Het lijkt soms alsof je kind zijn geheugen heeft verloren. Mocht je gaan twijfelen aan zijn verstand: het komt allemaal door het puberbrein. In de wetenschap komt het er in het kort op neer dat de hersenen van pu-bers zijn nog niet helemaal af zijn. Hun hersenen ontwikkelen zich wel, maar niet gelijkmatig.
Bron: Istock
Hormonaal gezien zijn kinderen misschien snel met puberen, rond hun vijftiende jaar zijn de meesten geslachtsrijp, hun brein daarentegen heeft vijftien jaar nodig om helemaal door te groeien. Bij de geboor-te zijn alle zenuwcellen, neuronen, al aanwezig. Die neuronen groeien naarmate kinderen ouder worden, en hun uitlopers worden langer. De neuronen maken zo veel mogelijk verbindingen met elkaar, zodat er meer van de zogeheten grijze stof (cellichamen van zenuwcellen) ont-staat in de hersenen. Tijdens de puberteit wordt het aantal verbindingen juist teruggesnoeid, zodat alleen de nuttige overblijven. Daarbij wordt de communicatie tussen de neuronen geoptimaliseerd. Dit gebeurt al-leen niet in alle gebieden tegelijkertijd. Eerst zijn de hersendelen met primitieve functies, zoals het verwerken van informatie en het regelen van de motoriek, aan de beurt. Daarna volgen de gebieden die belang-rijk zijn voor de verwerking van emoties. Vervolgens wordt het snoeien toegepast op de meer geavanceerde denkprocessen, zoals planning.
Bij pubers groeit de prefrontale cortex (het voorste hersengedeelte) minder snel dan de rest van de hersendelen. Die prefrontale cortex is het gebied in de hersenen waarmee je weloverwogen keuzes maakt, consequenties van beslissingen overziet en prioriteiten stelt. Als dat hersengebied niet helemaal is ontwikkeld, is zoiets als huiswerk plan-nen of op tijd komen erg lastig. Het verklaart ook ongeremd gedrag en puberale vergeetachtigheid. Met als gevolg dat wij als ouders nieuwe kluissleutels moeten opvragen, per jaar zo’n twintig nieuwe Doppers moeten kopen of naar de voetbal moeten karren om te kijken of jouw lievelingstrainingsjack bij de gevonden voorwerpen ligt.
Er gebeurt nog meer onder de hersenpan van je kind. Zo draaien de amygdala, het emotiecentrum, en de nucleus accumbens, het belonings-centrum, op volle toeren. Ziehier waarom pubers aan de ene kant snel geprikkeld, ongeremd en snel boos zijn en aan de andere kant gevoe-lig zijn voor afleidingen en verleidingen. Dit wordt onder invloed van hormonen nog onevenwichtiger. Dus er gaapt bij je puber een enorm gat tussen ratio en gevoel. Met andere woorden, in de puberteit wint emotie het van verstand. Pubers kunnen door die onaffe hersenen ook
40
niet helemaal de consequenties van hun gedrag overzien en bijvoor-beeld bedenken dat in een winkelkarretje een heuvel afrijden een goed idee is. Of ze jagen in het heetst van de strijd al hun zakgeld erdoor bij een videogame. Of ze overdrijven meteen en bestellen alle Harry Styles- vinylplaten, zonder dat ze hebben bedacht dat hier een platenspeler voor nodig is om ze te kunnen luisteren. Als ouder van een puber is het handig als jij de planning (gedeeltelijk) voor je rekening neemt. Jij moet als het ware tijdelijk de prefrontale cortex van je puber zijn. Jij onthoudt dus waar hun spullen zijn, zet een limiet op hun telefoonabonnement, zegt dat de telefoon beneden moet blijven en helpt met het plannen van het huiswerk. Net zolang totdat je kind dit allemaal zelf kan.
Dit doe je natuurlijk niet tot in de eeuwigheid. Hoe lang je moet bijstu-ren, hangt van je kind af. Je kunt het misschien nog wel het beste verge-lijken met leren fietsen. Eerst kan je kind dit niet en houd je haar stevig vast terwijl je ernaast rent. Daarna fietsen jullie samen en houd je je kleuter in haar nek beet. Vervolgens kan je kind zelf fietsen, maar kijk jij voor haar uit. Tenslotte leert ze zelf navigeren door het verkeer en de weg zoeken. Zo gaat het bijvoorbeeld ook op school. In de brugklas vraag je elke dag hoeveel huiswerk je puber heeft, overhoor je woordjes en help je met het maken van werkstukken. In de vierde klas regelt je puber dat allemaal zelf, maar help je wel met het maken van de keuze voor een vervolgstudie.
Er is overigens nog een vergelijking die valt te trekken tussen de kleu-ter die leert fietsen en je puber die door het leven struikelt. Ze denken allebei dat ze het wel ‘zelluf’ kunnen. Gezien de grote emoties die óók spelen in het puberbrein, kan dit leiden tot ruzies en conflicten tussen ouder en kind. Of je hebt soms geen idee wat je aanmoet met je dan weer heel verdrietige en dan weer heel vrolijke kind. Geef je puber dus een beetje respijt, want hij kan er niet zo heel veel aan doen. Het hoort er allemaal echt bij.
Dat puberbrein heeft ook grote voordelen
Het is niet alleen maar kommer en kwel. Dat puberbrein heeft ook grote voordelen. Pubers leren snel. Ze komen met ideeën, bedenken oplossin-gen en komen tot nieuwe inzichten. Zij worden nog niet gehinderd door dat rationele stemmetje dat zegt: ‘mag niet’, ‘kan niet’. Jouw kind denkt eerder in mogelijkheden dan in beperkingen, wat heel verfrissend kan zijn.
In deze fase van hun leven komen pubers er ook achter wat hun talen-ten zijn. Puberhersenen zijn, doordat ze nog veel ‘grijze stof’ hebben en dus veel verbindingen bevatten, heel flexibel. Dat zit ’m vooral in de gebieden die verantwoordelijk zijn voor sport, creativiteit, muziek en maatschappelijke betrokkenheid. Het verklaart onder meer waarom pubers soms extreem zijn in hun politieke opvattingen en gevoelig zijn voor muziek. Kijk maar naar jezelf: de bands die jij cool vond in jouw jeugd zijn toch nog steeds de allerbeste?
Aan jou als ouder dus de schone taak om al dat talent te faciliteren. Ge-combineerd met de nog niet uitontwikkelde prefrontale cortex, maken die flexibele hersenen je puber supercreatief. Hij bedenkt iets, en gaat dat gewoon uitproberen. Dat kan natuurlijk een experiment zijn met een cocktail van drank en drugs of op vakantie bedenken dat van het balkon in het zwembad springen een goed idee is. Maar het kan natuur-lijk ook iets zijn waar je als ouder niet van wakker ligt. Zoals het opzet-ten van een nieuw modelabel, het maken van een nieuwe TikTokvideo die viral gaat of een heel gevoelig singer-songwriternummer spelen op de gitaar.
42