Plan International Nederland, hierna: Plan, is een tak van de internationale organisatie Plan International. Deze organisatie bestaat sinds 1937 en zet zich in voor armoedebestrijding, met speciale aandacht voor gelijke rechten en kansen voor meisjes. In Nederland bestaat Plan sinds 1975.
Op de website https://www.planinternational.nl/sponsor-een-kind treft de potentiële donateur de volgende tekst aan. De zin ‘Sponsor een kind’ is een klikbare button die de websitebezoeker doorverwijst naar een formulier waar hij direct een sponsorkind kan kiezen. Boven deze tekst staat een filmpje dat heet ‘een dag uit het leven van een sponsorkind’ en daarin ziet men het Zimbabwaanse meisje Eudel.
Geef meisjes als Eudel de kansen die ze verdienen. Sponsor een kind.
Hoe werkt kinsponsoring?
Als je kindsponsor bent, besteedt Plan International je bijdrage aan programma’s in de community van je sponsorkind. Zo draag je niet alleen bij aan betere
45
levensomstandigheden en toekomstkansen van één kind, maar aan een beter leven voor alle kinderen en hun families in de community. Met de keuze om een meisje te sponsoren maak je duidelijk dat je het extra belangrijk vindt dat meisjes dezelfde rechten en kansen krijgen als jongens.
Plan International zorgt voor bescherming, veilig drinkwater, goede gezondheidszorg en goed onderwijs. Daarnaast besteden we bij al onze projecten aandacht aan
bewustwording en gelijke rechten en kansen. Via je sponsorkind blijf je op de hoogte van wat er met je bijdragen gebeurt en kun je zien wat de impact is op het leven van een kind. Bron: https://www.planinternational.nl/sponsor-een-meisje
3.3.1 Argumentatieschema
De argumentatie in deze tekst kan als volgt worden gereconstrueerd:
1 Sponsor een kind
1.1 Plan International zorgt voor bescherming, veilig drinkwater, goede gezondheidszorg en goed onderwijs.
1.1.1a Als je kindsponsor bent, besteedt Plan International je bijdrage aan programma’s in de community van je sponsorkind.
1.1.1b Zo draag je niet alleen bij aan betere levensomstandigheden en toekomstkansen van één kind, maar aan een beter leven voor alle kinderen en hun families in de community.
1.1.1b.1 Via je sponsorkind blijf je op de hoogte van wat er met je bijdragen gebeurt en kun je zien wat de impact is op het leven van een kind.
1.2 Bij al onze projecten besteden we aandacht aan bewustwording en gelijke rechten en kansen.
1.2.1 Met de keuze om een meisje te sponsoren maak je duidelijk dat je het extra belangrijk vindt dat meisjes dezelfde rechten en kansen krijgen als jongens.
46
3.3.2 Analyse strategisch manoeuvreren
In deze paragraaf zal ik overgaan tot het analyseren van het strategisch manoeuvreren in deze tekst. Ik bespreek de drie verschillende aspecten: topische selectie, publieksaanpassing en presentatiekeuzes.
Topische selectie
Met het standpunt ‘Sponsor een kind’ stuurt de protagonist aan op een toekomstige handeling van de antagonist die volgens hem wenselijk is. Daarmee is het standpunt prescriptief. Volgens Van Eemeren moet in dat geval argumentatie worden aangedragen ‘waarin de noodzaak wordt onderstreept voor de luisteraar of lezer om de actie uit te voeren die wordt gepresenteerd in het standpunt.’ (Van Eemeren, 2010, p. 237) Dit is inderdaad terug te zien in het
argumentatieschema van Plan. De gebruikte argumentatiesoort is pragmatische argumentatie. Het schema van pragmatische argumentatie ziet er als volgt uit:
1 Handelswijze X is wenselijk
1.1a Want: Handelswijze X leidt tot gevolg Y 1.1b En: Gevolg Y is wenselijk
(1.1a-1.1b’ Als X leidt tot het wenselijke gevolg Y, dan is X wenselijk)
De argumenten van Plan passen als volgt in dit schema:
1 Het is wenselijk dat jij een kind sponsort.
1.1a Want: het feit dat jij een kind sponsort leidt tot (1.1) bescherming, veilig drinkwater, goede gezondheidszorg en goed onderwijs en daarmee tot (1.1.1b) een beter leven voor alle kinderen en hun families in de community en tot (1.2) aandacht voor bewustwording en gelijke rechten en kansen.
1.1b En: een beter leven voor kinderen en families en aandacht voor bewustwording en gelijke rechten en kansen is wenselijk.
47
(1.1a-1.1b’ Als het feit dat jij een kind sponsort leidt tot (1.1) bescherming, veilig drinkwater, goede gezondheidszorg en goed onderwijs en daarmee tot (1.1.1b) een beter leven voor alle kinderen en hun families in de community en tot (1.2) aandacht voor bewustwording en gelijke rechten en kansen, dan is het feit dat jij kindsponsor wordt wenselijk.)
De gebruikte argumentatiesoort is dus pragmatische argumentatie. Daarnaast zien we in deze tekst een verwijzing naar de argumentatiesoort kentekenargumentatie. De zin ‘Geef meisjes als Eudel de kansen die ze verdienen’ is een vorm van voorbeeldargumentatie in de vorm van een exemplar. Het Zimbabwaanse meisje Eudel wordt beschreven als exemplar voor de gehele groep sponsorkinderen. De kentekenargumentatie wordt echter niet in deze tekst toegepast, maar in het filmpje dat boven de tekst staat. Deze zin is slechts een verwijzing naar het filmpje. Daarom zal ik verder alleen de pragmatische argumentatie bespreken.
Net als voor Compassion heb ik de kritische vragen van de pragma-dialectiek voor pragmatische argumentatie aangepast op deze fondswervende tekst van Plan. Hieronder heb ik de vragen beantwoord:
1. Is (1.1) bescherming, veilig drinkwater, goede gezondheidszorg en goed onderwijs en daarmee (1.1.1b) een beter leven voor alle kinderen en hun families in de community en (1.2) aandacht voor bewustwording en gelijke rechten en kansen wenselijk?
Net als bij Compassion gaan de tekstschrijvers niet in op deze kritische vraag, omdat ze ervan uitgaan dat lezers niet de wenselijkheid van deze gevolgen zullen twijfelen. Bescherming, veilig drinkwater, goede gezondheidszorg en goed onderwijs en aandacht voor bewustwording en gelijke rechten en kansen zijn onomsterden wenselijk. Mochten de lezers er nog aan twijfelen dat extra aandacht voor gelijke rechten en kansen wenselijk is, dan kunnen ze hier meer over lezen op de webpagina https://www.planinternational.nl/investeer-in-meisjes. Hier legt Plan uit waarom ze zich speciaal inzetten voor meisjes. Plan vertelt hoe meisjes in ontwikkelingslanden vaker gediscrimineerd worden en ‘in de schaduw van hun broertjes’ staan.
48
2. Leidt het feit dat jij een kind sponsort daadwerkelijk tot (1.1) bescherming, veilig drinkwater, goede gezondheidszorg en goed onderwijs en daarmee (1.1.1b) een beter leven voor alle kinderen en hun families in de community en (1.2) aandacht voor bewustwording en gelijke rechten en kansen?
Op de pagina Veelgestelde vragen over kindsponsoring licht Plan haar werkwijze nader toe. Daar treft de donateur de volgende tekst aan:
‘Wat is jullie werkwijze?’
‘Als je een kind sponsort, investeert Plan je bijdrage in programma’s in de gemeenschap van je sponsorkind. Zo draag je niet alleen bij aan betere levensomstandigheden en toekomstkansen van één kind, maar ook aan een beter leven voor alle kinderen en hun familie in de gemeenschap, met speciale aandacht voor meisjes. Plan zorgt voor
bescherming, gezonde voeding, veilig drinkwater, goede gezondheidszorg en goed onderwijs. Kortom: een betere toekomst.’
‘Krijgen (ouders van) kinderen het geld van Plan?’
‘Plan geeft geen geld rechtstreeks aan kinderen of hun familie. Plan investeert de bijdragen van sponsors in gemeenschapsprojecten in de directe leefomgeving van de kinderen, zoals een drinkwaterproject, een project voor beter onderwijs of een project voor een betere gezondheid. Van de verbeteringen die Plan hiermee realiseert,
profiteren niet alleen de gesponsorde kinderen, maar ook alle andere kinderen in de gemeenschap.’
Ook toont Plan een aantal concrete resultaten op hun pagina
https://www.planinternational.nl/succesverhalen. Met deze antwoorden lijkt vooral argument 1.1.1b bevestigd te worden: de hele gemeenschap profiteert van de sponsoring. In de
49
bespreking van de aspecten publieksaanpassing en presentatiekeuzes van strategisch manoeuvreren ga ik hier verder op in.
3. Zijn er nog andere factoren die aanwezig moeten zijn samen met het feit dat jij
kindsponsor wordt om (1.1) bescherming, veilig drinkwater, goede gezondheidszorg en goed onderwijs en daarmee (1.1.1b) een beter leven voor alle kinderen en hun families in de community en (1.2) aandacht voor bewustwording en gelijke rechten en kansen?
In de tekst wordt hier niet op ingegaan. In het jaarverslag 2018-2019 van Plan wordt in
paragraaf 3.5.2 een overzicht gegeven van de inkomsten van de organisatie. Bij de bespreking van de inkomsten staat: ‘Plan International is in staat om programma’s en projecten uit te voeren in een groot aantal landen door middel van kindsponsoring.’ Iets verder staat:
‘Afgelopen jaar is een bedrag van 15 miljoen euro bijeengebracht door kindsponsors.’ Onder deze tekst plaatst plan het volgende inkomstengrafiek. De cijfers laten zien dat naast
particuliere inkomsten de inkomsten van overheidssubsidies hoger zijn dan die van particuliere donateurs (onder andere de kindsponsors). Daarnaast komt geld uit bedrijven, loterijen en andere organisaties.
Figuur 4. Inkomsten Plan 2019. Bron: https://www.planinternational.nl/uploaded/2019/12/Jaarverslag- 2019_DEF.pdf?x65968
50
De jaarrekening 2018-2019 van Plan (bron:
https://www.planinternational.nl/uploaded/2019/12/Jaarrekening-2019_DEF.pdf?x65968) laat zien hoe deze inkomsten worden besteed. Het grootste deel, zo’n 34 miljoen, is ‘beschikbaar gesteld aan Plan International’. De rest van het geld gaat naar ‘Nederlandse programma’s, partners en allianties’ en ‘voorlichting en bewustmaking’. Kindsponsorgelden zijn niet meer apart terug te zien in het overzicht van uitgaven, net als op de inkomstengrafiek. Het geld van kindsponsors wordt dus samen met alle andere inkomsten, waarvan overheidssubsidies de grootste bron is, ‘besteed aan de doelstelling’. Deze overheidssubsidies vormen een belangrijke financiële factor die ook nodig is om ‘de doelstelling’ van Plan te realiseren. Bij strategisch manoeuvreren op het gebied van publieksaanpassing zal ik hier verder op ingaan.
4. Heeft het feit dat jij kindsponsor wordt ook ongewenste bijwerkingen?
Op deze kritische vraag wordt niet geanticipeerd in de tekst. De jaarrekening en het jaarverslag over 2018-2019 laten zien dat Plan meer dan 90% van de inkomsten besteed aan de
doelstelling. De wervings- en beheerskosten zijn dus lager dan 10%.
5. Kan (1.1) bescherming, veilig drinkwater, goede gezondheidszorg en goed onderwijs en daarmee (1.1.1b) een beter leven voor alle kinderen en hun families in de community en (1.2) aandacht voor bewustwording en gelijke rechten en kansen op ook andere
manieren bereikt worden?
Op deze kritische vraag wordt niet geanticipeerd in de tekst of elders op de website van Plan. Hier zal ik op ingaan bij het bespreken van strategisch manoeuvreren op het gebied van presentatiekeuzes.
Publieksaanpassing
Zoals eerder besproken betekent strategisch manoeuvreren op het gebied van
51
publiek. Zijn doel hiermee is om de redelijkheid te waarborgen maar tegelijkertijd te streven naar de hoogst mogelijke effectiviteit. Deze vorm van strategisch manoeuvreren is terug te zien in de tekst van Plan. In de tekst wordt de donateur overgehaald ‘een kind’ te sponsoren, op de pagina Veelgestelde vragen staat echter: ‘Plan geeft geen geld rechtstreeks aan kinderen of hun familie. Plan investeert de bijdragen van sponsors in gemeenschapsprojecten in de directe leefomgeving van de kinderen, zoals een drinkwaterproject, een project voor beter onderwijs of een project voor een betere gezondheid.’ Ook uit de jaarrekening en het jaarverslag blijkt dat de sponsorgelden uiteindelijk worden doorgestuurd naar de internationale organisatie en samen met alle andere inkomsten besteed worden aan ‘de doelstelling’, die veel breder is dan het welzijn van één specifiek sponsorkind.
In 1999 is Plan, toen nog Foster Parents Plan Nederland, hier negatief mee in het nieuws gekomen. De organisatie spreekt zelf van een ‘schandaal’ (bron:
https://www.planinternational.nl/over-plan/foster-parents-plan-schandaal). Hierover schrijft de organisatie: ‘Een officiële commissie (commissie De Boer) onderzocht de bestedingen en de aanpak van Foster Parents Plan. De commissie kwam met een kritisch rapport over de aanpak en de communicatie van Plan. Donateurs zouden de indruk kunnen krijgen dat hun geld wordt besteed aan hun sponsorkind, terwijl het wordt besteed aan projecten in de community waar het kind woont.’ De organisatie heeft toen haar naam veranderd en een doorstart gemaakt, en schrijft sindsdien transparanter te zijn in haar communicatie.
In de webtekst die ik heb geanalyseerd is Plan inderdaad duidelijk naar haar achterban over hoe het geld wordt besteed. Argument 1.1.1b stelt duidelijk dat het geld niet naar een specifiek sponsorkind gaat, maar naar projecten ten behoeve van de hele gemeenschap. Het standpunt ‘Sponsor een kind’ en de inzet van visuele argumentatie, die ik zal bespreken bij de presentatiekeuzes, zijn echter moeilijk te rijmen met de rest van de informatie uit de tekst. Door het tonen van een foto, naam en leeftijd van een kind krijgt de kindsponsor alsnog het idee dat hij één specifiek kind helpt. Dit is een duidelijke vorm van strategisch manoeuvreren op het gebied van publieksaanpassing. Omdat uit onderzoeken blijkt dat donateurs een zo concreet mogelijk doel willen zien van hun donatie (WWAV rapport, maart 2017 en 2020), biedt Plan dit concrete doel aan in de vorm van een sponsorkind. Het geld wordt echter anders
52
besteed dan hoe Plan het presenteert door de tekst ‘Sponsor een kind’ en de inzet van visuele argumentatie. Plan balanceert hier moeizaam tussen het waarborgen van redelijkheid en het bereiken van de hoogst mogelijke effectiviteit. Omdat Plan goed inspeelt op de criteria van het donateurspubliek is de ingezette argumentatie effectief. De redelijkheid komt echter in het gedrang. Door deze publieksaanpassing lijken delen van de argumentatie elkaar tegen te spreken en is de visuele argumentatie moeilijk te rijmen met gegeven argumentatie in de tekst. Dit zal ik verder toelichten bij de bespreking van de gemaakte presentatiekeuzes.
Presentatiekeuzes
In de tekst ancitipeert Plan niet op de kritische vragen 4 en 5. Net als bij Compassion is deze presentatiekeuze van de tekstschrijver logisch te verklaren. Om zo weinig mogelijk kritische reacties bij de lezer uit te lokken maakt de tekstschrijver de strategische manoeuvre om deze vragen niet te adresseren. Hij hoopt hiermee de discussie ongemengd te houden en ambieert acceptatie van zijn standpunt door de lezer.
53
Bron: https://www.planinternational.nl/sponsor-een-kind
Als de donateur hier bijvoorbeeld invult een Aziatisch meisje van tussen de 5 en 9 jaar te willen sponsoren, genereert dit formulier de volgende foto:
54
Volgens de theorie van wetenschappers die zich bezighouden met visuele argumentatie, zoals besproken in paragraaf 2.3.4, kan ook de inzet van beeld als een zogenaamde ‘indirect speech act’ meegenomen worden in de pragma-dialectische analyse (Feteris et al., 2011; Kjeldsen, 2015; Tseronis, 2013). In het geval van Plan is de beeldargumentatie niet in lijn met de tekstuele argumentatie. Door het tonen van een foto van een kind met een naam, leeftijd en land van herkomst krijgt de sponsor het idee dit kind daadwerkelijk te sponsoren. De tekstuele argumentatie (argument 1.1.1a en 1.1.1b) en andere teksten op de website van Plan laten duidelijk zien dat er geen sprake is van sponsoring van een specifiek kind. De kritische donateur blijft met onbeantwoorde vragen achter. Waarom staat dit meisje hier op de foto?
Waarom Plan dit meisje Samia hier presenteert, anders dan als presentatiekeuze ter ondersteuning van het strategisch manoeuvreren op het gebied van publieksaanpassing, is moeilijk te begrijpen. Plan schrijft zelf in de webtekst die ik heb besproken: ‘Via je sponsorkind
55
blijf je op de hoogte van wat er met je bijdragen gebeurt en kun je zien wat de impact is op het leven van een kind.’ Op die manier is het kind geen sponsorkind dat financiële ondersteuning ontvangt, maar fungeert het puur als boodschapper naar de westerse donateur.
Deze vorm van visuele argumenatie gecombineerd met de argumentatie in de tekst maakt dat de complete argumentatie moeilijk als redelijk beoordeeld kan worden. De
argumentatie is verwarrend, tekstuele en visuele argumentatie lijken elkaar tegen te spreken en de kritische lezer blijft met vragen achter. Over het strategisch manoeuvreren van Plan kan worden geconcludeerd dat het streven naar effectiviteit ten koste gaat van het waarborgen van de redelijkheid. De problemen in het verleden met onduidelijkheid en ambiguïteit rond het kindsponsorprogramma lijken Plan ook nu nog te achtervolgen.