Methode 3: open VPN’s gewogen op waarde excl
B.11.2.4 Product-/dienstendiversificatie
1347. Er is sprake van product- en dienstendiversificatie (hierna: diversificatie) wanneer een portfolio met aanverwante diensten (of producten) wordt aangeboden. Wanneer concurrenten niet in staat zijn hetzelfde assortiment diensten aan te bieden is het mogelijk dat de dreiging van deze concurrenten afneemt, bijvoorbeeld omdat een alternatieve aanbieder zonder hetzelfde assortiment niet in staat is om alle klantgroepen te bedienen. Diversificatie heeft dezelfde oorzaak als breedtevoordelen, namelijk het aanbieden van verschillende (aanverwante) producten. Bij breedtevoordelen gaat het echter om de kostenvoordelen die daaruit voortvloeien, bij diversificatie gaat het om de niet-kostengerelateerde voordelen.
3
4
0
/4
8
2
1348. Een geconstateerde marktontwikkeling betreft de verdere integratie en convergentie van diensten en technologieën. Dialogic noemt in zijn prospectief onderzoek een toenemende convergentie van elektronische communicatiediensten en -technologieën als belangrijke trend, waarbij steeds vaker gebruik wordt gemaakt van één gedeelde infrastructuur voor verschillende diensten.740 KPN heeft hier met zijn gediversifieerd aanbod aan elektronische
communicatiediensten in combinatie met zijn aanbod van ICT-diensten en werkplekbeheer (door middel van Getronics) een beperkt voordeel ten opzichte van andere aanbieders van zakelijke netwerkdiensten, met uitzondering van BT. Hierbij is het relevant dat ICT-diensten en aanpalende diensten zoals PIN- en alarmdiensten ingekocht kunnen worden bij concurrerende leveranciers, waardoor het voordeel van productdiversificatie beperkt zal zijn.
1349. ACM constateert dat KPN een beperkt voordeel ontleent aan een grotere productdiversificatie dan zijn concurrenten.
Conclusie
1350. Gelet op het voorgaande concludeert ACM dat de productdiversificatie van KPN in beperkte mate een indicatie is van (het risico op) AMM van KPN in een situatie zonder regulering.
B.11.3 Het ontbreken van kopersmacht
1351. De aanwezigheid van afnemers met een sterke onderhandelingspositie kan van invloed zijn op de mate waarin een onderneming zich onafhankelijk van haar afnemers kan gedragen. Het criterium kopersmacht kan een doorslaggevende factor vormen bij de beoordeling of sprake is van AMM. Kopersmacht beperkt de marktmacht van de aanbieder en kan er, afhankelijk van de situatie, toe leiden dat geen sprake is van AMM.741
1352. Kopersmacht wordt in het algemeen bepaald door de omvang van de vraag en afname van de grootste vragers te vergelijken met de totale afzet van de onderneming. Als een klein aantal afnemers een groot deel van de totale vraag voor zijn rekening neemt, kan sprake zijn van kopersmacht. Grote klanten zijn in bepaalde gevallen in staat om bij hun leveranciers betere voorwaarden te bedingen dan kleinere klanten. Van belang is of de vragers een
alternatief hebben en of de overstap naar een concurrerende aanbieder of vervangende dienst een geloofwaardige dreiging is.
1353. De markt voor zakelijke netwerkdiensten is een markt met vele afnemers. De meeste bedrijven van enige omvang nemen zakelijke netwerkdiensten in enigerlei vorm af van de belangrijke aanbieders van zakelijke netwerkdiensten. Zelfs de grootste afnemers van zakelijke netwerkdiensten met op zijn hoogst een paar duizend zakelijke locaties hebben in het totaal van de markt voor zakelijke netwerkdiensten dus slechts een zeer beperkt inkoopaandeel.
1354. Door middel van vraagbundeling zouden zakelijke afnemers desondanks meer gunstige condities bij aanbieders kunnen bedingen. In de markt voor zakelijke netwerkdiensten is echter
740
Dialogic (maart 2014), blz. 64.
741
3
4
1
/4
8
2
in beperkte mate sprake van concrete vraagbundeling, en vindt deze vraagbundeling met name plaats in de publieke sector. Voorbeelden hiervan zijn de aanbestedingstrajecten van
elektronische communicatiediensten voor de Rijksoverheid. Eerder bleek al dat afnemers van zakelijke netwerkdiensten uit de private sector in veel mindere mate belangstelling hebben voor vraagbundeling.742
1355. Een alternatief betreft de inkoop van zakelijke netwerkdiensten bij telecomadviseurs en ‘system integrators’, die als tussenpersoon door grote volumes in te kopen bij aanbieders in staat zijn voordelen te bedingen. Deze bedrijven kopen zakelijke netwerkdiensten in voor zakelijke eindgebruikers, en bundelen deze vaak met aanvullende ICT-diensten en
werkplekbeheer. Uit het eindgebruikersonderzoek van Dialogic blijkt dat bijna tweederde van de zakelijke afnemers zich in zekere mate laat adviseren bij de selectie van een aanbieder.743 De mate waarin telecomadviseurs en ‘system integrators’ worden ingezet kan echter slechts beperkt bijdragen aan een betere onderhandelingspositie voor zakelijke afnemers, omdat de heterogeniteit in de vraag naar zakelijke netwerkdiensten zo groot is dat het moeilijk is om volumevoordelen te behalen. De totale afzet van KPN op de markt voor zakelijke
netwerkdiensten is daarbij groot en omvat een groot aantal zakelijke klanten. Geen van de telecomadviseurs en system integrators neemt hier een groot deel van het volume af.
1356. Voor het bestaan van kopersmacht is het tenslote cruciaal dat grote afnemers een alternatief hebben en dat de overstap naar een concurrerende aanbieder een reële dreiging is. In de afwezigheid van regulering zal deze situatie zich echter beperkt voordoen. Alternatieve aanbieders die in de afwezigheid van regulering actief zijn, hebben een aanzienlijk kleiner netwerk dan KPN en zullen in veel gevallen niet in staat zijn om alle vestigingen van een zakelijke afnemer op hun eigen netwerk aan te sluiten. De afwezigheid van volwaardige alternatieven zorgt er daarom voor dat er van een geloofwaardige dreiging tot overstap onvoldoende sprake is.
1357. ACM constateert dat er een (zeer) beperkte mate van kopersmacht op de markt voor zakelijke netwerkdiensten is die niet voldoende is om AMM te voorkomen.
Conclusie
1358. Gelet op het voorgaande concludeert ACM dat het ontbreken van afdoende kopersmacht een indicatie is van het (risico op) AMM van KPN in een situatie zonder regulering.
B.11.4 Het ontbreken van potentiële concurrentie
1359. In deze paragraaf onderzoekt ACM of er concurrentiedruk van buiten de markt is op de aanbieders van zakelijke netwerkdiensten binnen de relevante markt. Deze druk is minder als er sprake is van toetredingsdrempels en het ontbreken van potentiële concurrentie.
1360. In de markt voor zakelijke netwerkdiensten bestaan toetredingsdrempels om actief te kunnen worden in deze markt. In afwezigheid van regulering betekent het dat een potentiële
742
Zie bijv. Dialogic (2007), par. 4.4.
743
3
4
2
/4
8
2
toetreder tot de markt de beschikking dient te hebben over een aansluitnetwerk waarmee hij een zakelijke afnemer kan bedienen. De aanleg en uitrol van een aansluitnetwerk brengen echter hoge vaste kosten met zich mee om voldoende schaal te bereiken om te kunnen concurreren. Het is niet aannemelijk dat in de komende periode een potentiële aanbieder van zakelijke netwerkdiensten zal opstaan die zal toetreden door middel van de uitrol van een eigen aansluitnetwerk.
1361. Potentiële concurrentie kan ook afkomstig zijn vanuit toetreding op termijn van aanbieders uit aanpalende markten voor elektronische communicatie. In dit geval zijn er al aanbieders met een eigen aansluitnetwerk die hiermee deze aanpalende diensten aanbieden. De meest geëigende vorm van toetreding tot de markt voor zakelijke netwerkdiensten betreft het aanbod vanuit zakelijk internettoegang. Potentiële concurrentie vanuit aanpalende markten voor elektronische communicatie in afwezigheid van regulering is echter niet grootschalig te verwachten. De belangrijkste aanbieders van zakelijk internettoegang betreffen dezelfde partijen als de belangrijkste aanbieders van zakelijke netwerkdiensten. Voor deze aanbieders is er prikkel om actief de bestaande afzet aan zakelijke netwerkdiensten – uitgezonderd open VPN’s – actief in te ruilen voor open VPN’s niet aanwezig.
1362. Zakelijke aanbieders van internettoegang die voor zover bekend niet actief zijn op het gebied van zakelijke netwerkdiensten, maken gebruik van gereguleerde toegang tot de netwerken om hun diensten aan te bieden. Potentiële toetreders tot de markt voor zakelijke netwerkdiensten in afwezigheid van gereguleerde toegang zijn zakelijke aanbieders die op basis van hun eigen aansluitnetwerk momenteel internettoegang aanbieden, maar geen zakelijke netwerkdiensten. In de praktijk beperkt het aantal aanbieders dat zich in deze situatie bevindt hoogstens tot enkele lokale zakelijke glasvezelaanbieders die slechts in de afwezigheid van regulering in zeer beperkte mate, gelet op het multi-site karakter van zakelijke
netwerkdiensten, open VPN’s in combinatie met een internetaansluiting zouden kunnen aanbieden.
1363. Tenslotte is toetreding mogelijk van aanbieders van open VPN’s die alleen een VPN-functionaliteit aanbieden. In afwezigheid van regulering is het - evenals in de huidige
marktsituatie - voor potentiële aanbieders van een open VPN al mogelijk om toe te treden door hun diensten aan te bieden aan zakelijke eindgebruikers die al internettoegang afnemen bij andere aanbieders. ACM schat in, gelet op de omvang van de individuele aanbieders van open VPN’s in de huidige markt, dat potentiële toetreding van aanbieders van een open
VPN-functionaliteit in afwezigheid van regulering slechts in beperkte mate concurrentiedruk zal uitoefenen op de zittende aanbieders van zakelijke netwerkdiensten.
1364. ACM constateert dat er een beperkte mate van potentiële concurrentie is die niet voldoende is om AMM te voorkomen.
Conclusie
1365. Gelet op het voorgaande concludeert ACM dat het ontbreken van afdoende potentiële concurrentie een indicatie is van het (risico op) AMM van KPN in een situatie zonder regulering.
3
4
3
/4
8
2
B.11.5 Afweging en conclusie
1366. In het voorgaande heeft ACM vastgesteld dat KPN in afwezigheid van regulering eind 2013 over een marktaandeel van 60-65 procent [vertrouwelijk: XXX procent] beschikt op de retailmarkt voor zakelijke netwerkdiensten. Aan het einde van deze reguleringsperiode beschikt KPN naar schatting over een marktaandeel van 55-60 procent [vertrouwelijk: XXX procent] op de retailmarkt voor zakelijke netwerkdiensten. ACM concludeert dat het licht dalende, maar nog steeds grote marktaandeel van KPN in 2018 in afwezigheid van regulering een belangrijke indicatie is van (het risico op) AMM van KPN op de markt voor zakelijke netwerkdiensten.
1367. ACM is van oordeel dat een dergelijk hoog marktaandeel een bewijs vormt van (een risico op) AMM van KPN, uitzonderlijke omstandigheden daargelaten. Uit het onderzoek van ACM is niet gebleken dat zich dergelijke omstandigheden in afwezigheid van regulering zullen voordoen.
1368. Wel heeft ACM vastgesteld dat er factoren zijn die bevestigen dat zonder regulering het risico bestaat dat KPN beschikt over AMM op de retailmarkt voor zakelijke netwerkdiensten. Zo heeft ACM vastgesteld dat KPN op deze markt die zich kenmerkt door het multi-site karakter van de vraag in meer of mindere mate kan profiteren van concurrentievoordelen ten opzichte van zijn concurrenten, zoals de controle over een landelijk dekkende, en niet gemakkelijk te repliceren infrastructuur, voordelen uit verticale integratie, schaalvoordelen en, in mindere mate, breedtevoordelen en productdiversificatie. ACM heeft verder geconstateerd dat er sprake is van zeer beperkte kopersmacht en eveneens beperkte potentiële concurrentie, die onvoldoende tegenwicht kunnen bieden aan de marktmacht van KPN.
1369. ACM komt op basis hiervan tot de conclusie dat in afwezigheid van regulering het risico bestaat dat KPN in de komende reguleringsperiode zal beschikken over AMM op de retailmarkt voor zakelijke netwerkdiensten.