De! geschetste! paradigma’s! zijn! weliswaar! in! verschillende! tijdsgewrichten! ontstaan,! maar! vervangen! elkaar! in! de! tijd! gezien,! niet.! In! overheidsorganisaties! zijn! de! kenmerken! van! twee!of!zelfs!drie!vormen!van!publiek!management!zichtbaar!(Van!Dijk,!2014,!p.!15),!waarbij! de!principes!van!TPA,!die!meer!dan!honderd!jaar!oud!zijn,!nog!een!stevig!fundament!vinden.! Dit! blijkt! ook! uit! recent! onderzoek! naar! managers! uit! het! maatschappelijk! middenveld;! ongeacht! hun! hoge! ambities,! afwijkende! normatieve! opvattingen! en! de! wil! om! te! veranderen,!vallen!zij!veelal!terug!op!de!‘oude’!sturingsmechanismen!van!TPA!en!NPM!(Van! Eijk,! 2014).! Ondanks! het! feit,! dat! de! verhouding! tussen! samenleving! en! overheid! aan! het! veranderen! is! en! er! zich! een! nieuwe! complexe! context! aan! het! ontwikkelen! is,! die! om! andere! vormen! van! leiderschap! vraagt! (Heifetz,! 1994;! Uhl^Bien! et! al.,! 2007);! ook! van! de! gemeentesecretaris!!
!
2.5--Complexe-context-Hiervoor! is! al! beschreven,! dat! de! samenleving! sterk! aan! verandering! onderhevig! is! (o.a.:! Van! der! Arend,! 2007;! De! Ridder,! 2012;! WRR,! 2012).! Schnabel! (2000,! p.! 21)! schetst! de! complexe!maatschappelijke!ontwikkelingen!door!vijf!langlopende!trends!te!benoemen,!die! onmiskenbaar!hun!invloed!zullen!hebben!op!het!overheidsbeleid!van!de!toekomst!:!!
i. Individualisering,! waarbij! sociale! verhoudingen! minder! machtsbepaald! en! meer! egalitair!zullen!worden30;!
ii. Informalisering,! hetgeen! zal! leiden! tot! onthiërarchisering! van! de! samenleving! en! tot!grotere!gelijkheid!in!de!menselijke!verhoudingen.!Dit!zal!tot!gevolg!hebben!dat! er!een!verdere!deïnstitutionalisering!van!organisaties!en!organisatievormen!te!zien! zal!zijn;!
iii. Informatisering:! deze! ontwikkeling! is! zichtbaar! door! een! toenemende! integratie! van! functies,! waarbij! de! ‘social# media’! al! een! sterke! en! blijvende! verandering! te! weeg!hebben!gebracht31;!
iv. Internationalisering:! waardoor! de! betekenis! van! grenzen,! afstanden! en! tijdsverschillen!alsmaar!kleiner!zal!worden,!en!tot!slot;!!
v. Intensivering:!deze!ontwikkeling!heeft!betrekking!op!de!veranderende!dynamiek! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
! 47!
en!de!toenemende!betekenis!van!de!belevingscomponent,!met!als!gevolg!dat!de! gevoeligheid! van! het! individu! toeneemt,! als! ook! het! verlangen! naar! een! gemeenschappelijke!beleving.!
!
Als!we!kijken!naar!de!toenemende!complexiteit!en!de!rol!die!de!overheid!daarin!speelt,!dan! is! te! constateren,! dat! deze! aan! het! veranderen! is.! De! overheid! verwacht! van! de! samenleving!dat!zij!op!verschillende!gebieden!haar!verantwoordelijkheid!neemt.!Dat!geldt! niet! alleen! voor! het! vrijwilligerswerk,! maar! ook! op! gebieden! van! de! sociale! cohesie,! de! veiligheid!en!de!leefbaarheid!van!gemeenschappen!(Verhoeven!&!Tonkens,!2013,!p.!25).!Er! ontstaan! op! deze! wijze! nieuwe! samenwerkingsverbanden! door! en! voor! burgers! met! een! specifiek! economisch,! ecologisch! of! maatschappelijk! doel:! z.g.! burgercollectieven! (De! Moor,! 2013).! Overigens,! zo! stelt! De! Moor! vast,! zijn! deze! initiatieven! al! ruim! voor! de! financiële! crisis! ontstaan! en! zijn! mede! ingegeven! door! het! falen! van! de! private! zorgverlening,!de!over^professionalisering!van!de!zorgsector!en!het!uitblijven!van!een!‘echt’! duurzaamheidsengagement! bij! grote! energieleveranciers.! Haar! stelling! is! dat! burgercollectieven! op! initiatief! van! burgers! ontstaan! en! zelden! op! initiatief! van! (lokale)! overheden!(ibid.,!p.!24).!
!
Venijnige-problemen-De!hierboven!geschetste!ontwikkelingen!zijn!zodanig,!dat!in!de!literatuur!wordt!gesproken! over! de! beweging! naar! een! volgende! fase! van! moderniteit,! ook! wel! aangeduid! als! de! ‘kennis^! en! netwerksamenleving’! of! ‘improvisatiemaatschappij’! waarbij! de! zelforganiserende!burger!steeds!meer!zichtbaar!wordt!(De!Ridder,!2012;!Van!Dijk,!2014).!Bij! dit! fenomeen! dienen! zich! nieuwe! maatschappelijke! vraagstukken! aan.! Veel! maatschappelijke!vraagstukken!zijn!zo!complex,!dat!de!vraag!kan!worden!opgeworpen!of! zij! door! de! overheid! alleen! kunnen! worden! opgelost! (ROB,! 2012;! WRR,! 2012).! Deze! z.g.! venijnige!problemen!32,!kenmerken!zich!als!complexe!problemen,!waar!geen!direct!verband! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 32!Venijnige!problemen,!worden!ook!wel!‘wilde!problemen’,!‘wicked#problems’#of!‘crossWcuttingW problems’#genoemd.#Een!bekende!categorisering!van!dergelijke!problemen!is!puzzel,!dilemma,!‘tradeW off’,!paradox!en!de!eerder!genoemde!wilde!of!venijnige!problemen!(zie:!Wit,!!B.!de,!&!Meyer!R.J.H.! (1999).!Strategic#Synthesis.#Resolving#Strategy#Paradoxes#to#Create#Competitive#Advantage.!London:! International!Thomson!Business!Press;!Mason,!R.O.,!&!Mitroff,!I.I.!(1981).!Challenging#Strategic#Planning# Assumptions.#Theory,#Cases#and#Techniques.!New!York:!Wiley!Mason.!! Als!alternatieve!woorden!voor!‘wicked#problems’!worden!ook!wel!gebruikt:!‘messy’,#‘squishy’,# ‘integrative’#of#‘synthetic#problems’.!(zie!o.a.:!WRR!(2006).!Lerende#overheid.#Een#pleidooi#voor# probleemgerichte#politiek.!Amsterdam:!University!Press;!Mason,!R.O.,!&!Mitroff,!I.I.!(2006).!Structuring! III^Structured!Policy!Issues:!Further!Explorations!in!a!Methodology!for!Messy!Problems.!Strategic# Management#Journal,##vol.#1,#pp.!331^!342;!Veld,!R.!In!‘t.!(2010).!Kennisdemocratie.#Opkomende#stormtij.! Den!Haag:!SDU!Uitgeverij;!Vermaak,!H.!(2009).!Enjoying#Tough#Issues.!Deventer:!Kluwer.!
tussen! de! oorzaak! en! het! effect! zichtbaar! is.! Daardoor! zijn! deze! ! problemen! ook! vaak! persistent!en!uniek!(Heifetz,!1994;!De!Wit!&!Meyer,!1999;!Grint,!2010;!Benington!&!Hartley,! 2010).! Dit! in! tegenstelling! tot! ‘tame# problems’! (technische! problemen! of! tamme! problemen),! waar! steeds! weer! pogingen! kunnen! worden! ondernomen! om! de! juiste! oplossing!te!vinden;!bij!venijnige!problemen!is!dit!moeilijker!omdat!deze!problemen!zich!als! een!rizoom!vertakken!(Van!der!Steen!et!al.,!2010)!33:!ieder!probleem!is!een!symptoom!van! een! ander! probleem.! Daarnaast! kenmerken! deze! problemen! zich! door! onzekerheid;! het! denken! in! risico’s! wordt! bij! de! confrontatie! met! venijnige! problemen! dan! ook! een! vast! element.! Dit! geldt! ook! voor! de! ambiguïteit! van! de! problematiek:! er! is! geen! juiste! oplossingsrichting,!temeer!omdat!er!tegenstrijdige!belangen!zijn!te!onderkennen.!
!
Scharmer!(2009)!schetst!daarnaast!drie!vormen!van!complexiteit,!die!vergelijkbaar!zijn!met! de!geschetste!venijnige!problemen:!
i. Dynamische# complexiteit,! waarbij! er! een! systematische! afstand! of! vertraging! is,! tussen!oorzaak!en!gevolg!(bijv.!het!broeikaseffect);!hoe!groter!de!fysieke!afstand! of!het!tijdsverschil,!des!te!groter!de!complexiteit!van!het!probleem.!
ii. Sociale# complexiteit! doet! zich! voor! wanneer! er! een! verschil! is! in! belangen! en! zienswijzen,! bijvoorbeeld! op! het! gebied! van! waarden.! De! complexiteit! neemt! hierbij! toe,! naarmate! er! meer! stakeholders! met! uiteenlopende! belangen! en! perspectieven!betrokken!zijn.!!
iii. ‘Emerging# complexity’:! deze! vorm! van! complexiteit! doet! zich! voor,! wanneer! de! oplossing! nog! ! niet! voorhanden! is,! het! probleem! zelf! is! zich! nog! aan! het! ontvouwen! en! het! nog! onduidelijk! is,! wie! de! stakeholders! zijn.! Hoe! groter! de! ‘emerging#complexity’#is,!des!te!minder!kan!er!worden!gebouwd!op!ervaringen!uit! het!verleden.!Dit!betekent!dat!de!problematiek!ad^hoc!moeten!worden!aangepakt,! terwijl!deze!zich!blijft!ontwikkelen.!
!
Deze!problemen!vragen!om!andere!vormen!van!leiderschap!(Heifetz,!1994;!Grint,!2010;!Uhl^ Bien! et! al.,! 2007).! Uit! de! literatuur! blijkt! het! belang,! dat! de! leider! het! geconstateerde! probleem!ook!daadwerkelijk!als!een!‘wicked#problem’!ziet;!dat!wil!zeggen!als!onderdeel!van! een! ‘complex,! poly^centrisch,! multi^causaal,! dynamisch,! interactief! en! adaptief! systeem’! (Benington!&!Hartley,!2010,!p.!188).!Daarnaast!vragen!venijnige!problemen!van!leiders,!om! buiten! bestaande! grenzen! te! kijken,! waarbij! verschillende! (niveaus! van)! sectoren,! disciplines,!organisaties!en!stakeholders!aan!elkaar!dienen!te!worden!verbonden.!(ibid.).!! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
!
! 49!
Netwerken-Overheidsorganisaties! bevinden! zich! in! een! alsmaar! veranderende! dynamische! omgeving,! waarin! venijnige! problemen! niet! meer! door! overheden! zelf! kunnen! worden! opgelost! en! waarbij! samenwerking! met! het! maatschappelijk! middenveld! en! andere! belanghebbenden! nodig! is! om! tot! gewenste! maatschappelijke! effecten! te! komen,! ongeacht! welke! dat! dan! ook!zijn.!!
Er! is! een! z.g.! netwerksamenleving! aan! het! ontstaan,! waarvan! de! overheid! deel! uitmaakt! (Castells,! 2004,! p.! 133).! Castells! stelt! dat! deze! netwerken! naast! de! bestaande! overheidsinstituties! opereren! en! dat! deze! zich! positioneren! als! machtsvormen! buiten! de! staat!om.!Dit!betekent!dat!individuen!in!de!samenleving!op!verschillende!podia!acteren.!Er! ontstaat!een!z.g.!‘liquid!society’!(Bauman,!2000)34.!Dit!vraagt!dus!om!een!andere!houding! van! de! overheid,! waarbij! Castells! stelt! dat! de! overheid! slechts! kan! overleven,! als! deze! verbinding! maakt! met! die! emergente! netwerken! via! z.g.! knooppunten! (Castells,! 2004,! p.! 130).!! ! Maar!wat!zijn!netwerken?! Er!is!een!onderscheid!te!maken!tussen!de!hiervoor!geschetste!netwerksamenleving!en!de! institutionele!netwerken,!waarin!individuen!en!organisaties!connecties!met!elkaar!aangaan! om!het!bereiken!van!gezamenlijke!doelen!te!vergemakkelijken!(Provan!et!al.,!2007).!In!de! literatuur!worden!voor!wat!betreft!de!institutionele!netwerken!drie!verschillende!vormen! onderkend:!sociale!netwerken,!netwerken!en!netwerkstructuren!(Keast!et!al.,!2004).!In!een! sociale! netwerk! ontstaan! samenwerkingen,! doordat! individuen! connecties! met! elkaar! aangaan.!Indien!deze!sociale!netwerken!worden!geformaliseerd!ontstaat!er!een!netwerk,! waarbij!het!van!belang!is!om!te!beseffen!dat!de!ontstane!samenwerking!bestaat,!dankzij!de! instandhouding! van! de! relaties! die! de! grondleggers! van! het! sociale! netwerk! met! elkaar! hebben.! De! derde! variant,! de! netwerkstructuur,! is! een! verdere! formalisering! van! het! netwerk,! waarbij! er! op! organisatorisch! niveau! de! overtuiging! bestaat,! om! gemeenschappelijk!vastgestelde!doelen!te!behalen;!geen!van!de!deelnemende!organisaties! heeft! in! deze! netwerkvorm! een! doorslaggevende! stem! of! is! bepalend:! allen! bepalen! gezamenlijk! de! koers! (ibid.,# p.! 364).! Dus,! het! gaat! niet! zozeer! om! een! netwerk! van! individuen,!maar!om!de!organisatorische!netwerken.!Provan!et!al.!definiëren!een!netwerk! dan!ook!als!volgt:!‘A#group#of#three#or#more#organizations#connected#in#ways#that#facilitate#
achievement# of# a# common# goal’! (2007,! p.! 482).! Deze! definitie! staat! tegenover,! wat! in! de!
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 34!Bauman!(2000)!is!een!vertegenwoordiger!van!het!postmodernisme.!Hij!stelt!dat!de!condities!van!de!! 21e!!eeuw!zo!snel!wijzigen,!dat!de!mens!er!niet!meer!in!slaagt!deze!te!consolideren!in!gewoonten!en! routines.! !
literatuur!wordt!genoemd!‘samenwerkende!overheden’,!waarbij!eveneens!door!individuele! connecties!een!samenwerkingsverband!ontstaat!(Van!de!Laar,!2010;!Moynihan!et!al.,!2012).!! Dit! roept! de! vraag! op! waarom! er! netwerken! bestaan! of! anders! gesteld:! waarom! treden!! organisaties!toe!tot!een!geïnstitutionaliseerd!netwerk?!Provan!&!Kenis!stellen!daarbij!vast:! ‘Organizations# join# or# form# networks# for# a# variety# of# reasons,# including# the# need# to# gain# legitimacy,# serve# clients# more# effectively,# attract# more# resources,# and# address# complex# problems.#But#regardless#of#the#specific#reason,#in#a#general#sense,#all#network#organizations# are#seeking#to#achieve#some#end#that#they#could#not#have#achieved#independently’#(!2008,!p.! 240).!! Dit!betekent!dat!er!in!een!netwerk!sprake!is!van!een!wederzijdse!afhankelijkheid:!zonder! netwerkparticipatie!kunnen!de!gestelde!doelen!niet!worden!behaald.!Evengoed!is!er!geen! verplichting!tot!aansluiting!en!behouden!de!netwerkparticipanten!eigen!zeggenschap!over! de!door!het!netwerk!genomen!beslissingen!(Provan!&!Lemaire,!2012).!Dat!dit!desondanks! tot!spanningen!kan!leiden,!blijkt!uit!literatuuronderzoek!over!de!steeds!weer!terugkerende! problemen!in!netwerkverbanden!(Popp!et!al.,!2013).!Samengevat35!kan!worden!gesteld!dat! de!volgende!oorzaken!er!toe!bijdragen!dat!netwerken!niet!optimaal!functioneren:!! ^ er!is!vaak!onvoldoende!consensus!over!het!netwerkdoel;! ^ de!culturele!verschillen!tussen!de!deelnemende!organisaties!zijn!groot;!! ^ het!verlies!aan!autonomie!wordt!als!niet!prettig!ervaren;! ^ onvoldoende!(van!te!voren!afgesproken)!kwaliteit!van!de!output!of!outcome;! ^ de!kwantiteit!van!de!inbrengende!resources!wordt!als!onvoldoende!beoordeeld;! ^ er!is!gebrek!aan!vertrouwen.!! !
Als! het! gaat! over! de! verschillen! tussen! enerzijds! de! traditionele! organisatiestructuren! en! netwerken! anderzijds,! laten! uiteenlopende! studies! zien! dat! niet! alleen! de! organisatiestructuur,! maar! ook! de! sociale! interacties! wezenlijk! verschillen! (Provan! et! al.,! 2007;! Provan! &! Lemaire,! 2012;! Popp! et! al.,! 2013);! de! beleving! van! de! interpersoonlijke! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 35!Zie:!Popp!et!al.,!2013;!Provan!&!Kenis,!2008;!Hoberecht!et!al.,!2011.!! Verdere!literatuur:!Axelrod,!R.!(1984).!The#evolution#of#cooperation.!New!York:!Basic!Books;!Bryson,!J.! M.,!Crosby,!B.!C.,!&!Stone,!M.!M.!(2006).!The!design!and!implementation!of!cross^sector! collaborations:!Propositions!from!the!literature.!Public#Administration#Review,#66(SUPPL.!1),!pp.!44^55;! Huerta,!T.,!Casebeer,!A.,!&!Vanderplaat,!M.!(2006).!Using!networks!to!enhance!health!services!delivery:! Perspectives,!paradoxes,!propositions.!Healthcare#Papers,#7(2),!pp.!10^26;!McPherson,!C,!Popp,!J,!&! Lindstrom,!R.!(2006).!Reexamining!the!paradox!of!structure:!A!child!health!network!perspective.! Healthcare#Papers,#7(2),!pp.!46^52;!Provan,!K.!G.,!Lemaire,!R.!H.!(2012).!Core!concepts!and!key!ideas!for! understanding!public!sector!organizational!networks:!Using!research!to!inform!scholarship!and! practice.!Public#Administration#Review,#72(5),!pp.!638^648.!
! 51!
relaties,!de!wederkerigheid!en!het!begrip!‘vertrouwen’!krijgen!in!een!netwerk!een!andere! invulling,!dan!in!een!meer!traditionele!organisatie,!waarin!een!vaste!structuur!domineert!en! interpersoonlijke!relaties!minder!van!belang!zijn!om!de!gestelde!doelen!te!behalen!(Provan,! et!al.,!2007).!Ook!is!er!een!verschil!te!constateren!als!het!gaat!over!macht!en!autoriteit:!in! een! netwerk! is! er! geen! hiërarchische! structuurverdeling! zichtbaar,! waardoor! er! geen! formele! leider! op! basis! van! een! structuur! aanwezig! is! (Provan! &! Kenis,! 2008;! Provan! &! Lemaire,! 2012;! Popp! et! al.,! 2013).! Anders! gesteld:! de! met! de! traditionele! organisatiestructuur! verbonden! machtsstructuren! –! en! de! daarbij! behorende! autoriteit! –! zijn!in!een!netwerk!niet!zichtbaar.!Overigens!zorgt!dit!gegeven!voor!een!verhoogd!risico!op! conflicten!(ibid.).!
!
De! literatuur! waarin! overheidsnetwerken! (‘network# governance’)! worden! beschreven,! is! beperkt,! ondanks! het! feit! dat! het! deelnemen! aan! een! netwerksamenleving! om! nieuwe! verhoudingen!tussen!de!overheid!en!de!netwerksamenleving!vraagt!(Van!der!Steen!et!al.,! 2010).!Er!worden!in!het!algemeen!drie!typen!van!geïnstitutionaliseerde!overheidsnetwerken! onderscheiden!(Provan!&!Kenis,!2008;!Popp!et!al.,!2013):!
i. ‘shared# governance’:# er! is! geen! administratieve! entiteit! te! onderkennen! en! alle! participanten!dragen!bij!aan!het!management/leiderschap!van!het!netwerk;! ii. ‘leadWagency’:! de! netwerkmanager! en! administratieve! entiteit! is! één! van! de!
sleutelfiguren!binnen!het!netwerk;!
iii. ‘network# administrative# organization’# (NAO):! er! is! ten! behoeve! van! het! netwerk! een!separate!entiteit!opgericht!en!er!is!een!manager!aangesteld!om!het!netwerk! te!leiden.!
De! omvang! van! het! netwerk! en! het! vertrouwen! tussen! de! deelnemers! aan! het! netwerk! maakt,!welke!vorm!van!een!geïnstitutionaliseerd!netwerk!het!meest!passend!wordt!geacht! (Kenis! &! Provan,! 2007).! Verder! blijkt! uit! de! literatuur,! dat! bij! de! keuze! voor! een! netwerkvorm,!wil!deze!succesvol!zijn,!niet!alleen!de!balans!tussen!macht!en!autoriteit!van! belang!is,!maar!dat!er!evenzeer!oog!moet!zijn!voor!de!informele!macht.!Dit!geldt!evenzeer! voor!de!nieuwe!vormen!van!leiderschap,!gebaseerd!op!de!faciliterende!en/of!verbindende! rol!van!de!formele!en!informele!leider!(Uhl^Bien!et!al.,!2007;!Hoberecht!et!al.,!2011).!De!rol! van!het!management!is!dus!een!succesfactor!voor!de!effectiviteit!van!een!netwerk,!zeker! gezien! de! spanning! die! er! binnen! ieder! overheidsnetwerk! kan! optreden! (Provan! &! Kenis,! 2008).! Wheatley! &! Frieze! (2011)! stellen! dan! ook,! dat! de! rol! van! leiders! in! een! netwerk! verandert!van!‘leader#as#hero’!in!een!‘leader#as#host.’!!
Netwerkstructuren! komen! tot! hun! recht! in! een! omgeving,! waarin! innovaties! kunnen! ontstaan!die!bijdragen!aan!de!oplossing!van!complexe!problemen!(Heifetz,!1994;!Uhl^Bien!&! Marion,! 2009).! Uit! de! literatuur! blijkt,! dat! met! name! de! netwerkmanager! hierin! een! belangrijke! rol! heeft:! het! is! deze! functionaris! die! een! fundament! neerlegt,! waarin! de! participanten! van! een! netwerk! kunnen! gedijen.! Dit! betekent! dat! er! voldoende! ruimte! en!
flexibiliteit!moet!zijn,!om!dit!proces!mogelijk!te!maken!(Uhl^Bien!&!Marion,!2009;!Provan!&! Huang,!2012).!!
!
Deze!ontwikkelingen!hebben!niet!alleen!gevolgen!voor!individuen,!die!in!de!verschillende! netwerken! opereren,! maar! ook! voor! de! invulling! van! het! leiderschap! binnen! de! publieke! sector.!!Benington!omschrijft!dit!gegeven!als!volgt:!‘The#emergence#of#the#new#patterns#of# networked# community# governance# reflects# and# implies# a# shift# in# the# center# of# gravity# of# governance# away# from# the# state# and# towards# civil# society,# and# some# consequent# loss# of# control# by# government# policymakers# and# managers’# (2010,! p.! 36).# Vanuit! dit! perspectief! gezien,! is! de! titel! van! het! door! de! ROB! (2012)! gepubliceerde! rapport! ‘loslaten! in! vertrouwen’!goed!te!begrijpen.!Overheidsmanagers!moeten!hun!grenzen!verleggen:!waren! ze!gewend!om!te!denken!binnen!de!organisatorische!grenzen!van!de!overheidsorganisatie;! nu! wordt! gevraagd! om! ook! daarbuiten! te! kijken! en! in! netwerkachtige! omgevingen! te! opereren,! dan! wel! om! deze! mogelijk! te! maken! (Agranoff,! 2007;! Uhl^Bien! et! al.,! 2007;! Moynihan!et!al.,!2012).!De!organisatiegrenzen!worden!vloeibaar.! In!hoofdstuk!3!wordt!vanuit!het!perspectief!van!leiderschap!ingegaan!op!de!gevolgen!van! deze!ontwikkelingen!voor!het!leiderschap.! ! Ondanks!dit!alles,!opereren!politiek!en!bestuur!nog!vaak!in!een!vorm!die!gebaseerd!is!op! hiërarchische!en!verticale!verhoudingen!(ROB,!2012,!p.!14;!Bovens!et!al.,!2007,!pp.!366^371).! Enerzijds! zien! we! een! veranderende! samenleving,! maar! het! adopteren! van! die! veranderingen! binnen! de! politiek! en! het! bestuur! lijkt! nog! ver! weg.! ! Ook! uit! de! literatuur! blijkt!dat!overheden!moeite!hebben!met!het!loslaten!en!te!komen!tot!nieuwe!werkwijzen! die! aansluiten! bij! de! veranderende! context! (ROB,! 2010;! Popp! et! al.,! 2013).! De! ROB! zegt! hierover! het! volgende:! ‘Daar! waar! het! gelukt! is,! is! in! de! eerste! plaats! door! de! politiek^ bestuurlijke! top! de! principiële! keuze! gemaakt,! om! voortaan! op! een! andere! manier! met! burgers!om!te!gaan’!(2014,!p.!15).!!
Dat!is!een!boeiende!constatering.!Immers,!hoe!verhoudt!zich!de!rol!van!gemeentesecretaris! die!op!het!scharnierpunt!opereert!van!enerzijds!het!verticaal!georganiseerde!politieke!(en! ambtelijk)! subsysteem! en! de! horizontaal! georganiseerde! samenleving! anderzijds:! welke! vormen! van! leiderschap! hanteert! de! gemeentesecretaris! en! in! hoeverre! kan! deze! zelfstandig! opereren! in! de! veranderende! context?! Met! andere! woorden:! hoe! ervaart! de! gemeentesecretaris!zijn!macht!en!invloed,!kijkend!naar!de!complexiteit!van!zijn!rol?!
-! 53!
2.6--Slotparagraaf--In! dit! hoofdstuk! is! de! context! van! de! gemeentesecretaris! in! een! historisch^,! organisatiekundig^,!sociaal^!en!bestuurskundig!perspectief!uiteengezet.!Gekeken!is!naar!het! ontstaan! van! het! ‘ambt’! van! gemeentesecretaris! en! de! ontwikkeling! daarvan! in! de! tijd! gezien.!Vervolgens!is!er!aandacht!besteed!aan!de!invloed!en!macht!van!(top)ambtenaren.!! In! §! 2.4! zijn! drie! belangrijke! paradigma’s! met! betrekking! tot! publiek! management! behandeld:!de!paradigma’s!TPA,#NPM!en!PVM.!Binnen!het!paradigma!TPA!wordt!de!overheid! gezien!als!een!producent!van!publieke!goederen.!Dit!paradigma!wordt!als!te!bureaucratisch! en!weinig!efficiënt!ervaren.!Dit!verandert!met!de!opkomst!van!het!neoliberalisme,!waarbij! de!overheid!het!‘marktmodel’!als!voorbeeld!voor!het!eigen!functioneren!hanteert.!Echter,! als!gevolg!van!het!paradigma!NPM!dreigen!de!publieke!belangen!en!^waarden!uit!het!oog!te! worden!verloren.!Mede!hierdoor!ontstaat!er!een!hernieuwde!notie!van!het!burgerschap!en! de!rol!van!de!overheid!hierin.!De!samenleving!verandert!in!een!‘liquid#society’.!Institutionele! posities! van! overheidsinstellingen! komen! onder! druk! te! staan! door! de! opkomst! van! netwerkachtige! omgevingen! (Moynihan! et! al.,! 2012).! Dit! vraagt! van! de! publieke! manager! meer! aandacht! voor! het! creëren! van! publieke! waarde,! waarbij! de! horizontale! samenwerking!meer!en!meer!centraal!komt!te!staan.!Dit!alles!in!het!besef!dat!overheden!in! het!begin!van!deze!ontwikkelingen!staan.!
In!§!2.5!is!de!toename!van!de!complexiteit!van!de!samenleving!geschetst!en!de!gevolgen! daarvan!voor!de!(lokale)!overheid.!Met!name!zijn!de!venijnige!problemen!en!netwerken!als! nadere! fenomenen! onderzocht.! Ook! is! aandacht! besteed! aan! nieuwe! vormen! van! leiderschap!die!door!de!hiervoor!genoemde!ontwikkelingen!ontstaan.!Dit!zal!in!hoofdstuk!3! verder!worden!uitgewerkt.!
!
Vanuit! historisch! perspectief! gezien,! was! de! functie! van! gemeentesecretaris! al! vroeg! een! ambt!waarin!de!spanning!tussen!het!politiek^bestuurlijke!en!het!ambtelijk!aspect!voelbaar! was.!Deze!spanning,!die!zich!vertaalde!in!(vermeende)!macht!en!invloed!van!ambtenaren! op! het! politieke! bedrijf,! heeft! veel! wetenschappers,! tot! op! de! dag! van! vandaag! bezig! gehouden.! Als! de! signalen! juist! zijn,! zo! blijkt! uit! recent! onderzoek,! is! de! veranderingsgezindheid! van! publieke! managers! niet! zo! groot! te! noemen! (Van! Eijk,! 2014).! Dit,!afgezet!tegen!het!gegeven!van!de!ROB!(2014,!p.!15)!waarin!deze!stelt,!dat!een!andere! manier!van!werken!door!de!overheid!slechts!wordt!ingezet,!indien!de!politiek^bestuurlijke! top! hierin! een! principiële! keuze! maakt,! roept! de! vraag! op,! in! hoeverre! gemeentesecretarissen!vormgeven!aan!nieuwe!vormen!van!leiderschap,!die!passen!binnen! de!complexe!omgeving,!waarin!zij!werken.!!
Alvorens! deze! vraag! te! kunnen! beantwoorden,! worden! in! het! volgende! hoofdstuk! verschillende!perspectieven!op!leiderschap!nader!onderzocht.!
55!