Kartoredjo, of liever Pak \Vagina I), zooals hij dool' zijn dOl'psgenootell genoemd werd, woonde in de de 'sah Plosso. Daal' hij en werkzaam en spaar-zaam man was, had hij langzamerhand zijn bezit-tingen kunnen uitbreiden, en behoorde hij nu tot de meel' gego ,den der gemeente. Als h eerendienst-plichtig had hij twee bahoes sawah aandeclen en bovendien huurde hij jaarlijks nog twc bahoes in. Daal' hij stceds zorgde dat hij mei zijn grondhewer-l<ing niet tc laat was, ondcrvond hij minder last van misg was dan zijn dorpsgenoot n en kreeg hij dus ook meel' padie binn 'n dan de andere dessah-licden. Als d padie geoogst wcrd, had hij gewoonlijk reeds en flink deel van zijn grondlasten betaald, en dus kon hij alles opschuren en wachten met
\) Vilder vun "Vagina,
DESSAII-ZAKEN. 61
verkoopen tot het gl'3an een betere marktwaarde had. De andere lieden echter moesten de padie verkoopen dadelijk als ze geoogst was, omdat de 10 l'l,lh bij hen aandrong op de afbetaling van hun IJ laslingpennillgen, en dnn bracht ze ni t meel' op dan twee gulden pel' picol, terwijl ze een maand of vijf later wel viel' of vijf gulden gold.
N u had de wedono, het districlshoofd, namens den controleur wel orders gegeven, dat het gewas niet onmiddellijk Y rkocht mocht word n doch hij begre p tint de kleine man, nIs hij dit niel deed, geen geld had 0111 zijne verplichtingen tegenover den lnntle na te komen. Daarom liet hij het oogluikend toe, ja dwong zelfs den loerah zorg I drngen dat de belnslinggelden spoedig binnenkwamen, een pressie die eigenlijk ni t op den loerah uilge-oefcml IJ hoerde te worden, dam' deze evengoed nIs de wedono wist, uat de fiscus me doogenloos hard was, en Ik verzuim in zijn betrekkinCf gestl'3rt werd met v -Ic Insten , mo ielijkhedcn en tijdverlies, ja zelfs met een bel'ooving nUl zijn persoonlijke vrijheid dool' pesseebaan-strnf. lIet SpI' ekt van zelf dat de loerah onder zulke omstandigheden een groote activiteit aan den dag legde, die echtel' ten gevolg had, uat een paal' manlulell na de
62 DESSAH-ZAKEN.
padieoogst er bijna geen padie, het hoofdvoedings-middel voor den javaan, meel" in de dessah te villliell was, behalve bij enkcle gegoeden die hun oogst hadden kunnen opstap 1 n. Hoe d kleine man zich latei· voeden moest ! \\ at kOIl dat den loerah ol' d 'lI w dono schelen '? De fiscus was tevreden n d controleur, die rapport ontving dat de belasting in zijn afdeeling spoeuig binllen was geko-men, sprnk over de welvaart uie in zijn afdeeling heerscht , over de tevredcllheid van het volk, cn, nietwuar? in cell streek waar welvaart cn tevredclI-hcid hecrscht behoert mcn nooit hang te zijn uat de lllcnschen zich door gce ·tdI"ijvers ell dergclijkcn IatelI overhalen tot onveranlwoordclijke dadcn.
De tcv/"cdclI Javaan bcscn volkomen het z genrijke vun ons bestuur, en is er zccr dankbaar voor.
Pak \Vagina bchoordc dus lot de wcinigcn, die hun oogst k~l1tlen opschmcn, cn daal' alles hem nog al meeliep gevo lde hij zich gelukkig. Slechts eenmaal in zijn I ven had hcm een zwaar leed ge-troiTen ; hct was namelijk to n zijn licve vrouw, bij de gcboortc van hun tweede kind, in hel kl'3am-b d hem kwam te ontvallen. Hel was dan ook een
1110 ilijke bevalling geweest. 0 doekoen I) van hel
I) Gencc.hecl'. gcwoonlijl, cell \TO U \\'.
DESSAU-ZAKEN. 63
dorp was ruim drie etmalen niet van het bed wcg-geweest, en alles had zij beproefd 0111 dc arme vrouw te helpen. Eerst had zij haal' drankjes uit het sap van bladcren ingegeven, en toen dat niet hielp, nam zij haar toevlllcht tot h t opdreunen van vCl'schill 'mle toovcrspreuken. Dez hadden geen uilweddng cn to n bleer ze kalm wachten op d.
dingen die komen zouden. Den d 'rd n dag ging dc verzwaktc vrouw met ham' kindje hecn naar bcter ge\\'esten, haal' man, Kartol' 'djo, achtedatcnde met de dd ~al'igc Wa(fina.
Dc cerste dagcn gaf hij zich aan zijnc diepe droefhcid OVCI', doch langzamcrhand raakt hij aan d n nicuwcn tocstand gcwoon. Aan hertrouwcn dacht hij nict, hocw 1 cnkelc vrouwen Hij on-dubbclzinnig hadden laten mcrkcn, dat zij zecr gclu kkig zoudcn zij n, indien I\al'lol'cdjo naaI" hun liefde wilde dingcn. Il ij hcch tic zich daarentegen hoc bug l' hoe mecr aan zijn dochtertjc, dat tocn het oudcr w nl, als bjj instinct begon tc gevoclen dat zij trachtcn moest zoovecl mogelijk de plaats van haal' overledcn moeder in tc ncmcn.
Toen zij zcsticn janr oud was tmd Wagina al gehcel als en klein huisvl"ollwtjc op en d vadcl' lict d' zorg voor de huishouding geheel aan haal'
DESSAIl-ZAKEN.
over. Wagina ging 's morgens geregeld naar de passer (markt), verlwcht daar de producten van hun erf: groenten, vruchten enz., en kocht voor het "erkreg n geld de dingen die zij voor de hui s-houding noouig had. Thuis gekomen zorgde zij onmiddellijl. voor hel middag len, en als zij geld ov rgehouden had gaf zij dil geregeld aan haar vader, die het dan opborg in de grobok, een groote, zwar djaliehouten kist, waarin ook ha:w mooie Ideercll, oorknoppen en haarspeldcn bewaard werden.
\VaJina was c n mooi mci"je, mcn noemde huar de mooisic uil dc dessah' geen wondcr dus, dat v I jongc1i dcn, zoowel uil haar dessah als uil anderc in de omgeving, naar haar hand dong n.
Zij e 'hler dachl nog ni I aan lrouwen, en als haar vad r haar hierovcr wel ccns polsle, was steeds haar antwoord:
~ Late r ,
vader; ik ben nog zoo jong, ik zal wel aan dcn man komcn). En haar vader drong r dan nict v rd I' op aan, daar hij zelf cr legen opzag dal zijn kind zou trouwen, omdat zij dan wellichl gesel'leiden van clkaar zouden moelen I ven.11 ,t ging nu zoo goed mel hun beiden, alles liep zoo gereg ld, en hij had aan zijn doch lel' hoc lan-ger hoc meer sl un.
Tot de vurigste aanhidders van \Vagina behoord'
DESSAff-ZAKEN.
een zekel'e Taslim, ecn dorpsgenoot van haar, een /link g 'bouwde jongcn, wam' vcle meisjes verlicfd op waren' doch \Vagina wild ni 'Is \'an hcm welcn
,
len eersic omdal zij nog niel h'ollw 11 wildc en 1 n Iw' tic omdal cr iels in de oogen van Taslim 13o Cf dal haar ni 1 b vicl, icls bl'lllaals cn loch iels Cl
luipc-• 0
ngs, i Is waal' zc bang voor wa . En Taslim, die slectls zoovecl succes bij de mcisj s had en zclfs bekcntl slond al' ccn OOIl .!lIan, tiaar hij tie bctoonde vool'kcul' tlCI' meisjcs wis I aan Ic wenden lcl' bc-vl'ctiiging zijnel' wcinig plalonis hc licfd , wcrd zeel' gCJlrikkeld door dc oll\'crschilligheid waarmcde hel mcisjc hem bchandcldc. Re ds vcrschcitl nc mal n had hij, door kleine allcnli s en zinspelingen, hel mcisj van zijn Iicrde willcn overluigcn, doch zij dced of zij dil ni -I IIlcrld , lach Ie Cl' 0111, was vricndelijk legen hCIII, lIIanr wisl Ike locnad ring Ic onlwijk 11.
Eind lijk kon Taslilll zich ni L meel' L h crsch· n . hcl hecltI van tic mooie \Vagina n hlcrvolgde
h en~
dan cn na ht cn li 1 hem ni I mct rusl, dced hem hel Llo d 111 1 koorlsigc hitlc naar h 1 hoof ti sll'oo -men cn onlslak cen vel'z ngcnd "lIlU' in zijn bin-nenslc. Een gloeiend harlsloch l vcrl crdc hcm. In dezcn loc 'land wachttc hij op en mOl'tf 11 "ngina
5
GG
DESSAII-ZAKEN.af, tIic van tIc passer mocst komen. Hel pad liep tusschen ketclla kaspcc I) tuinen, welke aanplant reeds meel' dan ecn manshoogte hatI bereikt, en over een maand al g rooid zou mocten worden.
Dit pau vormd den naasten weg van de passer naar de d ssah PI os ·0. lIct was gewoonlijk hecl stil, daal' de meeste dorpsbewoners eenigszins huiverig warcn er langs te gaan Olllllat hct langs een kerk-hof voerdc, waar cen oud en geheel bemost n ge honden Ciwa-beeld stond, dat voor ze l' heilics wcrd gehouden.
llall" verscholen tu ·schen ti ketclla, vlak bij het pad, wachlle Taslim ongeduldig de komst van
\\ aClina al'. Eindelijk mcende hij in de v rte eenig
(f luid tc hooren als van e 11 dor takjc dat onder
b ,
den voet vertreden wordt. Taslim zell zich onmid-dellijk in positie; mel neergebogcn hoofd deed hij alsof hij mel zijn graslIles druk bezig was een punl te slijpen aan een stukje bamboe, doch zijn loerend oog had duidelijk gezien dat hij zich niet vergist had. Zoodra hel meisje vlak voor hem slond keek hij als vcrwonderd op en vroeg haar:
«Zoo \Vagina, waar kom jij vnnd::l3n?»
I) c.;"sS:l\"C.
DESSAfI-ZAKEN. 67
«Van de passer.»
«.Ie schijnt hel warm te hebben; kom even hier rusten, dan wandelcn wc straks samen naar huis.»
«Neen, ik ben niet moede; bovendien, het is al laal 'n ik moel de rijsl kooken ,» anlwoordde zij la hend, begrijpend waar hij naar toe wilde. Bij dit lachen loondc zij haar gelijkgevijlde wille tan-d 'n, wat aan haar uilerlijk iets zoo bckoodijks gaf, dat Taslim zich ni ,t mecl' IJcheersc1\ 'n I<on. Een bloedgolf stroomde hem naar het hoofd, hij sprong op, 'n mcer brullend dan SpI' kend ricp hij uit:
«'Vagina, wacht even ik moel j spreken.»
«Neen, ik heb geen tijd, en ik wil ook niet.»
«Wagina, ik hel.> je lief I.> min mij ook, kom, ga mce naar di gocl)Oek I), dic is leeg. Pak Sonto
IS I' niet in, hij is gras gaan snijden yoor zijn koeicn.»
«Ne n, ik wil niet ,» .. iep het meisje angstig.
~Laal mc los!» gild ze, toen zc merkt dat Ta lim haal" om hel midd I vastgr ('P ten einde haal' met g -weid mee tc voer n, en zijn vdj gebl vcn nrm haal' li haam aantasttc. EI' ontstond een worst ling, wa nl"-door d mand, tli' \\ agina op d n rug droeg en
1) Wnchthuhj,·.
68 DESSAH-ZAKEN.
waarin de waren geborgen waren die zij op de pas el' gekocht had, haal' slendang ontglipte en op den grond viel. Wagina begon te weellcn en om hulp t I'ocpcn, en Taslim bevrcesd overvallen te worden, koos h t hazcnpad, doch niet eet'dcr dan nadat hij haar mct hartstocht tegen zich aan gedrukt, en op b lecdigcndc wijzc aangcgrcpen had. Ta n \\ agina ~t1lc n was, barstte zij in trnnen uit, en ecn angstig voorgcvo I maakte zich van haal' meester. Zoo zag haar Pal, SOllto, dic mct een half gevuld gl'asmandje langs hct pad kwam.
«Wat is Cl', Wagina, waarom huil je, mijn kind? Is h tomdat jc bakaal I) op den grond gevall n is? Je bcnt immcrs al groot, \Vagina, n moet je om zoo i ts huilcn '?» Aldus sprak d oude man, en zacht prcvelcnd Iict hij Cl' mct c n wcht op volgcn, «Ja, groot, cn mooi ook.»
\Vagina had hij dc komst van u n ondcn man zich spoedig herstcld en "crlcldc hcm dat zij cvcn hau will n ritsten en bij hct opstaan mct bakaal cn al omgcyall n wa . Dc oudc llIall hielp haal' de vcrschillcndc dingen di ovcnll op d n grond ycr-spreid lag n, op t rapen 11 in den mand te bergcn.
I) Mandje.
OESSAII-ZAKJ::N. (-j!)
Toen all cs wcer in orde was, nam hel meisjc afscheid van dcn ouden man, die haal' lachcnd locvoegde :
«Gocdc ris, \Vagina. Zorg dal jc nicl vall, hcl pad is glibbcrig, En ycrtcl Cl' maal' niets van aan jc vadcr"
Mct bcklcmd harl ging hct mcisjc vcrder , bij hcl minste gcritsel angstig opkijkcndc, als vrccsdc ze dc gcdaanlc van Taslim wcdcr voor zich tc zicn vcrschijnen. Zc wist nict of zc hct gcbcurdc al dan nicl aan haal' vadcr zou vertellcn, Oecd zc het, dan ZOlt dezc dc bcleediging zijn dochtcr aangcdaan niel ongcstraft laten, cn misschicn zou dil dc nood-lottigsle gevolgen hcbben. Wat moest ze doen?
Plotscling kwamcn dc woordcn van dcn oudcn Pak SOlllo haal' als cen oral<cl in de gedachtc:
«Hel pad is glibb rig, en vcrtel el' maal' niets van aan je vadcl'. » En ze beslool naar dcze woordcn tc handelen.
Toen \Vagina thuis kwam voelde zc zich cl'g onwel' m l moeite maaktc ze h t maal voor haar vad l' gcrced, cn tocn dcze '. middags mcl zijn bur-fcls wecl' naar de sawah ging, lict zij en tocl;:ang pidjit I) komcn, die haal' hct gehecle lichaam
mas-.\) Ecn "rullw ,tic \'tIn lIIaSSCCl'cn cen bl'oodwinnillJ; lIlaakI ell gewoonlijk ouk geu CSlUccslcl'cs is.
ïO
DESSAU-ZAKEN.seerd Dat hielp. Na het mHsseeren voelde ze zich meer opgewekt; doch hel angstige voorgevoel, alsof haar een onheil zon overkom 'n, bleef haar bij;
dat kon niet weggemasseerd worden.
Een dag of vijf later kwam K:lI'lorcdjo op ('en avond met een zeel' ernstig gezichl thuis. Nadal bij aan den put een bad genomen had ging hij hel huis binnen, en riep zijn dochter bij zich. Hij verleide haar, dat hij dien mjddag een langdurig on<lel'.
houd gehad had met den vader \"an Taslim hel-welk hierop neerkwam, dat deze voor zijn zoon om de hand vall Wagina kwnm vragen en dal Kar'-toredjo den volgenden dag uitsluitsel mo st geven.
\Vagina voelde, bij het hoorcn dezer woorden, een huivering door de leden. Beslisl antwoordde ze dal ze nooit de vrouw vnn Taslim wilde werden; dal ze eer verkoos haar leven lang ong lrouwd te blijv n, al moest z ook, lot l1:1ar strnf, na haar dood als kind doozc vrouw de wereldslang zog n. "anl dInlanders gcloQ\ren dat de wereld door een reuzen-slang gedragen wordt, en dat de vrouwen die kin-derloos slerven, tol haar straf, na dit leven die slang moeten voeden. Kartoredjo was inwendig verheugd over het nnlwoord van Wagina, daar ook hij niel veel met Taslim ophnd, en met ren luchtig hart
OESSAII-ZAKEN. ï1
brachl hij den volgenden dag hel herichl aan Tas-Iim's vader,
Een paar dagen later moesl 'Vagina naar hel naaslbij gelegen dorp gaan boewoh, d. i. een hruids-visite alleggen, en levens een geldelijk geschenk mee-bren<1en o , daar haar vriendin Samina dien dag de bruid was, Nam' huis gaande meende zij voelstap-pen achler zich le hooren, en omkijkende zag ze dat hel Taslim was die zijn schreden versnelde om haar in te halen. Hoewel ze niet bevreesd hoefde te zijn dal haar eenig leed aangedann zou worden, omdat er veel menschen op den weg liepen, was ze toch angslig. Toen Taslim haar ingehaald had, zeide deze op gedempten loon:
cWagina, ik moel je even spreken.»
«Ik wil niel.»
«\Vagina, wil je niet met mij lrouwen'?»
«Neen.»
« Wees dan op je hoede.»
En driftig ging hij een anderen weg op,
De angst die zich na deze bedreiging van hel mei "Je meester maakle was zoo h vig, dat ze loen ze thuis kwam haar vader hel onderhoud mel Taslim mededeelde, en ook hoe hij hanr tien dagen gele-den aangerand had. Kartoredjo lachte om zijn
be-72 OESSAH-ZAKEN.
dreiging en noemde het bangmakerij, uoeh over de aanranding ontstak hij in woede, en nam zich voor den kwajoncren hierover de les te lezen.
Na het avondmaal ging Karloredjo naar builen om zijn beide karbouwen, die in e n kleine kraal t rzijde van het huis vastgebonden lagen, het avond-voer te brengen. Vervolgens rookte hij zijn strootje op, sloot de poort van hel erf en de huisdeur, wnama hij en zijn kind zich tel' ruste begaven.
Daal' het midden in den plorgtijd was, en Kar'lo-redjo den geheelen dag op zijn rijslvelden bezig was geweest was hij doodmoed en viel dlls spoedig in een diepen slaap, wal bleek uit hel recrelmali.~
b
snurkend geluid dat hij Iiel hooren. \Vagina ech -ter kon maal' den slaap niet vatten; telkens hOOl'de ze weder de bedreiging van Taslim, en of ze zich al gemst trachtte te slellen, hel baatte niets. Ze had de kentonga , een uiIgeholden boomstam, waat'-op zoowcl de uren als ol1l'aad geslagen worden, acht, negen tien uur hooren slaan en nog kon ze maar niet slapen' toen echter dOOI' "erl11oeienis overmand, dommeld ze eindelijk in. Hoe lang ze geslap n had, wisl ze niet, maal' plot'eling werd ze opgeschrikt dool' een eigenaardig geluid. Eerst dacht ze dat ze zich vergiste, maar ze bleef lui
s-I
OESSAII-ZAKEN.
leren en hoorde loen duidelijk dat een del' kar-bouwen een eigenaardig kreu nend geluid maakte, terwijl de andere driftig snuivenu op den grond stampte. Daar hel geluid bleef aanhouden, maakte zij haal' vader wakker, wat nog al moeite kostte.
Ook deze becrreep dat cr onraad was. Gewapend met zijn )<apmes begaf hij zich naar builen. Toen hij de huisdeur geopend had zag hij juist een ge-daanle de vhlchl nemen naar de poortdeur. Begrij-p nd' dal hij den vluchtende niet kon inhalen, wierp hij zijn grasmes naar die richting. Duidelijk hoorde hij dal hel mel een kielterenden slag legen de hamhoe omwanding aansloeg ook hoorde hij duidelijk den smartkreel slaken: «adoe bioeng!» doch mcleen was de gedaanle door de poorl "er-dwenen, 'n viel de deur mel een smak di ·hl.
«'Val is er, vader?» vroeg Wagina, die naderbij gekomen was.
«Een dief, die, denk ik d' karhouwen heen
willen ·tel 'n doch nog hijlijds ontdekt werd. ~Iaar ik heh hem creraakl, toen il, hel kapmes naar h m wierp. Maar wat blijven de Iwrbouwcn o\'lmstig.
'Vagina, haal jij de lamp even, dan zullen we naar de kraal gaan.»
Toen ze bij de kraal kwamen, bleek de deur g
'-DESSAH-ZAKEN.
opend te zijn. De beide karbouwen waren cr, de een
opend te zijn. De beide karbouwen waren cr, de een