Hoofdstuk 4 | Waardering van het cultureel ondernemerschap
4.1 Overzicht van de waarden per casestudy
Allereerst worden de belangrijkste bevindingen uit het waardeonderzoek per casestudy toegelicht. Het waardenkaartspel waarin de respondenten op basis van het beleid van de organisatie de waarden op volgorde van belangrijkheid hebben gelegd vormt hierbij een belangrijke bron. De waarden zijn door elke respondent op eigen wijze geïnterpreteerd, verschillen in interpretatie zijn dan ook inherent aan het kaartspel. Daarnaast zijn niet alle respondenten tot een rangorde gekomen. Daarom worden de uitkomsten van het waardenkaartspel gekoppeld aan de toelichting van de respondent en de waarden die in de beleidsdocumenten naar voren zijn gekomen. Bij elke casestudy is een tabel
87
vervolgens worden de bevindingen toegelicht. Een volledig overzicht van de onderzoeksresultaten per casestudy is opgenomen in de bijlage.
Het Chassé Theater
Het belang dat het Chassé Theater hecht aan het artistieke aspect blijkt uit het feit dat de waarde ontwikkeling van kunst bovenaan staat. Het bovenaan plaatsen van een waarde uit de geïnspireerde wereld ligt in lijn met de bevinding dat het Chassé Theater in haar beleid het belang van de kunst centraal stelt en beschouwt als bestaansreden (Chassé Theater, 2012). De waarde imago staat op de tweede positie. Het Chassé Theater wil een imago uitdragen dat te vangen is in termen als groot, van hoogstaande kwaliteit, mooi, van alles te zien en te doen (Langeveld, 2016). De waarde die wordt gehecht aan imago uit zich ook uit in het feit dat het Chassé Theater ambieert een onderscheidende
programmering te voeren en te investeren in profilering (Chassé, Theater, 2012). De civiele wereld neemt in het beleid een prominente plek in met op de derde positie de waarde toegankelijkheid van kunst en op de vierde plaats maatschappelijke
betrokkenheid. De organisatie beschouwt haar functie als ontmoetingsplek als één van de bestaansredenen. Toegankelijkheid door een pluriform aanbod en laagdrempeligheid wordt in deze functie als belangrijk aspect beschouwd (Chassé, 2012). Met waarden uit de geïnspireerde wereld, faam wereld en civiele wereld bovenaan raakt het Chassé
7 De waarde lokale identiteit was voor de respondent onduidelijk en is daarom buiten beschouwing gelaten in de rangorde.
Waarde Wereld
1 Ontwikkeling van kunst Geïnspireerd
2 Imago Faam
3 Toegankelijkheid van kunst Civiel 4 Maatschappelijke betrokkenheid Civiel
5 Flexibiliteit Projectstad
6 Autonomie Geïnspireerd
7 Expertise Industrieel
8 Efficiëntie Industrieel
9 Media aandacht Faam
10 Netwerken Projectstad
11 Competitie Markt
12 Behoud van tradities Domestiek
13 Winst maken Markt
88
Theater aan drie van de vier aspecten van het cultureel ondernemerschap. Opvallend is dan ook dat het economische aspect geen prominente plek inneemt in de hiërarchie. De reden dat competitie onderaan staat is dat deze waarde van minder belang wordt geacht omdat het Chassé Theater zich niet in een concurrerende omgeving bevindt (Langeveld, 2016). De waarde winst maken wordt niet als een doel beschouwd maar als een
randvoorwaarde. Financieel gezond zijn is daarentegen wel een belangrijke factor in het beleid. Het maximaliseren van culturele waarden binnen de financiële mogelijkheden is wat het Chassé Theater onder cultureel ondernemen verstaat (Langeveld, 2016). De markt wereld zoals deze in het kaartspel is geoperationaliseerd neemt in de rangorde geen prominente plek in, maar het economische aspect is in relatie tot wat het Chassé Theater onder cultureel ondernemen verstaat wel degelijk een factor van betekenis.
De Harmonie
De belangrijkste waarde in het kaartspel is 'maatschappelijke betrokkenheid' met als argument dat dit inherent is aan het feit dat De Harmonie een maatschappelijke instelling is (Oostvogel, 2016). De ontwikkeling van kunst staat op de tweede plek. De geïnspireerde wereld neemt daarmee een hoge positie in. Dit kan verklaard worden uit de bevinding dat De Harmonie streeft naar een gedurfde programmering van hoge artistieke kwaliteit (De Harmonie, 2015). Flexibiliteit is van belang in het beleid van De Harmonie. Voor De Harmonie draait flexibiliteit om korte lijnen in de organisatie en het
8
Deze vier waarden vond de respondent van minder belang en zijn buiten de rangorde van waarden gelegd. Onder deze vier waarden is geen rangorde aangebracht.
Waarde Wereld
1 Maatschappelijke betrokkenheid Civiel 2 Ontwikkeling van kunst Geïnspireerd
3 Flexibiliteit Projectstad
4 Lokale identiteit Domestiek
5 Netwerken Projectstad
6 Toegankelijkheid van kunst Civiel
7 Efficiëntie Industrie
8 Media aandacht / imago Faam
9 Expertise Industrie
Van minder belang8:
- Competitie Markt
- Winst maken Markt
- Behoud van tradities Domestiek
89
zoeken naar flexibele oplossingen met betrekking tot het personeelsbestand (Oostvogel, 2016). Ook de waarde netwerken wordt gezien als heel belangrijk. De Harmonie
manifesteert zichzelf als een netwerkorganisatie en hecht veel belang aan zicht- en hoorbaar zijn in landelijke, regionale en stedelijke netwerken (Oostvogel, 2016). Opvallend is de hoge positie van de waarde lokale identiteit. Deze waarde wordt als belangrijk beschouwd vanwege de vanzelfsprekende aanwezigheid van De Harmonie. De uitdrukking 'we gaan naar De Harmonie' moet in de omgeving geen nadere
toelichting behoeven (Oostvogel, 2016). Waarden uit de domestieke wereld zijn zoals in hoofdstuk twee werd gesteld in mindere mate relevant bij cultureel ondernemerschap. De wijze waarop de waarde lokale identiteit hier is geïnterpreteerd hangt echter ook samen met de profilering van het theater en de vanzelfsprekende aanwezigheid in de lokale culturele infrastructuur, met deze interpretatie is deze waarde beter te koppelen aan het markt aspect en het maatschappelijke aspect. Net als bij het Chassé Theater spelen de waarden uit de marktwereld geen prominente rol in het beleid, vanwege gelijksoortige argumenten. Winst maken is niet de motor voor de bedrijfsvoering, wel wordt er gestreefd naar financiële gezondheid. Competitie wordt beschouwd als gezond, maar is geen uitgangspunt in het beleid (Oostvogel, 2016). Wat tot slot relevant is te benoemen is het belang dat De Harmonie hecht aan continu verbeteren, één van de kernwaarden van De Harmonie. Een actieve houding in het totale bedrijf ten opzichte van wat er beter kan is hoe het cultureel ondernemerschap door De Harmonie wordt beschouwd (Oostvogel, 2016).
90
Noord Nederlands Toneel
Omdat het NNT geen rangorde in de waarden heeft aangebracht is er geen duidelijke positionering vast te stellen. Wel zijn de waarden apart gelegd waaraan weinig belang wordt gehecht: behoud van tradities, winst maken en competitie. De laatste twee zijn de marktwaarden, die ook bij deze casestudy in het waardenkaartspel geen rol van
betekenis spelen. Het NNT ziet andere gezelschappen niet als concurrent en winst maken is geen doelstelling (Wink en De Haan, 2016). Op basis van de toelichting bij de waarden in het interview en de waarden die naar voren komen in de beleidsdocumenten kunnen wel een aantal motivaties voor bepaalde waarden onderscheiden worden. Het belang dat aan de waarde maatschappelijke betrokkenheid wordt gehecht blijkt uit de missie waarin het maken van verbindingen met de maatschappij centraal staat, het bouwen aan maatschappelijke relevantie en draagvlak wordt beschouwd als één van de hoofdzaken (Wink en De Haan, 2016). De waarde ontwikkeling van kunst is voor het NNT een vanzelfsprekendheid, het gezelschap streeft ernaar de theatrale code te vernieuwen en grenzen te verkennen (NNT, 2012: 5). Daarnaast wordt deze waarde gekoppeld aan talentontwikkeling, dat een belangrijk onderdeel is van het beleid (Wink en De Haan, 2016). Lokale identiteit verbindt het NNT in de toelichting aan de
toegankelijkheid van kunst (Wink en De Haan, 2016). Het NNT profileert zichzelf zowel als stadsgezelschap maar heeft ook een regionale functie. In dat kader trekt het NNT met voorstellingen de provincie in om mensen te bereiken die niet naar de grote schouwburg
9
Het NNT heeft geen strikte rangorde in de waarden aangebracht. Het enige onderscheid dat is gemaakt is tussen waarden die er toe doen en waarden die in het beleid van minder belang zijn.
Waarde9 Wereld
Maatschappelijke betrokkenheid Civiel
Netwerken Projectstad
Toegankelijkheid van kunst Civiel Lokale identiteit Domestiek
Media aandacht Faam
Imago Faam
Ontwikkeling van kunst Geïnspireerd
Autonomie Geïnspireerd
Flexibiliteit Projectstad
Efficiëntie Industrie
Expertise Industrie
Van minder belang:
Behoud van tradities Domestiek
Winst maken Markt
91
komen maar in eigen dorp naar een voorstelling willen, hiermee vergroten ze de toegankelijkheid en bereiken ze een breder publiek (Wink en De Haan, 2016). Uit deze bevindingen blijkt dat de geïnspireerde en de civiele waarderegimes een belangrijke rol spelen. Het NNT heeft als doel voor de periode 2013-2016 gesteld dat het
ondernemerschap een integraal deel vormt van de bedrijfsvoering (NNT, 2012). In de uitwerking van de artistieke en maatschappelijke aspecten komt deze doestelling het meest naar voren.
Theater Utrecht
De waarde ontwikkeling van kunst prijkt bovenaan. Dit wordt in relatie gebracht met de kerntaak, voorstellingen produceren, en komt onder andere naar voren uit de stelling dat Theater Utrecht streeft naar kwalitatief hoogwaardige, inhoudelijk uitdagende en modern geënsceneerde voorstellingen (De Utrechtse Spelen, 2013: 4). Het blijkt ook uit het belang dat in het beleid wordt gehecht aan talentontwikkeling. Dat de waarden uit de civiele wereld, die aansluiten bij het maatschappelijk aspect, met de tweede en derde plek een hoge positie innemen is niet verwonderlijk. Theater Utrecht bestempelt haar missie en visie als maatschappelijk geëngageerd, het gezelschap wil haar publiek prikkelen om gedachten te vormen over maatschappelijke vraagstukken (Van Veen, 2016). Daarbij streeft Theater Utrecht naar maximale toegankelijkheid. Iedereen die naar verwachting interesse heeft in Theater Utrecht moet bereikt worden en weten dat ze bij Theater Utrecht welkom zijn. Vervolgens blijft het een eigen keuze voor de mensen om dat aan te nemen en daadwerkelijk te doen (Van Veen, 2016). Lokale identiteit is
Waarde Wereld
1 Ontwikkeling van kunst Geïnspireerd 2 Toegankelijkheid van kunst Civiel 3 Maatschappelijke betrokkenheid Civiel 4 Lokale identiteit Domestiek
5 Imago Faam
6 Media aandacht Faam
7 Netwerken Projectstad 8 Flexibiliteit Projectstad 9 Efficiëntie Industrie 10 Expertise Industrie 11 Competitie Markt 12 Autonomie Geïnspireerd
13 Winst maken Markt
92
voor het gezelschap een belangrijke waarde. Het beginpunt ligt in de eigen stad, Theater Utrecht vindt het van belang dat Utrechters weten waar het gezelschap voor staat. In de visie van Theater Utrecht hangt ook de waarde imago hiermee samen (Van Veen, 2016). Voor wat betreft de waarde winst maken geldt hetzelfde als bij de andere casestudies: dit vormt geen doel op zich (Van Veen, 2016). De andere marktwaarde, competitie, kan mits op de juiste wijze ingezet het beste in mensen naar boven halen. Dat speelt zowel extern, tussen de gezelschappen, als intern, binnen de organisatie zelf, een rol en creëert in de optiek van Theater Utrecht een prettige werkenergie (Van Veen, 2016).