de Coningen vau Bantam gemaakte contracten, en wel voornamentlyk die van den 28 Apri116H4, 28 February 1686,4 December 1687, 8 Maart 1691, 9 October 1708,
n
Augnetus 1731 en 9 December 1733 I , alwaar UEd. omstandig sal viuden, hoe den Sulthall Hharlje aan (rEd.Colllp. heeft toegestaan en vel'bonden (met exclusie van alle andere Ilatie~) alle de peper, die in syne lauden valt, Ie leveren tegen 15 Sp. realen de bh aar ,warte droge peper en wel ge,nyverde en tegen, 27 Sp. realen de witte do, tot vergeldinge van de 1I0labie diensten, die hem d' Ed.COIDp.heeft beweseu in den oorlog tegens syll vader den Sulthan Agon.
Op .'elke voorwaarde en anrler, niet de Ed.Cornl'. den Sulth"n heeft kwytgescholdell een schold van ~esrn:1al honderd duyseIlll Ryxd'., 800als UEd. hetselve sal blyken by de Acte Obligatoir en Remis dnarvan gemaeckt en alhier teu comptoire ouder de secrete papieren berustende, synde hetselve :sedert JOOl' syne successieurs beve~tigt en wet verscheyde audel'e pointen geutll-plieert geworden.
Gemelde corl word alhier aallgebragt uyt de uvel'walsche Lruli -ponsche I .. andell, die den COltÎng van Bantam toebehol'eu. en
Waa1'VlLlI de voot'lmamste pl'Ovinties ::lyll:
Lampong-Todang-Ra-1 Deze Contructen vun Hi84 en 1886 Villilt mell bij de JOlige (D. VlJ, bI. :194 en VUl, bI. 20G), die vun 1687 cu 1691, gesloten bU de troonsbc-'klimming der Sulta.tu Mohammed Jaja mI Zeinoe'l Abcdien bevcstig-tlll slechts de voorgaa.nde; bet Contract van 1708 leeRt mCIl bij d c ;1 0 1\ g e (I). V Ir r, bl. :350) • terwijl over die vau 17;n cu 17~~ rl.:cd!l gesproken is biervoor 0l' bI. 61 cu 62,
6
wang, Jjampong.Poeti I en S~mangka J hoewel de peper vaD de twee eerstgemelde ,eer stoffig is. De Rantam,e Bovenlanden leevere!! meede eenige peper, omtrent 6 ti 800 bh.ren, die klein
van eorl, maar seer deugdsaam is.
Het sal DEd'. voornaamste werk syn, ingevolge van HaM Hoog-Edelheedens iterative gegevene ardres, de aanbrengers van ge-melde eorl wel te doen behandelen en door alle bedenkelyke middelen te animeeren tot voortsettinge en verdere aanquekinge van dese culture, want een luculente aanbreng daarvan is het-geene, dat Haar Hoog-Edelheedens bedoelen, en dat in ',Cooings ki,t de Spaanee realen doet komen, soodat het Bantamse Holf, indien het van syoe ware belangen koste oordeel en , valJ selfs daartoe alle middelen soude in 't werk si ellen , maar aangesien men het contrarie meer als te veel heert gesien, soa syn Haar Hoog-Edelheedens gelloodsaakt geworden, daarin te voorsien, en de peper-leveranciers door hare bedienden, alhier te laten be-talen,
'0
als DEd. dat by de laast ge,lotene contracten sal blyken. Het is te wensrhen, dat derselver heylsame oogmerk in deesen van de gewenste uytwerkiug sal ayu J en het is van de uyterste llOodzakelykheyd geweest, daartoe te treeden , a)soo dat werk door de slegte behandeling en knevelaryen der Ban-tammers omtrent de leveranciers al begast iu 't verval te komen;sooals UEd. blj de negotie.papieren ,al ontwaren, dat den aan-breng van desen gewiiden corl in den jare 1723 geweest is groot 18825 bharen en sedert nooit boven de 10000 bh aren heeft bedrngen, en schoon de Bantammers hetselve soek en te excuseeren met een misgewas, soo weet mell egter wel, dat het sooveel agtereeuvolgende jaren geen misgewas onderworpen kan syJl. Maar de ware reden is! dat de Lamponders door ean slegte behandeling' gedegouteerd syu geworden en de pepercultuul' hebben verwaarloost I dan wel aan andere ongepermitteerde koper~ over-gelaten, waartoe haarlieden de nabygelegendheyd van Sillebaar veel occagie heeft gegeven; dog hierin hebben onse Hoge Ge-bieders meede voorsieu, also den Sulthan thalls aan de aa.n-brengers van peper uyt de provintie Sillehoe en Sillebaar bet."ld 12 Sp. realen insteede van 9 dos., die den Coning gewoon is te betalen, waardoor dese mengehen .ekerlyk ,ullen aangesteld 2
1 Hetzelfde als Sipoeti met weglating van het voorvoegsel si.
~ Evenals aan het einde van bL 64. heeft aanstellen hier den zin van aallzetten, welke beteekenis niet gevonden wordt bij de V ri e s cn te W i u ke I,
Woordenboek der Nederl. taal.
haren wettigen Heere te leveren.
Voorts heert UEd. Ie observeerell. dat wanneer de aaIlgebragte peper wegens de ontliepte der rivier als andersillt~ niet kan binnenkomen. UEd. sal dienen t~ sen den een paar nngtere en ordf':utelyke menschen van uwe post,houderen, om nevens het vo1k van den Coniug op het vaartuyg te blyvell toe~igt houden, totdat hetselve ontlast sy, opdat. niets daarvan door slinkse wegen worde elders gebragt. De peper. iu 's COlliugs pakhuysen ge-bragt syllde, word ald.ar door de eygen.ars gewant en van syue grove vuyligheyd gesuyvert, vervolgens geharpt ten overstaan van 's Couings volk en twee Assistenten, die 's Comps. wegen danrtoe expres gecommitteerd en gehouden 5yll, nan VE{l. en den Administmleur alle avonden de monsters van de geharpte earl
te
vertonen, die wytlers den Coning word toegewogen per daats door de eygenaar~, by welke inweeging twee leden uyt den Raad van Politie, des doenlyk synde, moeten assisteeren, om te sien, dat de arme leveranciers niet t.e veel benadeelt worden door een al tB groot overwigt.De COlling hebbende du<danil( de peper per da.ts olJtfaDgetl, moet UFJd. ten eersten de €',ygenaars daarvan betalen, hetwelk mede geschied ten oveJ'~tnan van )s Comp8. en '8 Conings ge-committeerdens, dog syn Hoogheyd ontfangt geen geld, voordat de voortsegde earl in een Oomp,. schip of vaartuyg is afgescheept.
]~n word de peper van den Cou;ng aan de scheepsoverheedcn met 's Uomp8. balallce tO(lgewogen met een overwigt van 10 pd.
per weegsels , dat I'uym en schaers 300 pd. haalt, als 5 pd.
voor de tarra der sakken en nog daarenboven 5 pd. uytslag, wanr-vaIJ sy gehouden syn 2 pCt. aau d' Ed.Comp. te laten valideel'en.
Vooral moet UEd. sorge dragen 1 dat dese peper droog J vast van corl, w~l geharpt en van steenen gesuyvert sy. Schoon
daarto~ twee Assi~tenten expres gecolllmitteerd syu. 800 lerrt cgtel' de dagelykse ondervilldiug, dat niets boven eygen tOf'sig-t gaat. Eu de argli.::tigheid vall sommige menschen is groot, gelyk men dat heeft gesien by de jongste afscheeping in Oudenaarde, alwaar men heeft ontwaard een ::<eker soort van steeutjes ondel' de peper, die ~oo natuurlyk gelcek U" dien corl, dat men moeite had I hem daarvan te ondeJ'scheyclen ; cn hetwelk niet s.onder reeclcll inspitie I heeft gegeven nan onse Hoge Gebieders 1 ,lat het cru
I Wij zonden thans $Ilspicie i:eggcll.
84
bedrog wns, met voordagt gepleegu, weswegen cl .. ,lve dan in ernstige termeu hebben gedoleert by derselver jongste mi.sive aan den Coning en deselvc tot meerder overtuyging met eenige verseegelde monstersnkken verseld, Syu Hoogheyd toonde op het gesigt vnu dese peper eeu groot misnoegen met betuygiug, dat sy niet leverbaar was, en dat hy n8 de oorsaalc. daarvan nnauw-keurig soude inquireeren, Egt"r heeft hy Iietselve naderhand gesogt te verbloemen met te seggcu I dat het een rode aarde was, die in de uieuwe peperthuyneu word gevonden, maar in 't kort door het dagelyx bewerken moet verdwyneu, Het sy daarmede so als 't wil, ik heb seder! de aaubrengers vau diergelyke par·
thyeri genood,aakt, de ,teentjes daaruit te soeken, hetwelk veel moeyte aan hanr hebbende gegeven, my doet geloven, dat haRt in 'I .. nstaande de lu,t wel ,al vergann, om diergelyken bedrog of slofligheyd te pleegen,
Eer ik van dese ffiatière ,chyde, sal ik nog bekend slellen, dat Haar Hoog·Bdelheeden, by de jong,t opgeslotene contracten hebben bedongen, dat ,ltyd in de pakhuysen vall Sjleelwyk sullen bewaard worden eenige pees I geykte coelox of galltings, om te dienen tusschen de particuliere aanbrengers en eygenaars vau de peper iu ca, van verschil, tot voorkominge van bedriegelyke maat., en dat niemaud daaromtrent in het vervolg werde verkort.
Het tweede voorregt , hy de contracten voorzegd bedongeu, i" dnt d'Ed,Oomp. alleen op Bantam mag verkopen witte en ge,chiJdcrde lynwaten, en ,ehaan dit wegen, de menigvuldige ,Iuykeryen j uyst niet den verhoopten 'ucces heeft gehad, '0,
danig dnt Haar Hoog.Edelheeden, voor eenigen tyd daarvan hebben ,fge,ien, soa sal egter UEd', pligt 'yu, ua vermogen te vigileeren, gemelde mo"handel te ontdekken en te weeren , te meer omdat Haar Hoog-Edelheeden, jong,t de novo de be-dienden, alhier crustig hebben aaubevolen, de ge,oudene I yo-walen volgens '.:1 Comp., dier verkregen voorregt om te settell.
En hebben wy omtrend 40 pakken in soort te gelde gemaakt io verwagling. dnt UEd" vigilantie en goede devoiren de ,'est llIede ,.1 nno de man helpeu,
Eyndelyk laat d'Ed.Comp. alhier uog ,omlyd, voor hnar reecqnening inkopen: harpny" biudrottings, sout, ,wavel , en hebben wy on se jong,te missive vau deu 17 Juny laten ver·
selleu van een monster iudigo, die hier in de Bautl\mse
Boven-I sluKken or 1IIOfuteJ'l VUIL het Portugcellche peça
landen om de west t.hans sterk word auugekweekt, hoewel de inlanders geen keuuissf>. genoeg hebben, om voortzegde vel'w -stoffe te drogen en tot een koek te mnken, mn,ar deselve nat in glOte pottcn aanbrengen en aan de Chineesen verkopen.
Edog in gevalIe het IJaar Hoog.Edelheedeus mogte behagen, UEd. te ordolmeeren, deselve voor reecqueuiug van d'Ed.Comp.
op te doen, ,al den Capitain der Chi"eeseu, gen.amt Swali·
angko alias Sidangllia I UEd. nader daarvan kannen Ollderrigten, synde denselven een naarstig en schrander man, die aange-nomen heeft, my 1000 picots in 't jaar te levr.rCll '.
'l'ot dusverre dali gesproken zyude van hot l~'lJtamse Holf met den aankJceve van dien J mis'"::chiell wat tp. omstandig} tIlaar ik heb dese uytweydiug moeten doen, om aan UJ<:d. duydelyk je vertonen de preseute ge,teJdhryd daarva" , die wa.rlyk gro·
telyx verschilt van die der voorgnande tyden en vry geregu·
leeTdeT is, hoewel Jut mYl,l. gering oordeel ook vry gevaarlyker;
en hy gevolge sa] U Ed. dienen J gecll1urig een oog in 't zeyl te houdelI eu hare menees nauwkeurig gaue te laten slann.
Geeusint. sal de preseute regeering tot Banta.m UE,I. lastig valle" met geduurig geld te willen leenen; een saak, die by ouse Hoge Gebieders is verboden, en desniettegemtaande hy den overleedeu Couing tot syu dood toe met de uytterste
in-stantie~ tot walgens toe is ver~ogt, also df'.sen prius door syae mildheid altyd I(eldgehrek had. En heb ik hem ,omtyd, iu de grootste verlegendheyd des 'werelds gf'Siell, f'1I l1adema.lell bet beleenen op goud, silver, juweelelI , etc. meede door OB se Hoge Gebieders is vCI'bodeu, 80 was hy getloodsaakt, hetselve na Batavin. in de lomber te sendell. naaI' integendeel cle:-eu COlling door syn spa~rsaarnheid sig iu 't kod mee~ter van ecu aalJ-sienelyk capit.nal Elal sien en de 30.000 8paance realen, die deu ouden Coniug in df.1l jare 173\ Vlm d'Ed.Comp. ter leen
Ollt-fangen heelt, wederom knnllen reslitueeren. Voorts :;n1 UEd.
onder de pl'esente regeering niet meer, so al'$ v(}or de~ell, ge·
fat.iglleel't worden door cen menigte walgelyke boodschnppen, waarvan Uien iu vorige tydell schier geen één !lur ';;; daag:, vry was, daar iutegendeel tegenw{)ordi~ ', .. Coniugswegell niets aan U Et!. werd versogt, of het i:s gefondeer't.
I UMl" t\IJ bIJwoners "su HRutarn de indigo niet wilden drogen, wlml de
inkoojl voor rekening dcr COIllJ16gnie spoedig gelitaakt, (va 11 I; re II gel, t. a. pi.
bI. ~44).
•
86
Beer ocliens was het ook, dBt onder de vorige regering den Gesaghebber, ten Hove gaande, .omlyds een half uur eu louger moest ,taan wagten, eer d. dpur geopend wierd. Ik heb den pre,enten Coning ovcrtuygrl, dat het,elve niet accordeerde met de n~tiug. die hy hoorde te hebben voor ym.nd, die uyt na.m van Haar Roo~-Edelheeden, hem quam te be.oeken, en hy heeft belooft, in 't .an,ta.ude ,odl\ni~e ordre, te ?ullen ,tellen, dat het niet meer sal !(ebeuren. Verder heeft Syn Hoogheyd geor-donneert, dat den Geaa.~hebber tel ken, , als hy ten Hove moet gaan, met eell koets ,al worden ter audientie afgehnalt, na 't voorbeeld van voorgaande tyden, 'dat egter sedert 20 jaren wn, in 't vergeetboek ger.akt '.
Bel.ugende het point van slaven ,teelen' of ,chuyl te honden, d"t word by de nantnmmer, al. een gepermitteerde ,aak a.n-ge,ien. en niettegensta.ude wel duydelyk in de eontraeteu ,ta.t, d.t degeene, die clanraan ,chnldig syn, met de dood zulleu
!( •• traft worden,
'0
werden egter ,odanige door de Ryxgroten gemainteneert eu ,chuyl gehouden tegens het ondersoek der jus-titie. en heb ik ouden Ryxbe,tierder' ,elf. horen seggen:"in-"dien degeen •• die daaraan ,chuldig zyn , sterven moeten, hangt IIdan maar vry alle Bantammers op, want (Jaar syu niemand /Ivan bevryd."
Ik heb egter door kmgtige vertogen het soverre gebragt , dat den vermaarden slavendieO' Kenias Sesar door de Bau-tammers in de revier '900r Speel wyk gesmoort is en sY" wel-verdiende ,tram, heeft ontfangen, mitsgaders gedurende myn tweejarig verblyf op Bantam een aan.ienlyk getal van 400 ,tux opgepakt en ua Batavia ge.onden is. Intusschen krielt het nog Van dat gespuy. op .Bantam en voornamentlyk in 't Gebergte en in de J,ampong,e Landen, waarvan het getal niet wel te be-groten is, schooll my meermalen is versekert, dal het over de bOOD personen bedraagt, daaronder begrepell allerhande ,oort van vrye meuschen J die sy meede Yliet ontsien te roven eu in een elendige eeuwige slavernye te brengen. De confessies van Noerdin Oessien Am.d en andere, die geduereude myn gesag
I Jr. de novere van Breugel zegt dUB ten onrechte in zijne Bedt/din.
gen (t. D.. pl. bI. 1409). dat Gollcoe&sc de eoute was, die van de Bautamacbe Sultans verkreeg: .. dat bem gepermitteeril ia geworden. een rijtuig en paarden
"te mogen houdeu, zijnde dit ecn voorregt , welk die voraten altoos lUID 2Ïg
... hebben gereserveerd gehouden~ j verg. over dit koninklijk privilegie nog bI.
129 a.ldaar.
alhier loon ua werken hebben o"tfangen, ,ollen UEd. doen sien J hoe dese monsters der natuur ~ig hebben derveu ver-stouten, verscheydcne Europeanen van onse posthoudereu alhier op een gruwelyke wyse te vermoorden en a.ndere aan de J,am-ponder, te verkopen. Egter so hebben de rigoureuse stral!'eu, aan de,elve geoeJleud, soo veel ~eopereert, dat by myn tyd geen Europiacn is vermist geraakt j eu schoon dese vervloekte moordenaars en menschedleven Big in 't Bantamse Gebergte en sommige op Lampong schuyl houden, daar men se niet ligt van daen kan krygen, 80 vliegt er al evenwel nu eu dan een in de keers 1 80 men aegt, die sig verstouten 1 op Bantam te
alhier loon ua werken hebben o"tfangen, ,ollen UEd. doen sien J hoe dese monsters der natuur ~ig hebben derveu ver-stouten, verscheydcne Europeanen van onse posthoudereu alhier op een gruwelyke wyse te vermoorden en a.ndere aan de J,am-ponder, te verkopen. Egter so hebben de rigoureuse stral!'eu, aan de,elve geoeJleud, soo veel ~eopereert, dat by myn tyd geen Europiacn is vermist geraakt j eu schoon dese vervloekte moordenaars en menschedleven Big in 't Bantamse Gebergte en sommige op Lampong schuyl houden, daar men se niet ligt van daen kan krygen, 80 vliegt er al evenwel nu eu dan een in de keers 1 80 men aegt, die sig verstouten 1 op Bantam te