!
-! 57!
Hoofdstuk-3---Perspectieven-op-leiderschap-#
“Aangezien#alles#op#aarde#in#beweging#is#en#stilstand#niet#bestaat,#zal#er#
altijd#vooruitgang#of#verval#zijn,#en#zullen#keuzes#die#je#verstandelijk#afwijst#
je#vaak#worden#opgedrongen.”#
Machiavelli,#1519!36! ! !3.1--Inleiding-Het! onderzoeksdoel! spitst! zich! toe! op! het! verkrijgen! van! inzicht! in! de! leiderschapspraktijken! van! gemeentesecretarissen37,! gegeven! de! in^! en! externe! omgeving! waarin! zij! werken.! Daarbij! is! het! ook! van! belang! om! te! zien,! welke! betekenis! gemeentesecretarissen!geven!aan!de!interactie!die!zij!zowel!met!het!politieke!bestuur,!als! met! de! ambtelijke! organisatie,! als! met! de! samenleving! hebben! en! welke! gevolgen! deze! interacties! op! hun! beurt! weer! hebben! voor! de! leiderschapsstijl! die! zij! hanteren.! Dit! alles! onderzoek!ik!vanuit!sociaal!constructivistisch!perspectief.!
!
Vanuit!het!geschetste!onderzoekdoel,!maak!ik!de!keuze!om!het!begrip!leiderschap!aan!een! theoretische! beschouwing! te! onderwerpen.! In! de! grote! hoeveelheid! theoretische! benaderingen!rondom!het!begrip!‘leiderschap’,!onderzoek!ik!de!betekenis!van!het!begrip! leiderschap!en!sta!ook!stil!bij!het!conceptueel!verschil!tussen!leiderschap!en!management.! Daarnaast! verken! ik,! op! hoofdlijnen,! de! ontwikkelingen! die! binnen! de! theoretisch! wetenschappelijke! benaderingen! van! het! begrip! leiderschap! hebben! plaatsgevonden.! Daarbij! wil! ik! komen! tot! een! nadere! duiding! van! het! begrip! leiderschap! in! relatie! tot! de! toenemende!complexe!en!dynamische!omgevingen!waarin!leiders!opereren.!!
Alvorens!hiermee!te!starten,!schets!ik!in!de!volgende!paragraaf!de!twee!z.g.!‘background# assumptions’,# die! ik! in! dit! onderzoek! hanteer.! In! hoofdstuk! 4! (Conceptueel! en! Methodologisch!kader)!zet!ik!deze!conceptuele!kaders,!die!ten!grondslag!liggen!aan!deze! vooronderstellingen,! in! perspectief! en! behandel! de! gevolgen! van! deze! keuze! voor! onder! andere!de!methodologie!van!het!onderzoek.!! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 36!Heck,!P.!van!(1997).!Nicollò#Machiavelli,!Discorsi#–#gedachten#over#staat#en#politiek.!Amsterdam:!Ambo.!! 37!Met!gemeentesecretarissen!wordt!in!dit!hoofdstuk!bedoeld:!de!gemeentesecretarissen!die! onderdeel!uitmaken!van!mijn!onderzoeksgroep,!tenzij!anders!vermeld.!De!keuze,!samenstelling!en! verantwoording!van!de!onderzoeksgroep!wordt!nader!toegelicht!in!hoofdstuk!4.!
3.2--Basisveronderstellingen-Gouldner!(1971)!levert!kritiek!op!het!wetenschappelijk!onderzoek!van!sociologen:!hij!stelt! dat! sociologen! in! empirische! studies! uitgaan! van! bepaalde! algemene! en! bestaande! aannames!over!het!functioneren!van!de!samenleving,!waardoor!het!theoretisch!kader!van! de!studie!afhankelijk!wordt!van!deze!vooronderstellingen.!Daarnaast!gaat!hij!er!vanuit!dat! deze! vooronderstellingen! ook! nog! beïnvloed! worden! door! de! persoonlijke! sociale! ervaringen! van! de! onderzoeker! (ibid.,! p.! 32).! Deze! ‘silent# partners’! (stilzwijgende!! aannames)! plaatste! Gouldner! tegenover! de! "explicitly# formulated# assumptions"# of# "postulations"!(ibid.,!p.!29).!!Gouldner!onderstreepte!het!belang!van!dergelijke!stilzwijgende! vooronderstellingen! (ibid.),! hetgeen! door! Phillips! (1988)! prachtig! is! verwoord:! ‘The# significance# of# such# tacit# assumptions# is# analogous# to# the# significance# of# Merton's# "latent# functions,"# Freud's# "unconscious"# and# Kuhn's# "scientific# paradigm":# it# is# perhaps# only# when# the#tacit#becomes#explicit,#the#latent#becomes#manifest,#the#unconscious#becomes#conscious# or# paradigmatic# anomalies# are# revealed# that# fundamental# change# can# be# initiated# in# a# conscious#fashion.#And,#of#course,#such#change#was#basic#to#Gouldner's#program#to#transform# the#sociologist#and#sociology’!(1988,!p.!141).!!
Dit! gedachtegoed! is! ook! in! 1935! kernachtig! neergezet! door! Popper,! als! hij! stelt:! ‘The# empirical#sciences#are#systems#of#theories.#The#logic#of#scientific#knowledge#can#therefore#be# described#as#a#theory#of#theories’!(Popper,!2002,!p.!37)38.!!
Dit! betekent! dat! alle! observaties! die! onderzoekers! waarnemen! en! beschrijven! theorie^ gebonden!zijn!en#dus#‘making#any#observation#requires#the#acceptance#of#basic#assumptions;# a#system#of#beliefs#to#interpret#what#it#is#that#we#are#seeing’#(Chafetz,!2006,!p.!26).#!
!
In!dit!onderzoek!ga!ik!uit!van!een!tweetal!‘background#assumptions’:!
1. de! gemeentesecretarissen! baseren! zich! in! hun! dagelijkse! activiteiten! (sociale! praktijken)! op! regels! en! hulpbronnen;! deze! regels! betreffen! o.a.! doelstellingen,! resultaten,! normen,! procedures! en! verantwoordelijkheden.! De! hulpenbronnen! zijn! gebaseerd! op! hiërarchie! en! omvatten! formele! en! informele! macht.! Regels! en! hulpbronnen! vormen! sociale! structuren.! Maar! ook! omgekeerd! geldt:! gemeentesecretarissen!kunnen!de!dagelijkse!sociale!praktijken!veranderen.!
Deze!assumptie!is!gebaseerd!op!het!theoretisch!concept!van!de!structuratietheorie,!die!het! handelen!van!mensen!en!de!gevolgen!hiervan!voor!de!sociale!praktijken!beschrijft!(Giddens,! 1984,! 1991a).! In! essentie! gaat! het! om! de! wisselwerking! tussen! sociale! structuren! en! individuele!handelingen!die!door!actoren!worden!verricht.!!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! !
! 59! !
2. de! gemeentesecretarissen! construeren! hun! eigen! werkelijkheid! en! doen! dit! door! middel!van!taal,!waarmee!ze!betekenis!geven!aan!de!werkelijkheid!waarin!ze!leven.! Deze!vooronderstelling!is!gebaseerd!op!de!theorie!van!het!sociaal!constructivisme.!Inzicht! in!deze!theoretische!concepten!gebruik!ik,!om!de!sociale!fenomenen!en!sociale!praktijken! beter! te! begrijpen! (Weick,! 1979,! 1995,! 2001;! Gergen,! 2009;!Noordegraaf! &! Van! der! Steen,! 2001;!Shotter,!2012).!!
!
Een! nadere! uitdieping! van! deze! conceptuele! kaders! wordt! in! hoofdstuk! 4! behandeld,! omdat! deze! basisveronderstellingen! gevolgen! hebben! voor! de! methodologie,! het! onderzoeksontwerp!en!de!positie!van!de!onderzoeker.! ! Maar!eerst!volgt!een!theoretische!beschouwing!van!het!begrip!‘leiderschap’.!!!
-
3.3--Leiderschapstheorieën--Het!aantal!modellen,!theorieën!en!instrumenten!rondom!het!thema!leiderschap!is!bijna!niet! meer!te!tellen;!het!begrip!‘leadership’!en!‘leiderschap’!laat!via!google!ruim!4,75!miljoen!hits! zien39.!Niet!voor!niets!pogen!wetenschappers!om!uit!deze!informatiestroom!te!komen!tot! een!nadere!definiëring!van!het!begrip!‘leiderschap’!(o.m.!Heifetz,!1994;!Yukl;!2010,!Kilburg!&! Donohue,! 2011;! Van! Vugt! &! Ahuja,! 2011;! Grint,! 2011;! Van! Muijen! &! Schaveling,! 2011).! Essentieel!in!het!kader!van!dit!onderzoek!is!om!te!komen!tot!een!nadere!beschouwing!van! een!tweetal!elementen:!welke!ontwikkelingen!zijn!in!de!theorie!omtrent!leiderschap!waar! te!nemen!en!wat!is!de!betekenis!hiervan!voor!het!leiderschap!in!de!publieke!sector?! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 39!Google^hits!d.d.!!3!augustus!2014! !3.3.1--Wat-is-leiderschap?-40 -!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 40!Het!is!goed!om!enige!relativerende!woorden!te!wijden!aan!het!begrip!leiderschap.! Leiderschap!is!een!oud!begrip.!Niet!alleen!bij!de!mens,!ook!bij!andere!diersoorten!is!er! veel!en!diepgaand!onderzoek!verricht!naar!leiderschap!en!dan!met!name!het!gebruik!van! macht!door!soortgenoten!in!(grote)!groepen.!Een!bekend!voorbeeld!hiervan!is!het! onderzoek!naar!leiderschap!en!macht!bij!mensapen!(De!Waal,!2010).!! Ook!zijn!er!evolutionaire!theorieën!over!leiderschap!verschenen,!die!het!onderwerp! benaderen!vanuit!het!sociale!perspectief!van!de!Homo#Sapiens,!noodzakelijk!voor!het! welzijn!van!het!in!groepsverband!levende!individu!(Van!Vugt!et!al.,!2008;!zie!ook! hoofdstuk!7).!Desalniettemin!stelt!Grint!(2011,!p.!3)!vast,!dat!de!kennis!rondom!het! onderwerp!leiderschap!zich!met!name!concentreert!vanuit!geschreven!bronnen!die!de! laatste!200!jaar!zijn!ontstaan!en!waarbij!het!vooral!de!geschreven!teksten!van! overwinnaars!zijn!die!ons!nader!inzicht!geven!in!het!onderwerp!leiderschap.!Grint!(ibid.)! stelt!dan!ook!dat!wij!relatief!weinig!weten!van!leiderschapspatronen!uit!niet^geschreven! bronnen!en!van!gebeurtenissen!die!niet!in!een!klinkende!overwinning!zijn!geëindigd.!Hij! pleit!er!daarom!voor,!om!met!enige!voorzichtigheid!met!bepaalde!bronnen!om!te!gaan,! zeker!als!we!patronen!willen!ontdekken!uit!de!lange!geschiedenis!van!leiderschap.!! Uit!studies!met!betrekking!tot!de!eerst!–!beschreven!–!vormen!van!leiderschap,!!blijkt! dat!militair!leiderschap!een!belangrijke!rol!heeft!gespeeld!in!ontwikkeling!van!het!begrip! leiderschap.!Het!vraagstuk!concentreert!zich!dan!met!name!rond!de!vragen!die!te!maken! hebben!met!overleven!en!de!macht!van!leiders.!Dit!geldt!zowel!in!de!klassieke!oudheid,! als!tijdens!de!renaissance!(ibid.).! Zowel!in!de!klassieke!oudheid!als!in!de!renaissance!zijn!belangrijke!denkers!bezig! geweest!met!het!thema!leiderschap,!waarbij!reeds!de!spanning!is!te!ontdekken!tussen! het!politieke!gezag!en!leiders,!evenzeer!als!het!toekennen!van!bepaalde!vereiste! eigenschappen!aan!een!(politiek)!leider.! Eén!van!de!eerste!overgeleverde!stukken!die!een!beschrijving!geven!van!militair! leiderschap,!betreft!‘de!kunst!van!oorlog’!!van!Sun!Tzu!(400^320!v.!Chr.).!In!dit!werk! komt!de!spanning!tussen!het!soevereine!gezag!en!de!militaire!specialist!naar!voren.!Sun! Tzu!is!ervan!overtuigd!dat!militaire!zaken!aan!de!militaire!specialist!moeten!worden! overgelaten!en!niet!aan!de!politieke!controleurs,!al!was!het!maar,!dat!er!op!het!slagveld! niet!gewacht!kan!worden!tot!het!moment!dat!er!een!politiek!besluit!is!genomen!(ibid.,!p.! 5).! Rond!diezelfde!tijd!houdt!zich!in!het!westen!Plato!(427^347!v.!Chr.)!bezig!met!politiek! leiderschap,!als!hij!stelt!dat!‘de!opkomst!van!het!politiek!leiderschap,!dat!geworteld!is!in! de!democratie,!niet!de!bloei!van!de!Griekse!cultuur!vertegenwoordigt;!sterker!nog:!deze! bedreigt!de!Griekse!beschaving’!(ibid.).!De!moraalfilosoof!Plato!pleitte!ervoor!dat! politieke!leiders!expertise!en!kennis!zouden!moeten!bezitten!op!basis!van!inhoudelijke! vaardigheiden!en!niet!op!basis!van!louter!verkiezingen,!waar!met!behulp!van!retorische! vaardigheden!keuzes!door!het!volk!werden!gemaakt!(Kimman,!2002;!Grint,!2011).!De! onderliggende!boodschap!is!hierin!gelegen,!dat!(politiek)!leiderschap!door!Plato! verbonden!wordt!met!kennis!en!expertise!in!plaats!van!retorische!vaardigheden.! In!de!renaissance!is!Machiavelli’s!boek!“Il!principe”!(1513^1514)!een!belangrijk!boek,!dat! zijn!uitwerking!nog!steeds!kent!(Otten,!1940;!Grint,!2011).!In!het!boek!stelt!Machiavelli!
! 61!
De!vraag!wat!leiderschap!is,!brengt!een!schier!onuitputtelijke!bron!van!definities!met!zich! mee.!Vanuit!verschillende!percepties!kan!naar!leiderschap!worden!gekeken.41!
Vrijwel! alle! definities! hebben! een! aantal! gemeenschappelijke! kenmerken! in! zich,! die! Van! Muijen!&!Schaveling!(2011,!p.15)!als!volgt!zien:!
i. leiderschap! is! een! proces! tussen! een! leider! en! één! of! meerdere! volgers,! zodat! bepaalde!doelen!kunnen!worden!bereikt;!
ii. leiderschap!heeft!betrekking!op!bekwaamheden!van!de!leider:!als!deze!in!het!bezit! is!van!deze!bekwaamheden,!kan!hij!anderen!beïnvloeden!en!zo!bepaalde!doelen! bereiken;!
iii. leiderschap! gaat! over! het! beïnvloeden! van! de! context,! waarbij! de! relatie! leider^ volgers!van!belang!is.!Het!formele!leiderschap!is!hierbij!van!minder!of!geen!belang;! iv. leiderschap!gaat!over!het!beïnvloeden!van!de!huidige!en/of!toekomstige!situatie.! !
In! de! literatuur! zijn! er! echter! ook! verschillen! in! de! definities! rondom! leiderschap! te! constateren.! Deze! hebben! vooral! betrekking! op! degene! die! invloed! uitoefent,! de! wijze! waarop! dat! gebeurt,! het! achterliggende! doel! van! de! beïnvloeding! en! het! effect! van! de! beïnvloeding!(Yukl,!2010,!p.!21)!!
!
Ook!Van!Vugt!et!al.!(2008)!benaderen!leiderschap!als!een!beïnvloedingsproces,!maar!dan! vanuit! het! perspectief! van! de! evolutionaire! psychologie.! Vanuit! een! wetenschappelijk! multidisciplinair! standpunt! (o.a.! vanuit! een! primatologisch,! psychologisch,! neurowetenschappelijk!en!antropologisch!standpunt)!benaderen!zij!het!begrip!‘leiderschap’! en!onderscheiden!vier!nominale!fasen!van!leiderschap,!startend!meer!dan!2,5!miljoen!jaar! geleden.!! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! De!vraag!die!zich!hierbij!voordoet:!wat!is!het!grotere!goed?!Kan!de!Heerser!immoreel! handelen!ter!bescherming!van!het!grotere!goed?!Machiavelli!bepleit!in!‘Il!principe’! inderdaad!dat!Heerser!er!niet!altijd!aan!ontkomt!om!meedogenloos!op!te!treden!om!een! maatschappij!weer!op!het!goede!spoor!te!krijgen!(Otten,!1940;!Frissen,!2009;!Grint,! 2011).!Dat!pleit!enerzijds!voor!verschillende!leiderschapsstijlen!van!een!leider!en! anderzijds!voor!een!context^gebonden!optreden!van!de!leider.!!! 41!Yukl!(2010,!p.!21)!doet!een!poging!en!noemt!een!aantal!in!de!literatuur!verschenen! definities,!bijv.!! - ‘Leadership#is#the#behaviour#of#an#individual#(…)#directing#the#activities#of#a# group#toward#a#shared#goal.’!(Hemphill!&!Coons,!1957);!! - ‘Leadership#is#the#ability#to#step#outside#the#culture#(…)#to#start#evolutionary! change#processes#that#are#more#adaptive.’!(Schein,!1992);! - ‘Leadership#is#the#process#of#making#sense#of#what#are#people#doing#together,#so# that#people#will#understand#and#be#committed.’!(Drath!&!Palus,!1994,!p.!4);! - ‘Leadership#is#“the#influential#increment#over#and#above#mechanical#compliance# with#the#routine#directives#of#the#organization.”(Katz!&!Kahn,!1978,!p.!528).! !
Zij!definiëren!leiderschap!als:!
- de!beïnvloeding!van!individuen!om!aan!het!groepsdoel!bij!te!dragen;! - het!coördineren,!zodat!het!groepsdoel!wordt!nagestreefd!door!de!groep.!! !
In!de!literatuur!worden!door!verschillende!wetenschappers!pogingen!gedaan!om!te!komen! tot! ‘grand# unifying# theory# of# leadership’! (o.a.! Chemers,! 1997;! Bennis,! 2007;! Kilburg! &! Donohue,! 2011;! Sorenson! et! al.,! 2011).! In! hun! zoektocht! naar! een! integraal! model! van! leiderschap,!hebben!Kilburg!&!Donohue!getracht!om!te!komen!tot!‘a#working#definition#of# leadership#within#an#integrated,#ecological,#emergenceWoriented#model’:!
‘Leadership# is# a# complex,# multidimensional,# emergent# process# in# which# the# leader(s),# follower(s)# and# other# formal# and# informal# stakeholders# in# a# human# enterprise# use# their# characteristics,# capabilities,# thoughts,# feelings# and# behaviors# to# create# mutually# influencing# relationships# that# enable# them# to# coevolve# strategies,# tactics,# structures,# processes,# directions,#and#other#methods#of#building#and#managing#human#enterprises#with#the#goals#of# producing# adaptive# success# in# their# chosen# niche(s)# in# the# competitive,# evaluative,# and# evolving#global#ecology#of#organizations”#(2011,!p.!15).# Deze!definitie!omvat,!zo!stellen!Kilburg!&!Donohue!‘a#number#of#the#essential#components# required#for#the#beginning#exposition#and#exploration#of#an#integrated#model#of#leadership’! (ibid.)!De!door!hen!bedoelde!componenten!zijn!ontstaan!vanuit!een!ontwikkeling!die!het! begrip!‘leiderschap’!in!de!loop!der!jaren!heeft!ondergaan.!In!de!volgende!paragraaf!wordt! deze!ontwikkeling!op!hoofdlijnen!geschetst.!! !
3.3.2--Leiderschapsbenaderingen-Het! onderstaande! overzicht! van! leiderschap! is! geenszins! uitputtend! bedoeld.! Er! zijn! veel! stromingen!in!de!literatuur!te!onderkennen,!die!op!hun!beurt!weer!deelstromingen!kennen.! Ik! wil! in! hoofdlijnen! verkennen! welke! ontwikkelingen! binnen! de! theoretisch,! wetenschappelijke! benadering! rondom! het! begrip! leiderschap! hebben! plaatsgevonden.! Daarbij! zal! ik! tevens! onderzoeken,! welk! verband! er! tussen! het! begrip! leiderschap! en! de! geschetste!context!uit!hoofdstuk!2!is!te!maken.!
-Kilburg!&!Donohue!(2011)!onderscheiden!acht!belangrijke!leiderschapsbenaderingen,!die!in! de! laatste! zestig! jaar! in! de! wetenschappelijke! literatuur! zijn! ontstaan.! Met! het! door! hen! geproduceerde!overzicht!willen!ze!geen!uitgebreide!classificatie!geven!van!alle!beschikbare! onderzoeksmodellen;!zij!pogen!slechts!een!vergelijkend!en!verklarend!overzicht!te!geven! (ibid.,!p.!7)!(evenals!o.a.!Yukl,!2010;!Grint,!2011;!Van!Muijen!&!Schaveling,!2011;!Van!Vugt!&! Ahuja,!2011).!In!grote!lijnen!laten!de!hiervoor!genoemde!studies!het!volgende!beeld!zien:!#
! 63! a.##Eigenschapstheorieën#(‘trait’)#
De!effectiviteit!van!goede!leiders!wordt!binnen!deze!theorieën!afgeleid!van!het!bezit!van! bijzondere!kwaliteiten!of!eigenschappen.!Volgens!deze!theorie^benadering!worden!goede! leiders! geboren! en! niet! gemaakt.! Bij! dit! model! van! leiderschap! hoort! het! beeld! van! het! individueel!heroïsme:!de!masculiene!leider,!heroïsch!en!normatief!in!zijn!oriëntatie!(Kets!de! Vries,!2006,!2009;!Grint,!2011).!!Bij!minder!goede!leiders!of!‘ontspoorde’!leiders!bestaat!de! neiging!om!deze!te!beoordelen!op!het!gemis!van!één!of!meerdere!eigenschappen!(Kets!de! Vries,!2009;!Rijsenbilt!et!al.,!2011)! Deze,!ook!wel!‘Great#Man#Theory’#genaamd,#omvat!ook!de!‘persoonlijkheidstheorie’,!waarbij! leiders!in!het!bezit!zijn!van!bepaalde!aangeboren!eigenschappen,!zoals!betrouwbaarheid!en! eerlijkheid.!Met!deze!eigenschappen,!onderscheiden!deze!leiders!zich!van!anderen,!die!niet! (geheel)!in!het!bezit!zijn,!van!deze!eigenschappen!(Yukl,!2010;!Van!Vugt!&!Ahuja,!2011).! # b.#ContingentieW#en#situationele#theorieën#
Bij! deze! benaderingen! van! leiderschap! speelt! de! interactie! met! andere! mensen! en! de! omgeving!een!belangrijke!rol.!Invloed!en!het!motiveren!van!anderen!is!van!belang,!waarbij! ook! gekeken! wordt! naar! verschillende! organisatorische^! en! omgevingsaspecten.! Dit! betekent!dat!verschillende!situaties!en!contexten,!kunnen!leiden!tot!verschillend!optreden! van!leiders.!De!‘Contingentie#theorie’!is!een!nadere!uitwerking!van!situationeel!leiderschap,! waarin!niet!alleen!de!situatie!van!belang!is!voor!de!keuze!van!de!leiderschapsstijl,!maar!ook! het!type!werk!wat!verzet!moet!worden!en!de!doelstellingen!die!gehaald!moeten!worden.!! (Yukl,!2010,!2011;!Van!Vugt!&!Ahuja,!2011;!Grint,!2011)! # c.##StijlW#en#gedragstheorieën!!(Charismatisch,#‘Servant’,#Authentiek#Leiderschap)!! De!wijze!waarop!leiders!zich!gedragen!is!van!invloed!op!de!manier!hoe!anderen!de!leider! waarnemen,!hetgeen!weer!van!invloed!kan!zijn!op!de!prestaties!van!de!organisatie.!Binnen! deze! theoretische! benadering! worden! leiders! omschreven! als! mensen! die! constant! en! consequent! proberen! hun! organisatie! en! de! externe! omgeving! te! veranderen! om! zo! te! komen! tot! transformatie! en! verbetering! van! de! manier! waarop! zij! leiding! geven.! Zij! inspireren!anderen!en!oefenen!invloed!op!hen!uit!als!het!gaat!om!de!verandering!van!o.a.! waarden,! emoties,! attitudes! en! gedrag! (Goffee! &! Jones,! 2006;! Aviolo! et! al.,! 2009;! Mintzberg,!2009;!Yukl,!2010;!Conger,!2011)!!
Van!Vugt!&!Ahuja!(2011)!onderscheiden!binnen!deze!categorie!twee!hoofdcategorieën:! a. een!‘charismatisch!leiderschap’:!leiders!worden!door!volgelingen!gekozen!op!
basis!van!hun!persoonlijkheid!en;!
b. een!‘dienend!leiderschap’,!waarbij!de!leider!offers!brengt!ten!gunste!van!het! belang! van! de! groep.! Leiders! worden! gekenmerkt! door! nederigheid! en! empathie,! omdat! het! belang! van! de! groep! boven! die! van! de! leider! uitstijgt!! (Russel!&!Stone,!2002;!Yukl,!2010,!pp.!340^342;!Anand!et!al.,!2011).!!
Binnen!dit!theoretisch!perspectief!valt!ook!het!onderzoek!naar!gender!en!andere!vormen! van!diversiteit,!die!van!invloed!kunnen!zijn!op!het!gedrag!van!leiders!én!de!wijze!waarop! deze!door!anderen!worden!waargenomen!(Carli!&!Eagly,!2011).!
#
d.#Vaardigheden,#capaciteitenW#en#competentietheorieën#(‘style’)#
Kern! van! deze! leiderschapstheorieën! is! dat! effectief! leiderschap! afhankelijk! is! van! het! vermogen!en!de!vaardigheden!van!de!leider,!waarmee!deze!nieuwe,!complexe!en!amorfe! problemen! tegemoet! kan! treden.! Door! ervaring! en! oefening! kunnen! de! vaardigheden! en! competenties! worden! verbeterd;! met! andere! woorden:! leiderschap! is! verder! te! ontwikkelen! (Howard! &! Wellins,! 2008;! Day,! 2011).! In! tegenstelling! tot! de! ‘eigenschapstheorieën’,! wordt! er! binnen! dit! perspectief! vanuit! gegaan,! dat! leiderschapskwaliteiten!niet!aangeboren!hoeven!te!zijn.!
#
e.##Ecologische#systeemtheorieën##
Leiderschap! wordt! binnen! deze! theorieën! gezien! als! een! onderling! afhankelijk,! emergent!! proces,!dat!ontstaat!uit!de!wederzijdse!interactie!van!de!leden!van!een!systeem.!Specifieke! aandacht!binnen!deze!stroming!is!er!voor!de!volgers:!leiders!ontlenen!hun!legitimiteit!aan! de! volgers;! getoonde! en! gemeende! betrokkenheid! van! de! leider! en! het! investeren! in! de! volgers,!is!hierbij!essentieel.!Ook!bij!deze!theoretische!stromingen!is!de!context!van!belang,! omdat! leiderschap! wordt! gedefinieerd! binnen! de! context! waarin! deze! zich! voordoet.! Daarbij! geldt! dat! leiderschap! zich! op! ieder! niveau! van! de! organisatie! kan! ontplooien! en! complexe! karakteristieken! kan! tonen! in! iedere! laag! binnen! de! organisatie! (Heifetz,! 1994;! Uhl^Bien!et!al.,!2007;!Van!Vugt!et!al.,!2008;!Aviolo!et!al.,!2009;!Yukl,!2010).!
#
f.##Relationele#en#Sociale#Netwerktheorieën###
Deze! leiderschapstheorieën! benaderen! leiderschap! niet! alleen! vanuit! de! perceptie! dat! er! één!!leider!is:!leiderschap!kan!namelijk!tot!uiting!komen!bij!alle!leden!van!een!georganiseerd! systeem,!die!zich!organiseren!in!groepen!of!netwerken!en!elkaar!beïnvloeden!en!daarmee! ook!de!processen,!structuren!en!resultaten!van!de!organisatie!beïnvloeden;!leiderschap!is! daarmee!een!emergente!eigenschap!van!groepen.!Door!sociale!netwerken!in!en!tussen!de! organisaties,! ontstaan! variëteiten! aan! structuren,! processen,! sociale^,! psychologische^! en! economische!karakteristieken!(Graen!&!Graen,!2007;!Bresnahan!&!Mitroff,!2007;!Aviolo!et! al.,!2009;!Uhl^Bien!&!Marion,!2011).!
Deze! benadering! van! leiderschap! wordt! beschreven! als! ‘Distributed# Leadership’:! de! beslissingsbevoegdheid!in!een!organisatie!wordt!op!natuurlijke!wijze!verdeeld!(op!basis!van! expertise),!ook!al!omdat!het!praktisch!onmogelijk!is!dat!één!iemand!alle!beslissingen!kan! nemen!in!de!complexiteit!van!alle!dag!(Yukl,!2010;!Van!Vugt!&!Ahuja,!2011;!Burke!et!al.,!2011).!!
! 65! g.##Effectiviteittheorieën#(Outcome#Theory)#
Binnen!deze!theorieën!draait!het!veelal!om!de!perceptie!van!de!effectiviteit!van!leiders,!die! wordt! afgemeten! aan! het! verschil! in! prestaties! met! andere! organisaties.! Het! onderzoek! naar! de! effectiviteit! van! leiders! op! basis! van! werkelijke! organisatorische! prestaties! is! beperkt!(Waldman!et!al.,!2001;!Collins,!2004).! # h.##EthischeW#en#morele#theorieën## Bij!deze!theorieën!van!leiderschap!is!de!essentie,!dat!de!leider!ethische!en!morele!kwesties! adresseert,!evenals!waarde^!en!persoonlijke!conflicten.!De!leider!gaat!deze!aspecten!niet!uit! de!weg!en!tilt!ze!naar!een!hoger!niveau!op!de!ethische!ladder.!Binnen!deze!theoretische! benadering! van! leiderschap! wordt! er! vanuit! gegaan,! dat! de! ethisch^! en! moreel! verantwoorde! leider! de! organisatie! tot! een! hoger! prestatie^! en! effectiviteitsniveau! zal! brengen!(Heifetz,!1994;!Kilburg,!2006;!Yukl,!2010;!Ciulla!&!Forsyth,!2011;!Hansen!&!Bathurst;! 2011).!
!
Van! Vugt! &! Ahuja! (2011)! maken! in! aanvulling! hierop! nog! een! onderscheid! in! twee! leiderschapstheorieën:!
!
i.! ! De# psychoanalysetheorie:! deze! van! oorsprong! door! Freud! beschreven! theoretische! benadering!van!het!leiderschapsvraagstuk,!gaat!er!vanuit!dat!een!leider!een!ouderlijke!!rol! vervult!in!de!groep,!hetgeen!moet!worden!gezien!vanuit!het!idee!dat!sociale!groepen!een! afspiegeling!van!de!familie!zijn.! ! j.!TransactieW#versus#Transformatie#Leiderschap:!het!transactioneel!leiderschap!is!gefocust!op!! de!ruilverhouding!tussen!leidinggevende!en!volger,!waarbij!de!uitwisseling!van!de!beloning! afhankelijk! is! van! de! prestaties! (Aviolo! et! al.,! 2009).! Anders! gezegd:! tegenover! het!! verrichten!van!bepaalde!taken,!staat!het!ontvangen!van!salaris.!!