EEN OPSTOOTJE

Hoewcl de maaltijd op de suikerfabriek Hoekocm sedcl't eenigc maandcn afgeloopen was, moest el' nO^I1 _b hard l1ewerkt worden om alles voor den aan-staanden maaltijd in gere dh id tc hebben. Dit wer-ken is echter van geheel andercn aard dan hel zenuwachtig gejaaade n vermoeiendc w rk in den maaltijd. D employé's wistcn nu dat als 's avonds om zes uur de bel ging, hel w 'rk voor dien dag afgeloopen was, en zij verder vrij warcn n doen en laten konden wat zij wilden. Gcdurende den maaltijd is hiervan geen sprake, en is men 0111 zoo te zeggen voortdurend in louw zoodat men de enkele uren die men thuis is dringend noodig he ft om I'ust I nemen.

Is het wel'k om zes UUI' afgeloop n en h eft men zich dool' een bad opgefl'ischt, dan vereeni^l1cn zich de employé's met hun damcs op de zoogenaamde

21 EEN OPSTOOTJE.

zuil een steenen bank midden op het ampasveld, een groot ura veld gelegen tusschen de fabriek en de woningen del' Europcesche opzichlers. Dan wordl el' gezellig gebahbeld, aeschertsl, gedisputeerd, tot hel bilterlll1l'lje slaal dat men dan g z3melijk door-brengt bij een dcr aanwezigen. Is de animo erg grool dan blijft men bij elkander eten en iedcr bI' ngl dan aan wat hij thuis op het vuur heeft :Iaan.

Zoo gaan de dagen builen den maaltijd meestal kalm voorbij, zonder vecl emoties, en aelijkt dc ene dag v'cl op den ander 'n. Men leeft I'ustia yoorl zonder aan de g varen le denken waaraan o

men op het school1e Jaya sIc ds Llool gesteld is, en dil is manr aelukkig ook. Leest men in de dag-bladel! nl ens o\'el' een \ ulkani 'ch nilbar'sling, e n opsloolj of een oyer Irooming een oogenblik wOl'd 1 cl' \'eel o\'el' gespl'Okel1, doch spoedig kom t het in hel vergeelboek ; men hoort hiel' zoo dik-wijl."i \'an die g yallen en de oudgaslen hebben ze

. om. zelf mede gemaakt, zoodal zij meestal niet

zeel' lang d aandacht trekken.

Het was 'en dag in Februari lH07. Die dag cheen even kalm om te zullen aaan als de vorige, Oe morgen' om ze Uur wa men als gewoonlijk

EEN OPSTOOTJE. 219

aan hel wCl'k getogen en wCl'd er in de fabriek vroolijk getimmerd, geslagen en gemetseld; van enige afwijking in de gemoederen der inlanders was niets te bespeuren. Des middags tegen één uur vertrok de beheerder voor eenig dagen naar Soerabaia, waal' bij voor zaken wezen moesl.

Tegen vijf nul' zag men hem echter plotseling in een hllul'karretje terugkomen. Dit was zoo'n

on-IJ woon verschijnsel, dat de hoofden bij elkaar

h

es loken w rden en allel'lei gissingen werden ge-maakt, wat de oorzaak lwn zijn van deze onver-wachte terugkomst. Men be lool ten slolle dat een plotseling opgekomen ongesteldheid hiervan wel de red n zou zijn.

Het raadsel zou echter spo dig opgelost word n. Een paal' del' employé's werden bij den chef op diens antoo!' ontboden. Op kalm en toon zeide deze, dat hij in den trein vernomen had dat in cl dessah Tangkis gelegen in h t naburige distri l, dien mOl'g n onlu ten waren uilgebrok n. Van welken aard die onlusten waren had mllhem niel kunnen zegelen, wel wist m n dal el' troepen van Soel'abaia gercqllireerd waren, en dal re ds ver-scheidene dooden waren gevallen, onder anderen een paal' wedono's, en de assistent-resident en d

220 EEN OPSTOOTJE.

regent del' afdceling zwaar vel'wond waren. Na het verncmen dezer berichten aehtte hij het plicht zijn rcis niet voort te zetten daal' Tangkis nict vel' van de fabrick gclegen was en hij nict wist van welken omvang het opstootje zou kunnen worden. Hij ver-zocht beide heeren de andere employé's op de hoogte te stellen van het gebeurde, allen uit te noodigclI zich op het tencin van dc fabriek te vel'cenigen, 0111 bij het eerste sein van onraad zich in dc administratcurswoning te kunnen opstellen, terwijl, om "cen noodeloos alarm hij de inlanders te maken, als het wat donkerder werd de aan-wezige Mauser-repeteergcwcren cn dc noodiae

t>

patron n uitaedeeld zouden worden. Hij ried een ieder aan kalm te zijn en van geen onruA of vree blijk tc gcven.

"'''eldra was iedereen op de hoogte gebl"acht \"[1Jl

het gebeurde. Dal deze berichten eenige ont .teItenis verwcktcn viel ni I te ontkennen. De dames pakten hel noodige in kleine koffertjes cn taschjcs, om, indien het noodig mocht hl ijken dal men naar het grootc huis (de administraleurswoning) d wijk nam, alles onmiddellijk bij de hand te hebben. De heel"en keken hun revolvers en wapens nog eens na om indien dit van hen verei chl moehl worden hun

,

EEN OPSTOOT.JE. 221

leven en dal van hun gezin zoo duur mogelijk te verkoopen. Dc cmployé's die builen het fabl'ieks-terrein woonden trokken met hun gezin op naar de fabriek, waar zij voor dien nachl bij hun vrienden ecn huisvesting kregen.

Langzamerhand verzamelde men zich op de zuil. De avond begon te vallen en hel was prachtig mooi wed Cl' ; de maan be cheen met bare vroolijke zilveren stralen de geheele omgeving. Eeniedel"

maakt gissingen daal' men niet wi'\" wat er eigen-lijk gebeurd was. Dc een me nd dal het lechL een ketjoepartij 1) geweest zou zijn \'an 1'00 ers uit het Rembangsche, een ander vermoedde dat h t een fanaUeke uiting van geestdrijverij moest zijn , en dit werd dc meest aann m Iijke gissing aeacht.

Een langdurig gesprek ontspon zich over het fana-tismc, den 0pl"llienden invloed der hadjies op de bevolking en de slechte controle van hel bestuur op de gepredikte leer der goeroe santri s 2).

Intu schen bleek dat alle wegen die naar Tallgkis voerden door lerke, m t pieken, kapmessen en knuppels gewapende iulandsche politiemachten

1) lIoonochL

2) Godsd ienstolldcrwijzors.

222 EEN OPSTOOTJE.

bewaakt werden. Een dcr employé's, die dien na-middag in de stad was geweest vertelde dat ook all toegangswegen naar de stad scherp bewaakt werden, en sterkc politiepatrouilles de stad door-huisten. Een ander deelde mede dat hij, naar de tabri k gaande, een postwagen was tegengekomen waarin de assistent-resident van de afdeeling lag, en dat zijn hoofd, borst en hand geheel wal'en om-zwachteld. Hij vernam van een paar dessahhoofdcl1 uat ook dc rcgent zwaar en de contl'oleur licht verwond waren.

\Vat er dan toch gebelll'd was '? Niemand kon hierop een juist antwoord geven. Dat het iets yan zeel' ernstigen aard geweest moe t zijn stond vast, anders zouden zoo veel hooggeplaat 'te ambtenaren niet verwond zijn geraakt. Zou er misschien kans bestaan dal de oproerlingen naur de gewestelijke hoofdplaats zouden trekken en bij hun optrekken langs de fabriek Hoekoem deze zouden anoopen '!

Of zou het oproer reeds zoo vertakt zijn, dat wellicht dezen nacht het grheele gewest, misschien een groot deel van Java, in opstand zou komen? 'ervolgens besprak men de kansen welke d Europeescbe opgezeten en van Hoekocm zouden hebben in ecn strijd tegen een tien-, misschien

EEN OPSTOOTJE. 223

hondcrdvoudigcn vijand, een vijand terl, in aa n-tal, echter slecht hewapend, en men kwam tot de conclusie, nu men op alles voorbereid was en niet overvallen kon worden, dat men met dc aanwezig repeteer- en jachtgeweren en re\'olvers, benevens een \'oldo nde hoeveelheid patroncn, gedurendc een gCl'llimen tijd zich dcn vijand van het lijf kon houden, zeker ZOOI311« lot de troepen ontz t brach-tcn. Nu het bestuul' door dc gehcurtenissen van dien morgcn wakker geschud was zouden zeker wel spocdig de nooelig 11'0 p n van oerabaia g -requil'eerd worden.

Deze slotsom stelde de gemoedcren geit el gerust en bij de mee ten begon d oude opgew kthcid weer bovcn te komen. Zl'lfs de dames hnalden wat ruimer adem en het duurde niet lang of zij tintel-den van krijgslusl. De e ne voelde nog mcel' dan de anderc zich hel Kenau Simons Hassclaars-blocd naar het hoofd stij«en, wel niet om voor het vader-land te sneven, maal' meer om zich zclycn har kin-deren en hare e htgcnooten tc ,'clid n uil d 'ma hl van een barbaal'schen, fanatieken cn tot alles in staat zijnden vijand.

Enkele del' dames bodcn zich aan om de lee «('-schoten revoh"cr· te herladen als haar maal' eerst

224 ^EEN OPSTOOTJE.

gezegd werd hoe dat gedaan moest worden, andere zouden zich wapenen met peperhuisjes gestampte peper om dit den vijand in de oogen te strooien.

Nog andere dachten cr meer baat bij te zullen vinden den vijand te bestrijden met aftreksels van lombok zelfs werd het voorstel van den heer

Nieuw-tad machinist-fabricatie-chef, om het nog voor-radige zwavel- en salpeterzuur uit het laboralorium mede te brengen, dankbaar door de dames aange-nomen.

Zoo praatte en scherlsle men voort en de stem-ming werd hoe laIl'ler hoe meer opgewekt. Plot-eling echter vcr tomden allen. Wal was dat?

Allen spit ten d ooren, en ja, duidelijk kon men uit de verle het onraadsignaal op de ketongan 1) hooren slaan. Het signaal dat men eerst heel in de verte hoorde, van de eene kentongan door de andere overgenomen, naderde hoe langer hoe m er, en het duurde niet lang of alle kenlongans rondom Hoekoem seinden onraad. \Vat zou het beduiden? Was het oproer uitgebroken, of waren de oproerlingen van Tangkis in aanlocht? Was het

I) Een uitgehold sluk houl, wanrop verschillende sigualen geslagen worden, cu dul meu in elk wachlhuisje unnlren.

EEN OPSTOOTJE. 225

tijd om naar het groote huis op te rukken? En de geweren waren nog niet eens verdeeld! Men bleef in bange verwachting wat er gebeuren zou.

Mevrouw De Suite een korte, zeer corpulente vrouw, zag in de verte een paar inlanders aan-komen. Van dit gezicht schrok ze zoo dat ze met een hartverscheurenden angstkreet uitriep: ,0 hemel, daar heb je de hadjies !» en met beide han-den het omvangrijkste gedeelte van hare gezetheid

'leunende, schommelde zij zoo hard haar

corpu-lentie het toeliet naar hui -. tot ieder verwondering de praktijk der valwetten niet demollstreerendc.

Dien avond kwam mevrouw De Suite niet meer terug daar zij bezocht werd door een hevi~e inge-wandspijn. De oorzaak van haar chrik was een tweelal javaansche koelies, die van de waroong naar bui wandelden.

Mevrouw Post ma drong er bij de heeren sterk op aan zich te wapenen en de geweren te halen, en of haar echtgenoot haar al trachtte te "almee-ren , het hielp niels. Boos en verwijlend riep zij uil: ,Zoo zijn jelui mannen altijd! Altijd even laks!

In plaats van je onmiddellijk te wapenen, neen, eerst wachten lot het te laat is, en dat nllemaal om die nonsens prestige. Nou, al ik mnn was wist

15

226 EEN OPSTOOTJE.

ik wel wat ik doen zou. Toe vent, zeg toch aan de heeren dat zij bun wapens balen!,

«Kijk mevrouw,' riep op eens Nieuwstad , die in de wandeling oom werd genoemd, naar de maan wijzende, «ziet U nu wat de oorzaak geweest i· van den schrik en van het slaan op de kentongan '1

\Ve hebben een maansverduistering.» En wel to -vallig bleek juist dien avond een maansverduistering plaats te hebben. Iedereen had het in almanakken en dagbladen gelezen, doch niemand had er dien avond aan gedacht. De inlanders gelooven dat bij dit natuurverschijnsel de maan door een boozen geest wordt opgeslokt, en dus trachten zij, door het slaan op de kentongans en rijstblokken, dien te verdrijven. Ja, bij zoo'n gelegenheid gaan ook mannen, vrouwen en kinderen baden, en het vee, de hoenders, ja zelfs de vruchtboomen WOI'-den wakker geschud, ter voorkoming dat zij dOOl' den boozen geest worden opgepeuzeld.

Toen de oorzaak van den schrik was gebleken, werd er duchtig om gelachen en spoedig heel'schtc weer de vorige opgewekte stemming.

Daar kwam de kassiel' van de fabriek voorbij, die van zijn kantoor naar huis ging, een beproefd inlanrler met vijf en twintig dienstjaren. Hij werd

EEN OPSTOOTJE. 227

onmiddellijk aangeroepen en geinterviewd. «Talkah, heb je iets van het opstootje van Tangkis gehoord?, Hij trachtte een uitvoerig antwoord te ontwijken, doch na eenig aandringen zeide hij vernomen te hebben, dat het opstootje veroorzaakt was dool' het onhandig optreden van eenige in land 'che hoofden ten huize van een goeroe die bezig was met zijn moerids 1) te dikirren. 2) De santries :1) waren hierover zoo ontstemd, dal zij de hoofden bedreigd hadd n. Wat el' verder gebeurd was kon hij niel met zekerheid zegelen, echter geloofde hij niet dat cr VOOl' de opgezetenen van Hoekoem eenig gevaar be tond. Hij ging nu naar huis en zou daarna onderzoeken of Cl' al of geen gevaar bestond voor Hoekoem, om vervolgens persoonlijk zijn hevinding melden. Hoe hij hier achter had kunnen komen '1 Talkah gaf hierop deen antwoord, doch glimla ht v n en vertrok. Ho zou hij dat al1 s tc \veten zijn gekomen hij die bijna den geheelen da" op het kantoor gezeten had. Het waren dingen waarvan m n in Hoekoem nog niets afwist, en die den volgenden dag vrijwel de waarh id hl eken

I) Volgelingen. 2) Bidden.

3) Streng geloovigcn.

228 EEN OPSTOOTJE.

-nabij te zijn. Zou hij reeds ee I'd el' van de plannen der oproerlingen gehoord hebben? Zie, dat zijn geheimen waar Europeanen nooit achter zullen komen.

Intusschen was de beheerder der ondel'l1emina

b'

die met zijn echtgenootc per wagen naar de ge-westelijke hoofdplaats was gereden 001 naderc inlichtingen in te winnen, teruggekeerd. Zij be-vestigden het bericht, dat alle wegen scherp bc-waakt werden, en sterke patrouilles de stad door-kruisten. Hij had den controleur en den reerent ontmoet, die de patrouilles conh'oleerden, en dezen hadden verzekerd dat het opstootje uitsluitend plaatselijk was en dool' het neerschieten van de hoofdaanleggers dool' dc uit oerabaja gerequi-rcerde troepen vermoedelijk reeds geheel gedempt was. Werkelijk was de assist nt-resident in de klini k van den civielen gcneesheer opgenomen, doch dc verwondingen waren niet van el'l1stigen aard, indien el' ten minste geen complicaties bij kwamen; el' werd achtcr niemand bij den patiënt toegelaten. Intusschen, zondel' dat men zich be-hoefde te agiteeren, bleven toch voorzichtighe:. i en waakzaamheid aan te radcn,

Inmiddels liep het tegen acht uur

e;l

~ ,.:Ie

EEN OPSTOOTJE. 229

Postma voor bij hem aan huis een bittertje te -gaan drinken. Ieder voelde behoefte aan een kleinen prikkcl en cenparig werd het voorstel aangenomcn.

Stoelen werdcn buiten onder den grooten weringin-hoorn gezct. cn weldra zat men csezcllig bijeen.

Het bittertjc, met een stukje Gruyère kaas welke door een del' aanwezigen van huis was meege-bracht, smaakte goed, en een levendig gesprek ontspon zich, waarbij natuurlijk dil en reeds vroe-ger plaats gehad hebbende opstootjes het hoofd-onderwerp vormdcn. Tcercn negen uur werden de repeteel'gcwcren uitged cId en i der kre eeni<re gevulde patronen houders.

Alvorcns het aevaarlijkc voorwerp op te nemen, vroeg Po tma hoc het behandeld moest worden, en ten ijl hem dil uitgelegd werd, trok hij zoo'n erbarmelijk gezicht, dal iedereen het uitproestte van lachcn. Hij moest dan ook bekennen nooit een vuurwapen in handen gehad te hebben, behalve een een revolver dien hij uit Holland had mee-erenomen en nu sedert tien jaren in zijn kast had laten roesten. Liever had hij dan ook niets met zulk een moordtuig te doen, Zijn Ii fste wapens waren lepel en vork bij cen goed voorzienen diseh.

Daarmce durfde hij het tegen iedereen opnemen.

230 _{EE/\ OPSTOOTJE.}

Deze gulle bekentenis wekte de algemeene vroolijk-heid op. Aan zinspelingen op zijn onhandigheid met dc wapens ontbrak het niet, doch Postma bleef cr goedmoedia ondeJ' en de waarheid van zijne beweringen bewees h

U

dool' zij 1\ o\'en'!oedig gcbl'uik van de (iruyèl'c kaas.

Tegen tien uur zou mcn cen rondc maken om de fabriek, tcn einde te zien ol" alles \'eilig was. cn dc nachtwakers, wier aantal YOOI' dien nacht vel'-dubheld was. hun post'n niet I~adden verlaten.

lcd J' nam zijn geweer op en PostllHl moe tal, vogelv rschl'ikker mede. Ter voorkoming van on-gelukken, werd hem een gewceJ' Ovcr den schouder gehangen zonder patmIl n en waarvan de bajonct was afgenomen. De tocht werd aaJwaard, en het bleek dat dc wakers, trouw aan hun _o rrewoonte _, allen rustig lagen te slapen. Met eenige moeite wakkcJ' g 'schud, kekcn zij niet weinig verbaasd op, toen zij al die gewapende en krijgshaftige Europeanen voor zich zagen, Zij begrepen nu, dat het waken ten minstc VOOI' dezen nacht eJ'llstirr

o

rremeend was, De patrouille w rd om twaalf uur herhaald, en toen vond men allen wakker.

Op den terugweg ontmoette men Talknh. Hij ver-klaarde voldoende inlichtingen ingewonnen te

heb-EEN OPSTOOTJE. 231

ben om te kunnen veJ'zekeren dat r voor eell afloopen van J loekoem volstrekt geen gevaar he-stond. M n kon den nacht kalm tegemoet gaan n hij ried ied \' aan !'lIstig t gaan slapen. Zijn naam zou geen Talkah zijn, indien r iets gebeurde; hij zelf stond er bOJ'g voo ^I'. Verdere inlichtingen wei-gerde hij echter te geven.

Dool' deze verzekering cenigszins gerust gesleId rrebruikte men hel avondmaal, en na nog ecns de

n

ronde gemankt te hebhen , ging i 'der naar bed.

Den volgenden dag verspreidden zich allerlei ge-ruchten over hel te Tangkis plaats gehad hehbendc opstootje.

Wat was el' eigenlijk gebeurd'! H t m 'est want'-schijnlijke was het \'olgendc verhaal.

Een «egoed inlander van d> dessah Tangkis, vall beroep landbouwer, levens goeroe ment jak, I) schecn dool' een droom visioen opgeroepen te zijn om eell nieuw rijk te stichten, waarvan hij als vorst aan het hoofd zou slaan, Hij wist een aanhang om zich heen te verzam len, di hem medewerking be-loofde, Deze aanhangers kwamen geregeld hij hem aan huis, en werden cl' dool' gebeden en het

schui-1) I.eernnr ill de 11I1,,"dsch~ schermkunst.

232 _EEN OPSTOOTJE.

vcn van opium in eene kunstmatige opwinding ge-bracht. Zoo hadden deze samenscholingen vel'-moedelijk reeds een geruimcn tijd plaats gehad, toen eindclijk het distdctshoofd cr kennis van kreeg.

Door spionnenberichten vernam hij, dat het doel wal> op een bepaalden dag, langs een bepaalden weg, nam' de afdeelingshoofdplaats op te rukken, de ambtenaren en andere Europeanen van kant te maken, en dan het nieuwe rijl< te stichten. Op dit bericht zond het districtshoofd , den avond vóor het

Door spionnenberichten vernam hij, dat het doel wal> op een bepaalden dag, langs een bepaalden weg, nam' de afdeelingshoofdplaats op te rukken, de ambtenaren en andere Europeanen van kant te maken, en dan het nieuwe rijl< te stichten. Op dit bericht zond het districtshoofd , den avond vóor het

In document SIGNATUUR MICROVORM: (pagina 115-126)