De zorg moet betaalbaar blijven. Dat is een van de grootste opgaven waar de zorgsector de komende jaren voor staat. De algemene uitgaven aan de gezondheidzorg zijn in Nederland de laatste jaren flink gestegen. In 5 jaar tijd zijn de totaal uitgaven aan welzijn en
gezondheidszorg gestegen van 74,6 miljard euro naar 92,7 miljoen euro in 2012. Dit omhelst een stijging van circa 24%. Zodra de welzijnszorg buiten beschouwing wordt gelaten is er nog steeds een stijging van 22% zichtbaar in de uitgaven voor de gezondheidszorg: 43,3 miljard in 2007 naar 53,0 miljard in 2013. Opvallend is dat de stijging van de uitgaven aan de huisarts achterblijft bij deze algemene trend: een stijging van 9,0% ten opzichte van 2007. De grootste stijging is zichtbaar in de tweedelijn: ruim 28,0%.
Diverse nieuwe (zorg)vastgoedconcepten sluiten aan bij de ambitie om de stijging van zorguitgaven te drukken. In dit artikel wordt de aanleiding besproken voor (1) de ontwikkeling van (zorg)vastgoedconcepten voor ouderenzorg en (2) de opkomst van anderhalvelijnszorg.
Behoefte aan passende (zorg)vastgoedconcepten voor ouderen
De vergrijzing neemt in Nederland de komende jaren flink toe: het aantal van 1,2 miljoen 75- plussers in 2014 zal naar verwachting oplopen tot 2,8 miljoen 75-plussers in 2060. De vergrijzende bevolking heeft een veranderende vraag naar woonzorgvastgoed tot gevolg. Tegelijkertijd nemen de zorguitgaven in Nederland toe. De Nederlandse overheid moet beleidsmaatregelen treffen in de zorgsector om de druk op collectieve middelen te
verminderen. De extramuralisering van lichtere zorgzwaartepakketten (ZZP) en het scheiden van wonen en zorg in de ouderenzorg zijn voorbeelden van beleidsmaatregelen met als doel de uitgaven aan zorg te drukken. Ouderen met een ZZP 1 tot en met 3 verhuizen hierdoor niet meer naar het verzorgingshuis. Beheerders van het intramuraal zorgvastgoed krijgen mogelijk te maken met een overcapaciteit. Het overaanbod van dit intramuraal zorgvastgoed is merkwaardig: door de vergrijzende bevolking ontstaat enerzijds een toenemende vraag naar geschikte woonruimte voor ouderen, terwijl als gevolg van beleidsmaatregelen anderzijds sprake is van een overaanbod in verzorgingshuizen. Er is een discrepantie tussen vraag en aanbod in de markt voor geschikte ouderenwoningen.
54
Groepen ouderen met specifieke woon-zorg behoefte
Wat kenmerkt de behoefte aan geschikte woonruimte voor ouderen? Uit literatuurstudie blijkt dat deze behoefte aan woonzorgarrangementen in afnemend belang wordt bepaald door de (1) leeftijd, (2) gezondheid, (3) sociale kenmerken en (4) de financiële positie van ouderen.
Allereerst volgt uit een analyse van demografische kenmerken en prognoses, dat de doelgroep voor aangepaste woningen bestaat uit 75-plussers. Uit het WoON 2012 kan een tweede variabele worden herleid; de SCP-(lichamelijke) beperkingenmaat en de samenstelling van het huishouden zegt iets over de gezondheid van 75-plussers. Ten derde zijn de sociale
kenmerken van 75-plussers relevant. In dit artikel is gekeken naar achtereenvolgens de kans op eenzaamheid, de aanwezigheid van mantelzorg en het gevoel van veiligheid. De kans op vereenzaming blijkt een grote rol te spelen voor ouderen die kiezen voor een specifieke woonvorm. Tot slot speelt de financiële positie van ouderen een rol. Uit de literatuur blijkt dat de financiële positie van ouderen wordt bepaald door de (1) eigendomsverhouding van de huidige woning, (2) het inkomen van ouderen en (3) het vrij vermogen van deze ouderen. Op basis van de beschreven structurele variabelen van ouderen kunnen groepen worden gemaakt, zie figuur 1.
Figuur 1: Op basis van de structurele variabelen kunnen diverse doelgroepen worden benoemd met ieder haar eigen specifieke woon-zorg behoefte.
Groep 3 Groep 1 Demografie Financiële positie Gezondheid Sociale omgeving Samenstelling huishouden Groep 5
Valt buiten kader van dit onderzoek. Groep 2 Groep 4 75- Geen lichamelijke beperkingen Twee personen
Sterke sociale omgeving
Toereikend Niet-toereikend Licht/matig beperkt Alleenstaand Ernstig beperkt Zwak Geldige ZZP- indicatie 75+
55
Segmenteren van geschikte woningen voor ouderen met een woon-zorg behoefte
Woningen voor ouderen zijn in te delen op basis van de kenmerken van de woningen, en de daaruit volgende geschiktheid voor ouderen met een woon-zorgbehoefte. De belangrijkste kenmerken van de woningen zijn de hoeveelheid zorg en diensten die wordt geleverd in combinatie met de woning en de mate waarop de woning fysiek geschikt is voor ouderen. Op basis van de kenmerken kunnen woningen worden onderverdeeld in niet-geschikte traditionele woningen, (ingrijpend) aangepaste woningen, nultredenwoningen, semi- zelfstandige woningen en wooneenheden in een verzorgingshuis. In tabel 1 staan de soorten woningen samengevat.
Soorten Omschrijving Voorraad
Niet-geschikte traditionele woningen
Geen enkele aanpassing voor ouderen met lichamelijke beperkingen.
n.v.t.
(Ingrijpend) aangepaste woningen
Gerichte fysieke aanpassingen voor de specifieke zorgbehoefte van de oudere bewoners.
275.279
Nultreden- woningen
Zelfstandige woningen die vanaf straatniveau bereikbaar zijn zonder traplopen. Primaire ruimten in de woning zijn zonder traplopen bereikbaar. Verschillende prijsklassen. De woningen zijn niet per definitie gesitueerd in de nabijheid van een dienstencentrum en/of zorgsteunpunt.
1.367.544
Semi-zelfstandige woningen in beschutte omgeving
Woningen die complexgewijs gesitueerd zijn in de nabijheid van een dienstencentrum of
zorgsteunpunt, en die uitstekend geschikt zijn voor ouderen met lichamelijke beperkingen. Woningen zijn in kwaliteit verschillend en daardoor beschikbaar voor groepen met verschillende financiële posities.
447.041
Wooneenheden in het verzorgingshuis in beschutte omgeving
Onzelfstandige en zelfstandige woningen binnen de muren van een zorginstelling.
46.073
Totaal 2.135.937
Tabel 1: Segmentatie van woningvoorraad van Nederland naar geschiktheid voor ouderen met specifieke (zorg)behoefte.
56
Product-markt combinaties: aansluiting van, of discrepantie vraag en aanbod?
De verschillende groepen met ieder hun specifieke woon-zorgbehoefte en de verschillende categorieën aan aangepaste woningen voor ouderen met een woonzorgbehoefte kunnen aan elkaar worden gekoppeld door middel van product-markt combinaties, zie tabel 2.
Product –Markt Combinaties
75-plussers (Vraag) Geschikte ouderenwoningen (Aanbod) Groep 1: Huishoudens met een leeftijd van
75 jaar of ouder, en (nog) geen lichamelijke beperkingen.
‘Niet-geschikte’ traditionele woningen, die op termijn aangepast moeten worden.
Groep 2: Tweepersoons huishoudens met een leeftijd van 75 jaar of ouder en met lichte tot matige lichamelijke beperkingen.
(ingrijpend) Aangepaste traditionele woningen.
Groep 3: Eenpersoonshuishoudens met een leeftijd van 75 jaar of ouder en met lichte tot matige lichamelijke beperkingen.
Nultredenwoningen.
Groep 4: Eenpersoonshuishoudens met een leeftijd van 75 jaar of ouder, met lichte tot matige lichamelijke beperkingen en een niet-toereikende financiële positie.
Beschut wonen in semi-zelfstandige woningen.
Groep 5: Eenpersoonshuishoudens met een leeftijd van 75 jaar of ouder, met lichte tot matige lichamelijke beperkingen, een niet- toereikende financiële positie en een zwakke sociale omgeving.
Beschut wonen in wooneenheden in het (voormalig) verzorgingshuis.
Tabel 2: De product-markt combinaties maken inzichtelijk welk type ouderenwoning (product) geschikt is voor een groep ouderen (markt).
Product-markt combinaties zijn eigenlijk ‘ideale situaties’ waarbij de kenmerken van de woningen perfect aansluiten bij de kenmerken van de ouderen. In de praktijk blijken de woonwensen en de woonsituatie anders te zijn. Uit een analyse van het WoON 2012 kan worden herleid in welk type woningen de 75-plussers momenteel wonen. Hierdoor ontstaat het beeld van de ‘Woonsituatie 2012’. Met behulp van demografische cijfers en cijfers over de voorraadontwikkelingen van de woningen uit het verleden kan de ‘Woonsituatie 2025’ worden herleid. Uit deze analyse volgt dat er in 2012 een tekort was aan 71.000 woningen in een beschutte omgeving. Indien er geen beleidsmaatregelen worden getroffen zal dit tekort vermoedelijk oplopen tot 104.000 woningen in een beschutte omgeving. Er is sprake van een verschil tussen de behoefte aan beschut wonen en het aanbod aan dergelijke woningen voor ouderen in een beschutte omgeving.