't Is nat en ruw weêr!
In de Prins-Hendrik-Stichting te Egmond aan Zee brandt nog licht; 't beschijnt een aantal oude, verweerde, gerimpelde gezichten.
Ze konden nog niet besluiten om naar bed te gaan, die oude Zeelui, want als 't waait en stormt buiten, zooals nu, spreekt de wind van vroeger jaren, toen ze nog jong waren, veerkrachtig en sterk. Dan komen allerlei herinneringen bij hen op en praten ze samen over den ouden tijd.
‘'t- Wordt proestig buiten,’ zegt Manus, een bijna tachtigjarig scheepstimmerman, die wel kreupel, maar overigens kras en gezond is. Zijn tanden heeft hij nog en daardoor klinkt zijn stem forscher dan die der anderen. Met den steel van zijn pijp naar de vensters wijzend, voegt hij er bij: ‘Over een uur hebben we vliegend weer.’
‘Dat kan best wezen,’ bromt ouwe Jan, de oudste der verpleegden, en tot een naast hem zittend, ineengedoken man, roept hij: ‘Dries, jong! - hoor je buiten den wind niet?’
‘Hé, wat is er?’ antwoordt Dries even opziende.
‘Hij hoort 't niet, 't kuiken wordt hoe langer hoe doover; d'r is niks meer aan hem an. Zuig jij maar op je pijpie, jong’; en tot den scheepstimmerman vervolgt ouwe Jan: ‘Zeg Manus, door den wind kwamen we van 't apperpo af, waar was je ook weer gebleven?’
Manus drinkt zijn kom koffie uit en antwoordt: - ‘Ik zei dan, dat ik Arie Knoester zou gaan begraven.’
‘Juist, Juist! en dat je samen afgemonsterd was.’
‘Accoord! toen Arie en ik van boord kwamen, hadden we een aardige duit op zak en was 't krek kermis te Amsterdam.’
‘Dat trof jelui, dan zullen de duiten wel gedanst hebben.’
‘Ja, ouwe, en wij ook - we gingen d'r van door, dat 't 'n lust was, en ik ben in een dag of acht niet heelemaal bij m'n positieven geweest.’
‘Ha! Ha! Ha! jelui waren een paar beste jongens.’
‘Accoord! - we hebben tenminste niet als monnikken geleefd. Nou moet jelui weten, dat in die dagen - ik spreek nou van 'n goeie vijftig jaar geleden, - Arie Knoester bij een oome van hem, een slaapbaas
in de Anjelierstraat, verzeild was geraakt, en ik lei bij Manke Janus in de
Wieringerstraat voor anker. We hadden samen van alles gedaan, hoorie! - gedanst, naar de comedie geweest met 'n paar aardige dingetjes, die we onderweg hadden opgepikt; hoe ze heetten wisten we niet, maar 't was goed soort, hè hè hè! -’
‘Kijk zoo'n ouwe hulk! - zeg, 't is goed dat 't toen was, nou zouen ze je bedanken, als ze je zagen met je kale knikker.’
‘Afijn! we hadden effectief pleizier gehad en omdat mijn duiten zoo goed als op waren, zei ik tegen Arie: nou moet ik noodzakelijk 'ris 'n paar dagen naar m'n familie te Haarlem. Hij bracht me aan de schuit en ik zei: - Ajuus, zachtjes an hoor maat. Toen ik een week later weer bij mijn slaapbaas kwam, zei die: Manus d'r is een dooie-briefje voor je bezorgd en hij gaf me een pampier met 'n zwarte rand erom. Lees jij 't maar manke, zei ik, want met gedrukt schrift heb ik nooit al te best overweg kunnen komen - en zoo las ie dan: te Amsterdam is op den 25 September overleden Arie Knoester, UED. wordt Donderdag om 12 uur ter begraving verzocht met mantel en bef.
‘Wat is dat nou, vroeg ik aan Janus, met mantel en bef? Nou, zei die, dat is zooveel als voor de nettigheid en 't fatsoen; je kan je maat toch niet in je hemdsmouwen gaan begraven.’
‘Jawel!’ valt onwe Jan in. ‘Zeker! dat was in dien tijd zoo de mode, zoo heb ik m'n ouwe mensch - men vaâr heb ik nooit gekend - ook nog helpen begraven. Ja toen ter tijd werd 'n mensch nog netjes en christelijk door z'n bloedeigen naar z'n graf gedragen. Nou ga je met huurspul in een koets weg; 't is mooier - maar niet zoo hm!... Zoo hartelijk zie je...’
‘Zooals gezeid, ik zou dan meegaan den volgenden dag en afijn! ik was d'r toch een beetje beroerd van, dat m'n maat d'r zoo in eens was uitgedraaid, dáárom had ik 's avonds met den Manke al zoo 't eene glaassie na 't andere genomen, om Arie zooveel als te betreuren, vat je?’
‘Jawel, jawel, dat begrijp ik.’
‘Den anderen dag, was ik 'n beetje melig en om me wat op te frisschen nam ik vóór ik naar die begraving ging een paar ferme oorlammen en raakte weer aan de praat over Arie, zoodat 't bijna elf uur was voordat ik er aan dacht, dat ik nog zoo'n uitmonstering, zoo'n suikerjurk moest gaan huren. - Janus wees me een rouwwinkel in de buurt van 't sterfhuis en aangezien d'r 'n fatsoenlijke herberg naast was, draaide ik daar even in om 'n hartversterking te nemen vóór ik in die zwartigheid dook. Zie je, 't was ook zoo'n raar geval om aan den wal je maat over de fokkeschoot te laten - dat ik rondeman gezeid 't land had.’
‘Ik ging dien rouwwinkel binnen.
‘Goeie morgen,’ zei ik tegen de juffrouw, die d'r in stond - ‘m'n maat Arie, bootsmaat van de Zeehond is dood; je moet z'n groetenis hebben en aangezien ik 'm er vandaag moet helpen onder-moffelen, moet jij me 'reis netjes optuigen. Kijk maar op 't pampiertje, dáár staat op, wat ik hebben moet.’
‘Mantel en bef?’ vroeg de juffrouw - 't was 'n ouw-bakkie, maar anders 'n vrindelijk mensch, - ‘daar zal ik uwé aan helpen.’ Ze
haalde zoo'n lange zwarte purgeerjurk voor den dag, en zei: ‘Pas uwé die maar 'reis aan, uwé is nogal lang van postuur, die zal wel goed wezen.’ Toen hing ze me een soort van 'n bovenbramzeil onder min kin en zei: ‘Nou ziet uwé d'r netjes uit. - maar wat heeft uwé op?’ Wel! riep ik, m'n toppie - maar zij vond dat niet passelijk, niet hoog fatsoenlijk zie je en ze zei: ‘U moest d'r 'n steek bij nemen, dat's fijn en maar acht stuivers extra.’ Vooruit maar Manus! dacht ik, 't is toch 't laatste wat je voor Arie doen kan - en ik zei dus: ‘Geef dan maar op; maar 'n mooie; al kost ie 'n gulden.’
‘Daar haalt me dat mensch zóó'n groote schuine zesriemsbarkas voor den dag en wil me die op m'n knikker zetten.
‘Vastdraaien!’ roep ik, ‘dan zal ik toch liever bij m'n toppie blijven; met zoó'n ding word ik topzwaar en ga kopsijsen, maar d'r hielp niks an; 't toppie wou zij niet, - ik wou die schuine barbas niet en daarom werden we 't eindelijk eens over een hoogen hoed met 'n zwarten wimpel er an.’
‘Dat zal jou wel aardig hebben gestaan, Manus!’
‘Nou! Toen ik op straat kwam keken de lui me an. Een paar jongens riepen me wat achterna; ik verstond het niet. Afijn! 't kon me ook niet veel schelen - dat was kinderenspul - maar toen d'r een kerel kwam die me vierkant in men gezicht uitlachte. smeet ik hem mijn hoed vlak in zijn tronie en zei: Zóó, dat is je waarschuwing, - ga nou uit m'n koers of ik zal je d'r een voor je kluisgaten geven - en toen lieten ze me verder met rust.
‘Op den hoek van de Anjelierstraat was weer 'n fatsoenlijke herberg, daar liep ik nog even binnen en terwijl ik 'n bittertje nam zei de kastelein: ‘Je moet zeker bij de begrafenis wezen hier in de straat, je mag je wel reppen, want de baar staat al voor de deur. - Kijk maar!’ 't Was zoo - ik d'r naar toe... 'k moest nog een eind de straat in.
‘Die verdomde, lange, zwarte jurk zwabberde tusschen man beenen en m'n wimpel raakte telkens onklaar, maar afijn! ik kwam toch voor de deur bij een hoop kraaien.
‘Een van die leelijkers zei: ‘Gaat u maar naar boven.’
‘Op een voorkamer stond de kist - heel mooi en deftig - een stuk of vier mannen stond er bij en drie juffrouwen waren d'r ook. Zeker kennissies of koffiemaats van Arie, dacht ik, waar ie 't laatst mee uit is geweest.
‘Ze keken me raar an toen ik fatsoenlijkerwijs mijn hoed afnam en zei; ‘Goeie middag samen’ - en een van die mannen ging net naar me toe of ie wat vragen wou - maar juist op dat oogenblik kwam de opperkraai de kamer in en vroeg: ‘Blieven de vrinden de overledene ook nog te zien?’
‘Een paar van die meissies begonnen zoo'n beetje te janken - 't is beroerd dat er altijd zooveel huilerigheid bij dooien is - maar ik zei: ‘Wel zeker vader, laat jij maar 'reis kijken.’ Toen deê die opperste het deksel open. Iedereen keek er op z'n beurt in en begon te grienen - waarachtig de kerels ook! - 't liep de spuigaten uit.
ik zoo rondeman weg: ‘Kristes, Arie wat ben jij veranderd’ en meteen vroeg ik aan een van die meissies: ‘waarom heb jelui 'm geschoren - dat 's jammer, hij had zoo'n mooie baard.’
‘Dáár had je de poppen aan 't dansen, ik dacht dat ze me allemaal te lijf wouwen en de juffrouw vielen in der zenuwen.
‘Wat zeg je!’ riep een van de kerels en ging vlak voor me staan: Geschoren! -Tante Krissie? Wat beduidt dat?’
‘Nou, hou je maar gedekt, zei ik - is 't je tante? Dat maakt 'n different - ik dacht, dat 'k m'n maat Arie Knoester zag.
‘Knoester! maar dat 's de slaapbaas uit de Anjelierstraat,’ gilde een van de meissies, die weer uit de zenuwen kwam en ik zei - Accoord, is dat dan hier niet?’
‘Wel neen, man, je bent hier in de Tuinstraat, de naam staat toch op 't bordje aan den hoek; zag je dat dan niet?’
‘Ja wel, zei ik, maar met gedrukt schrift kan ik niet te best overweg.
‘Toen begonnen ze weer op te spelen en te parlementeeren, dat 't zooveel als schande was en dat ik me schamen moest en meer van die tierelantijntjes. Stop! riep ik toen - vast 'reis even - was je tante een ‘braaf wijf!’
‘Dat was ze!’ zei die eene juffrouw en de anderen begonnen allemaal in eens: ‘Nou! - 'n godvreezende vrouw!’
‘Ferm, zei ik, dat doet me plezier, - ik heb nou toch de spulletjes d'r voor an - dan zal ik je tante helpen begraven Gooi nou maar los den boel en vooruit!
-‘'t Leek wel of ze dol werden toen ze dat hoorden, want ze drongen ineens allemaal op m'n boddij - ik raakte haast onder den voet en hoe ik die trappen afgekomen ben, kan ik me niet best meer herinneren, maar ik was in een oogenblik op straat en ik had een juffrouwenhoed in m'n hand.
‘En hoe liep 't met Arie af?’ vraagt Jan heel ernstig, terwijl de anderen lachen. ‘Manjefiek! - toen ik 's avonds 'n heel klein beetje sikker in m'n slaapstee kwam, zat ie al, met 'n grokkie voor 'm, op me te wachten en....’
‘Hè? - Wat? - Die dooie Arie?’ klinkt het van drie kanten te gelijk. ‘Wel neen! hij was niet dood, dat had ik dadelijk in de peiling -’ ‘Maar dat bekendmaking-briefje?’
‘Nou, dat was van z'n oome, de slaapbaas uit de Anjelierstraat, die heette net als hij.’
‘Maar Manus, had je dat niet gezien aan den ouderdom, die staat toch op zoo'n briefje,’ vraagt Jan.
‘Wel ja! We hadden daar naar al die dingsigheden gekeken, we waren al blij dat we samen den naam wisten.
‘O, o, o, o!’
De storm wordt heviger, de wind buldert in den schoorsteen, de ruiten trillen. Manus luistert even, zegt hoofdschuddend naar de deur ziende: ‘Jonges, jonges,’ en vervolgt dan: ‘Arie had van wegens dat 't zoo
hoorde bij de fatsoenlijkheid en doordien ie m'n maat was, me ook zoo'n
begravingsreceppie gestuurd; en omdat ik niet gekomen was, kwam hij 'reis zelf poolshoogte nemen. - Jonges jonges - wat begint 't nou buiten te blazen - hoor 't 'reis fluiten. - Afijn - Arie had 'm leelijk om - dat merkte ik, want hij werd lastig omdat ik z'n oome d'r niet onder had geholpen. - Hij zei dat ik hèm daardoor veroneerd had, maar toen hij verder spul met me zocht, kwam de slaapbaas tusschen beiën. We zouen 't mekaar anders op de stoep gaan uitleggen.
‘Ik had m'n baaitje al uit en Arie ook - maar de baas bracht 'm an z'n verstand, dat ie als 'n koekebakker deê, want dat 't krek eender en 't zelfde was, of ik z i j n oome of 'n ander zijn tante begraven had en toen werden we weer maats - bliksem! nou is 't meenens buiten - we hebben 't afgedronken en 's avonds laat hebben we samen nog 'n danssie gemaakt in de Fontein.’
Een hevige windstoot doet het gebouw trillen, de glasruiten geven een klagenden toon en de deur springt open. 't Is noodweer geworden!
Allen zwijgen. Manus schudt het hoofd, een van de anderen doet de deur dicht en ouwe Jan zegt eindelijk: ‘Luister, je kunt hier de branding hooren - 't is dan erg van nacht, daar gaat weer menig brave jongen meê naar de haaien. Langzaam neemt hij zijn pet af en zachtjes voegt hij er bij:
‘God zij d'rlui arme zielen genadig.’ Een paar van de maats zeggen binnensmonds ‘Amen’ en allen nemen de petten af; alleen doove Dries kijkt onverschillig voor zich uit.
‘Zeg! aap van een jongen, kun jij geen asem geven,’ bromt de negen en tachtigjarige en een tamelijk krachtige duw tegen de schouders van zijn buurman doet dezen opzien en vragen: ‘Hè, wat is er?’
‘Doe je pet van je kalebas, zooals de anderen! Och, maar je verstaat me niet, hè? Nou dan zal ik 't voor je doen....’ De pet wordt een oogenblik door ouwe Jan van des dooven schedel gelicht en als deze verwonderd vraagt: ‘Wat moet dàt nou?’ antwoordt hij: ‘'t Is al goed, hou je gemak maar!’
De overige zeelieden lachen om dit zonderlinge voorval en een hunner schreeuwt zoo hard hij kan: ‘Je vaâr wil je fatsoen leeren, Dries!’
‘Net alsof aan die aap fatsoen te krijgen is,’ pruttelt ouwe Jan en, zich omwendend, vraagt hij: ‘Heb jelui 't ooit zoo gezien, vaâr en zoon in één gesticht, aardig hè? Ja, 't is een casuweel geval!’
‘Hoe ben jelui toch samengekomen, hier in de stichting?’ vraagt Manus, die met beide ellebogen op de tafel leunt. ‘Zeg! 't is nou toch een aangebroken achtermiddag, ouwe Jan, vertel 't reis.’
‘Ja!’ zegt een ander, die naast den doove zit en meteen schreeuwt hij dezen in 't oor: ‘Ze hebben het over jou, Dries!’
‘Zoo! - vraag 't maar aan mijn vaâr!’ is 't vrij onverklaarbare antwoord. ‘Jawel, zoo gaat 't altijd,’ bromt ouwe Jan. ‘Vraag 't maar m'n vaâr, - daarmeê maakt die snuiter zich van alles af, maar afijn! 't Is nou eenmaal zóó en daarom joggie....’ de oude man klopt zijn zestigjarigen zoon goedig op den schouder, ‘daarom zal ik 't maar doen; je bent nou eenmaal zoo'n ongelukkige doove narigheid geworden
‘Waar heb jelui 't toch over?’ vraagt Dries, en als hij naar zijn vader opziet, is het aan zijn doffe, roode oogen duidelijk te bemerken, dat hij weinig of niets meer onderscheiden kan.
‘Over jou, joggie!’ schreeuwt ouwe Jan. ‘O zoo! ga je koers maar.... 'k heb slaap.’ ‘'k Zal je temet naar kooi brengen!’ ‘Hm!’ de doove knikt en rookt.
‘'t Gaat toch al wonderlijk in de wereld,’ zegt nu ouwe Jan tot de anderen. ‘Toen die rakker nog met zijn bloote beenen in moeders schoot lag en schreeuwde als een speenvarken, zei m'n wijf dikwijls; ‘Och, Jan! leg jij 't wurm eens in zijn wieg, bij jou is hij stil.’ Nou! ik deed 't met plezier ik pakte hem op, och heere! 't was of je niks niemendal in je handen had, en 'k lei hem op zijn bultzak - en nou op mijn ouwen dag moet ik hem waarachtig weer te kooi leggen, omdat hij alleen geen koers houen kan - niet waar joggie?’
‘Hij mag van geluk spreken, dat jij 'm nog loodsen kunt,’ zegt een van de maats die tegenover Dries zit en, tot de overigen zich wendend, vervolgt hij: ‘Jan mag er nog wel wezen, hij is waarachtig nog de kraste van ons allemaal.’
Eenigszins gevleid door dit gezegde, antwoordt de oude man: ‘'k Geloof, dat ik jelui nog één voor één in je want kon nemen, als 't noodig was, maar daar niet van. - Nou! zooals ik zei, ik heb altijd met den jongen opgetobt zoolang hij klein was, maar toen hij over mazeltjes en pokkies heen was, groeide hij als een kool.
‘'k Heb hem als zwabber meê naar boord genomen en ik ben jandori zelf z'n zeevader geweest - aardig hè? - Maar lang heeft 't niet geduurd; toen werd 't 'n misse boel, m'n wijf ging dood jammer! want ze was best 'n mirakel van goeiigheid -afijn! 't was niet anders - maar wij hadden geen t'huis meer aan wal en ieder stuurde nu zijn eigen koers.
‘We hebben mekaar af en toe wel ereis gezien, maar er verliepen soms jaren, dat we niet in mekaars kielwaters liepen, 't Was of 't spul sprak, was hij in de Oost, dan was ik in de West, en eindelijk wisten we niks meer van elkaar af. Driemaal heb ik schipbreuk geleden en ieder keer was ik m'n hebben en houwen kwijt, maar telkens kwam ouwe Jan zelf weer boven water, nakend als een rot en met honger voor drie, hoor je!
‘Ik heb altijd moed gehouwen en gevaren zoolang ik kon, maar den laatsten keer dat ik aanmonsteren wou, kijk! toen heb ik m'n nagels in m'n handen moeten zetten om niet te gaan huilen als een oud wijf, want toen zeiën ze me: ‘Jan! je bent te oud om te varen.’
‘Te oud! o! dat is zoo bedroefd om te hooren, vooral als je voelt dat je handen nog aan je lijf zitten, maar 't was m'n borst, zie je? Die lapte 't me; die vermoerde kortademigheid heeft me verlakt!
‘Jantje, dacht ik, - nou kun je met een orgel gaan loepen. Afijn! ik ben als een lekke barkas door 't leven gesukkeld; ik heb van alles gedaan, en 't soms beroerd genoeg gehad, maar ik heb toch gegeten, al was 't er dan ook naar - geen spek in de balie, hoor je! En 'n oorlam? Ho, maar!
‘Je moet zien, dat je in de bedeeling komt of in 't Diaconiehuis, zei een nicht van me, die een komenijswinkel hield; ze mocht me nog al lijden en was de eenige die me zoo nu en dan ereis aan den bak vroeg. Ze gaf me 't adres van den Dominee, die er over te zeggen had.
‘Ik naar 'm toe. 't Was 'n aardige kerel met 'n buik als 'n oorlogsschip en een ongetuide presenning om z'n hals.
‘Dominee! vroeg ik, ken jij me niet in 't Diaconiehuis stoppen, je zou me een allemachtig groot plezier doen. Maar hij kon niet, 't speet hem wel, ‘ik was geen lidmaat van de gemeente en niet bedeeld geweest’ en meer van die aardigheden, zei die. Ik snapte 't wel niet goed maar - afijn! dat kon de goeie man niet helpen; 't ging hem aan zijn hart, dat kon ik aan 'm zien.
‘Kort daarop kwam die nicht van me te sterven, en ik had daardoor niemand meer