• No results found

SIGNATUUR MICROVORM:

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "SIGNATUUR MICROVORM:"

Copied!
126
0
0

Bezig met laden.... (Bekijk nu de volledige tekst)

Hele tekst

(1)

Deze fIlm is beschikbaar gesteld door het KITLV, uitsluitend op voorwaarde dat noch het geheel noch delen worden gereproduceerd zonder toestemming van het KITLV. Dit behoudt zich het recht voor een vergoeding te berekenen voor reproductie.

Indien op het originele materiaal auteursrecht rust, dient men voor reproductiedoeleinden eveneens toestemming te vragen aan de houders van dit auteursrecht.

Toestemming voor reproductie dient men schriftelij k aan te vragen.

This film is supplied by the KITL V only on condition that neither it nor part of it is further reproduced without first obtaining the permission of the KITL V which reserves the right to make a charge for such reproduction. IJ the material filmed is itself in copyright, the permission of the owners of that copyright will also be required for such reproduction.

Application for permission to reproduce should be made in writing, giving details of the proposed reproduction.

SIGNATUUR

MICROVORM:

SHELF NUMBER MICROFORM:

MMETA 0179

(2)

DESSAH -LEVEN

DOOR

A. DOVER

AMSTERDAM - P. N. VAN KAMPEN Ic ZOON

(3)

D •••• I.y •• , . . .

4= . . . . , P. N MD . . . .,..

....

t

~. aeJijk __ zij. ft' ta ~ 1 . . . . j .... al MeI . . ,,----. JSet.ew. IDMr ook tMcbtlla. Veel JlieD _ _ tKt ~ eaD:njVel OIIa _ . j op W delN-lewn IIfth hij o~

,..en

6Ildeno, ~al JtJlk. ~Jl KIJI uceh levendige voerba&lvt.n.Dt kwunerll"n het werkj&.

Do! dnt: l...ut.e ~. we Illlet Ol' bet levea iJl de deaa, IDUI' op d .. t MJI l!:uropeaoen nabij de c t -bet_bag J •• bbull, .;jn wel "IK banaal.

Eemp ~~\jDl vetdlent het boekje toch _ . aangemen doe IChrijver oug~ijfeld

goed rond~en heeft in de ót'sea en ZOnder op- smllk vertelt.

H.D.

DESSAH-LEVEN

(4)

DESSAH-LEVEN

DOOR

A. DOIJ ER

AMSTERDAM

P. N. VAN KAMPEN &. ZOON

(5)

TYI'. ZI'IU-1I0LI. IInt:K- EN UANlJl:.L IJHUK"~I\IJ.

De volgende schetsen geven geen woord kllnst, op literaire verdienslen maken =ij geell aa/1spraak. Di' schrijver verloefd' vele jaren in de binnenlanden /lan Java, en hrefl =icJl dien tijd ten /l1I1t> gemaakl

0111 er het inlieme leven del' bewoners, =oowel In- landers als Europeanell, lol in kleiIIe bij=onderhedell goed Ie leeren k nll(,ll. Men vindl hier dl/.~ tafereelen van het Indisch leven, op eenvolldige lVij=e voor- grsfrld, doch volkomen verlrollwbaar. 1/s =oodrlllig mogen =ij door menigeen wordelI gewaardeerd.

DE lITGEVERS.

(6)

I N HOU D.

Blz.

Een Feest bij een Inlandsch Hoofd 1

Een Dessah-vel'kiezing 22

Dessah-zaken . 60

Stilleven. . . 112

Een Verloving 138

Waardeering. Een oudenvetsche Vendutie 192 Een Opstootje . . . . . 217

(7)

..

EEN FEEST BIJ EEN INLANDSCH HOOFD.

De ruime open pendopo van den wedono van Soekaramee zag el' recht feestelijk uil. Een tiental groote petroleumlampen verspreidden een helder licht, en de guirlandes van wringin en bonte blade- ren, aan een draad geregen, die Vall den een en stijl in ruime bochten naar den andercn hingen, gaven aan het geheel een vroolijk aanzien.

In het middcnvak, ccnigszins op dcn achter- grond, een groote oudcrwctsche I'ondc tafcl, waar- omhecn cen dozijn schommclstoclen, links en rechts daal"Van een paal' speellafeltjes, en langs de twee zijkanten ecn menigte stoelen naast elkaar geschaard, waarvoor hier en daal' een tafeltje geplaatst was.

De voor- CII achterkant waren gehecl vrij, slechts een groot schutsel, met rood katoen bespannen, stond op eenigen afstand van de dem die voerde tot de dahlem of het binnenhuis, waal' zich de

1

(8)

2 EEN FEEST BIJ EEN INLANDSCH HOOFD.

vrouwelijke gasten zouden verbergen, gevrijwaard voor de nieuwsgierige blikken van de manncn in de pendopo.

Aan cen der zijkanten een tijdelijk gemaakt uit- bouwsel, waarin zich de gamelan en de tandaks hadd n opgcsteld.

Ook buiten de woning van het districtshoofd heersch te feest vreugdc,

Het was spocdig bekend gcworden dat het hoofd morgen zijn zoon in den Islam zou doen opnemen cn cr dric dagcn achtcrecn cen fecst gegcven zou worden doch dat vooral hedenavond iets moois te zien zou zijn, namelijk een Langendrian, de vCl'tooning van ecn heldendicht, opgevocrd door crvaren danscresscn' men sprak er zelfs over dat de tandaks van Solo ontboden warcn, en dat was een bizondcrc attractic , daal' in dat VOl' tcmlom de grootstc sterrcn op dit gebicd gevonden worden, Hondel'den mcnschcn, ook van dc naburige distric- tcn, hadden zich op het voorerf van den wedono vereenigd; mannen, vrouwrn en kinderen, allen krioelde door elkaar en allen warcn cven verlan- gend om dc Langendrian te zien,

Een menigte verkoopcrs en verkoopstcrs hadden hun koopwaar uitgcstald op tafeltjes, fantastisch

EEN FEEST BIJ EEN INLANDSe" nOOFD. 3

verlicht dool' walmende lampjcs. Men kon el' van allerlei lekkernijen cn gebak krijgen, dank zij de Europeesche beschaving zelfs serop prambosa J), es poeteratl 2) en overheerlijke manilla's van een à twee cent per stuk, echte muskictenveljagers.

De WCdOllO zat in de nabijhcid van het uitbouw- seltje, waar de gamelan cn de tand aks zich be- vonden, zijn strootje te rooken cn de komst del' gasten

ar

tc wachten, Met belangstellende blik- ken keek hij naar de dansmeiden • di met een air van zelfgenoegzaamheid haar toilct maakten, en be- wondel'de in haal' niet alleen de vrouw, doch vooral de arliste. Daar hoorde men in de vcrte het geratel van een aankomend rijtuig cn de gamclanspelel's zeilen zich in positie om, zoodra dit d n oprij- weg van hct huis binnenkwam, de chogiro lO, ecn w Ikom, te spelen, dat voor eIken nieuw aange- komen gast h l'haald zou worden.

Wcldra hield het rijtuig stil en de wedOllo ging zijn gasten tcgemoel; hel waren dc onderopium-pachter • van de naburigc hoofdplaats 11 de opium-vcl'kooper van Soekaramee , heiden Chincez n. Mct nederuui-

1) Fr::unbos 11 sll'ooV, gClIlnokt uit suikerwolcl' CII djing or aniline.

..!) G('prcpurcerd ijs ,'an kluppPl'll1Clk met suik 'r, 111 e'l1 blikken bus bevrorell.

(9)

4 EEN FEEST BIJ EEN INLANDscn nOOFD,

gende goedheid schuddc de eerste den wedono de hand; hij wist dat hij voor dezen avond, zooals op alle fee ten door de hoofden in deze afdeeling ge- geven, de hoofdpersoon was, tenminste de persoon die er toe had bijgedragcn om, door een deel der dranken of iets anders voor zijn rekening te nemen, het feest te doen slagen. Of de opium-pachter dit uit menschli vendheid had gedaan? Ook voor dezen avoml had hij zijn bijdrage geschonken: de Solosche dans1l1eitlen had hij betllald, een ze I' aanzienlijke uitgave, die echter officiëel in zijn kasboek mocht voorkomen, en stccds dool' dcn hoofd pachter werd goedgekeurd.

Spoedig kwamen de andere gasten aan, mee t allen hoofden van dit en de omliggende districten, de patih van de hoofdplaats, eellige Europeanen en verscheidene Chineczen dic vooml gekomen waren om te dobbelen,

D' patih, de Europeanen cn dc distl'Îctshoofden zettcn zich aan de l'Ollde tafel, waar weldra een opgewckt gesprek begon in het hollandsch, maleisch en javaansch; de Chineezcn namcn zoo dicht moge- lijk bij de spc ltafeltjcs plaats, en de hoofden van lageren rnng op dc stoelen langs dc zijkanten. In alle gl'Oepen hc l'schte cene opgewekte stemming.

EEN FEEST BIJ EEN INLANDSCH HOOFD. 5 De wedono en de onder-pachter, die blijkbaar ook de rol van gastheer op zich nam, bewogen zich voortdurend tusschen dc verschillende gasten, en de opiumverkooper van Soekaramce scheen in op- dmcht gekregen te hebben aan alle hoofden onder de grootste gehcimhouding toe te vertrouwen, dat de Solosche tandaks door zijn chef bekostigd werden.

Een menigte bedjenden brachten koffie en cigaren rond, en lateI', nadat de kopjes weggenomen waren, volgde whisky of brandy soda. Dit was het sein • voor de sp Iers om hun partners te zoeken, en weldra werden partiHjes gevormd; met de kleine chineesche kaarten werd tjeki gespeeld, en met de europeesche vingt-et-un,

Tusschen de bedrijvell dool' speelde de gamelan een zachl murmelende melodie nu en dan begeleid door de meestal krijschende stem del' dansmeiden.

Zood ra het bitlerstelletje op de ronde tafel was gezet, en ook de andere gasten daarvan voorzien waren, vroeg de wedono of het vergund wa nu de Lang ndriall op te voeren wal natuurlijk door de gasten tocstemm nd beantwoord werd' de harts- tochtelijke spelers legden echter voor dit werkelijk mooie spel hun kaarten Iliet nedcl',

(10)

6 EEN FEEST I3IJ EEN INLANDSCH HOOFD.

Het heldendicht cDamar Woelan, werd opgevoerd.

Prabo Kent jo , de schoone en jeugdige vorstin van l\fodjopait (Modjokerto), ontvangt een gezant van \\Ienak Djingo, den koenen vorst van Blam- bangan; deze gezant brengt haar een huwelijks- aanzoek over van zijn heer, met de bedreiging dat, indien zij niet tot een verbinlenis met dezen kan overgehaald worden, hij haar rijk zal ver- nietigen,

Praboe Kent jo weigert echter dit huwelijk aan te gaan en verkiest den strijd.

Menak Djingo, het antwoord der vorstin verne- mende verzamelt zijn troepen en rukt met dezen en zijn vrouwen op naar Probolingo, waar hij de troepen van Modjopait zal afwachten.

Patih I) IIoedoro, patih van Palirombo, die als kluizenaar in de heilige grol Toengoel (Toeban) leeft ten einde hierdoor bovenmenschelijke gaven te verkrijgen (merlopo), heeft een vizioen; hij ziet

I) O"de.' dClI IiIcl "on P"lih \'Crsl""n wij Ihans eell inllllldsch mnble·

unor ollmiddellijk sl""l1de onder clen l\~gclIl, ~Il die hij nfwczighdd ""11

dClen diens plan Is "en'ull, of cell zelfslnndlg amblenaar, die alle funeti!!n

"1.11 den ncSell1 hcen Ic \'er\'lI11en, D' Pnlih .Icr ollclè j'I\'Mnsche ,"c,'holcn

is meer een kJ ijsso,'crsle, ecu slaalsman VUil boogen rung of dlploman!.

.'

EEN FEEST BIJ EEN INLANDscn HOOFD. 7

daaruit dat zijn zoon Damar Woelan naa.' Modjo- pait moet gaan, waar hij eenmaal tot vorst ver- heven zal worden.

Damar Woelan gaat daarheen, meldt zieh

hU

zijn oom, den patih Loegender aan, en vraagt hem om een betrekking als magang I), Hij wordL door zijn oom zeer onheusch hehandeld, en krijgt ten antwoord dat deze geen magang meer noodig heeft, doch dat hij hem wel wil aannemen als gras- snijder, onder voorwaarde dat hij per dag vijf picol- lans binnen moet brengen in een mand met groote openingen, en dal hij het gras met een looden mes moet snijden. Voorts kan hij in de stallen z~jn nacht- leger opslaan.Damar\Voelan sleept zijn treurig bestaan op die wijze voort, doch wordt bij hel grassnijden meestal gcholpen <.loor de mensehlievende bevolking.

Op een nacht droomt Andjasmoro, Loegender's dochter, dat Damar Woelan, de grassnijder van haar vader, die zoo'n treurig leven lijdt, eens vorst van Modjopait zal worden. Den volgenden dag laat zij den jongeling bij zich komen, ze vat liefde voor hem op, dwingt hem, Legen zijn wil, lot een geheimen minnehandel en brengt

1) Volonillir .

(11)

8 BEN FEEST DIJ EEN INLANDSCH HOOF!).

hem in haar vertrek in hel woonhuis. Op een zekeren nacht echter wordt Damar Woelan ont- dekt dool' den broeder van Andjasmoro, radhen Séto Koemitir genaamd. Deze laat hem gevangen nemen en voor zijn vader brengen. Als straf wordt de ongelukkige aan een grooten boom in den tuin van Loegender gebonden, om er van honger en dorst om te komen.

Als Praboe Kent jo bericht krijgt dat Menak Djingo met zijn leger haar in Probolingo opwacht, laat zij patih Loegender bij zich komen, en zegt hem:

«Zoek een goed aanvoerder voor mijne troepen, en zoo die mijn leger tot de overwinning kan voeren zal ik hem tot mijn echtgenoot verheffen en vorst van Modjopait maken.»

Loegcnder, door deze belofte verlcid, biedt zijn zoon radhen Séto Koemitir aan om tot legeraan- voerder benoemd te worden. Dcze rukt dan ook naar Probolingo op, doch wordt onmiddellijk ver- slagen en vlucht naar zijn land terug.

Praboe Kent jo herinnert zich nu dat haar oom Rongo Laweh een kundig en dapper veldheer is; zij laat dezen uil Toeban komen en benoemt hem tot aan- voerder van het leger. Doch ook deze dappere veld-

EEN FEEST llIJ EEN IN1.ANDSCJI HOOFD. 9

heel' wordt verslagen en snellvell in hel gevecht.

Zijn zoon Goentar Watangan, een dertienjarige knaap, vernemende dat zijn vader gesneuveld is, ijlt gewapend met een lans naar het tooncel van den strijd. Doch Praboe Kent jo , dil hoorende , schrijft een brief aan l\1enak Djingo, hem biddende den knaap toch niet te dooden, hem te sparen en hoog- stens gevangen te nemen.

Jntusschen geheel tel'llcder geslagen door de verlie- zen die haal' hebben getroffen, zondert de VOl' ·til) zich af in de siti ingiJ (een gedeelle van den kraton) en smeekt het Opperwezen om raad en redding uit haal' nood. Dan is het haal' alsof een slem haal' toeroept: -Bij patih Loeg Ildcr is een grassnijder, die in diens tuin aan een grooten boom vastge- bondenis ; bevrijd hem en laat hem bij u komen, hij zal in staat zijn uw rijk te rcdden, en later zult gij hem tot uw echtgenoot verheffen.»

Damar 'Voelan wordt nu op last van Praboe Kent jo uit zijn banden bevrijd, en voor de vorstin gebracht. Op haar vragen antwoordt hij, dat hij in staat is l\Ienak Djingo te hekampen en t, verslaan.

Als bewijs van zijne overwinning belooft hij het hoofd van Menak Djingo in triumf naar l\1odjopait te zullen brengen.

(12)

tO EE ' FEEST DIJ EEN INLANDSCH HOOFD.

Damar \Voelan wordl hierop als legeraanvoerder aanNestcId , en begeleid dool' twee ponokawans (be- diendcn): Sedopalir en Palirscdo, trekt hij naar het leger in Probolingo. Hij aanvaardt den strijd tegen Menak Djingo, doch na een langdurigen kamp tu"-

heil beide mannen wordt Damar \Voelan zwaar

" rwond en valt stervend neder. Overtlligd van zijn dood laat men heL lichaam op het slagveld achter.

LaLcr cchLcr wordt het lichaam gevonden dOOl' de beide vrouwen van l\'Icnak Djingo: Dewi Waïlo en Dewi Poej:mgan. lleiden zijn vcrl'l1kL over de s hoonheid van den jeugdigen held, zij onder- zo k n hcl lichaam en, hevindcnd dal Cl' nog

enig levcn in is, ncmcn zij hcl op en verbergen heL op e n geheime plek Dool' de trouwe verzor- ging d I' beide vrouwen genecst Damar Woc1an spoedig geh cl. En als hij hcrstcld is vraagt hij haal': «Wie zij L ge loch, cn wat wilt ge van mij?»

Dan antwoordL Dcwi \\ aïlo: «Wij zijn dc vrouwen van Menak Djingo, doch wij bcminncn u, en willen dool' u gchuwd worden.»

Damar Woclan anlwoordt dat hct niel mogelijk is hcm Ie huwcn zoolang Menak Djingo nog in leven .is, doch zij weten hierop raad, want hel is haar bekend dat Menak Djingo bcschermd wordt

EEN FEEST BIJ EEN INLANDseH HOOFD. 11

door zijn talisman Wesie Koening J) en dat hij slechts àoor dit zijn eigen zwaard getroffen kan worden. Zij zullen in den nacht d n talisman aan zijn eigenaar ontstelen en aan Damar 'Voelan lerhand stellen. Dit geschiedt, en Damar "oelan, gewa- pend met dcn talisman, treedt weer mUl h ,t front zijner troepen op, om zijn tegenpartij uil te dagen.

Maar Mcnak Djingo lachl 0111 den overmoed van den doodgewaandel1 jengcligcn held, doch wil er' spoedig een cinde aan maken, en laal zijn lalisman halen. Damar Woelan toon I hem echter zijn wapen.

Nu, ziende dat zijn Wcsie ]{oening in hand 11 is van zijn tcgenpartij en zich verlorcn wclend, werpt hij zich tel' aarde en SI11 ekt om genade en lijfs- behoud. Doch Damar \Voelan wil van geen genadc weten; hij treft hem mel de Wcsie Koening, en Menak Djingo vall dood neder.

Na Menak Djingo onthoofd te hehbcn, trekl hij, hel hoofd mcd nemende, met zijn Icgertro pen en d beide vrouwcn Dewi Waïlo cn Dewi Poejangan, in triumf terug naar Modjopait.

Palih Loegender die van de overwinning van Damar \Voelan gehoord heeft, wil loch nog een

1) Geel ijzer.

(13)

12 EEN FEEST I3IJ EEN INLANDSC" HOOFD.

kans wagen voor zijn zoon Sélo Koemitir. Hij stookt dezen op om, met zijn jongeren broeder, Damar \Voelan tegemoet te reizen en te trachten dezen te vermoorden, ten einde dan zelf het hoofd van l\lenak Djingo aan de voeten van Praboe Kent jo neer te kunnen leggen.

Dil geschiedt; beide jongelingen reizen den held tegemoet. Als zij elkander ontmoeten en verwel- komen, laten zij de troepen en de beide vrouwen vooruitgaan, en blijven achter met Damar 'Woelan.

Op een gegeven teeken vallen zij hem aan, de een doorsteekt zijn borst en de ander zijn rug, en Damar \Voelan vall dood neder, waarna zij zijn lijk in hel bosch in een put werpen.

Séto Koemilir neemt hierop het hoofd van Menak Djingo en gaat er mede naar Modjopail. De beide vrouwen, Dewi \Vaïlo en Dewi Poejangan, blijven echtel' voor de vorstin verklaren dat niet Séto Koemilir, maar Damar \Voelan, Menak Djingo ver- slagen heeft.

Palih Hoedoro, de vader van Damar \Voelan, die nog steeds in de grot Toengoel, in het Toehan- sche, als kluizenaar leeft, maar nu den naam dl'3agl van Adjar Toengocl, en door bidden en vasten een bovenmenschelijke macht heeft verkregen, ziel wal

EEN FEEST DIJ EEN INLANDscn HOOFD. 13

er met zijn zoon gebeurd is. Onmiddellijk reist hij naar de plaats des onheils, haalt het lijk uil dcn put, en geeft het de levensgeesten terug. Dan geeft hij zijn zoon den raad onmiddellijk naar Modjo- pait terug te reizen.

Hier aangekomen bemerkt Damar Woel:m dat Praboe Kent jo nog steeds twijfelt aan de waarheid der woorden van Séto Koemitir. Haar verlegenheid wordt nog grooler door de te1'llgkomst van Damar Woelan, en niel wetende wie van de beide preten- denten zij gelooven moet, besluit zij het godsgericht

te doen beslissen.

Beide jongelieden moeten als kampioenen tegcn elkander vechten. Damar Woelan behaalt thans de overwinning, verslaai zijn tegenstander en doodt hem in den strijd.

Nu wordt Damar \Voelan dool' Praboe Kent jo als echtgenoot aangenomen en tot vorst van 1\Iod- jopait uitgeroepen. Zijn drie and re vrouwen echter:

Andjasmoro, Dewi \Vaïlo en Dewi Poejangan, wor- den niet door hem verstooten.

Niet het geheele held ndicht werd opgevoerd, slechts dat gedeelte waar Damar Woclan en Menak Djingo elkaar ontmoeten; het zou anders te lang

(14)

14 EEN FEEST BIJ EEN INLANDseH HOOFD.

duren. De beide hoofdrollen werden door de Solo- sche danseressen uitgevoerd, de andere rollen dool' dans meiden uil de hoofdplaats, alle, evenals de Solosche vrouwen, jong en welgevormd.

De beide hoofdfiguren waren gekleed, de eene in blauw, de andere in geel Jluweelen, rijk met goudpassement afgezelle katok of korte broek, die tot . aan de knieën reikte, en een roempie van dezelfde stof, d. i. eene borstbedekking die onder de oksels aanvangt en tot aan de heupen reikt. Ovel' de roempi droegen zij den buikband, met grooten zil- veren gesp, die ook de katok ophield en kamos- san genoemd wordt. In den buikband, achter op den rug, was de kris gestoken; een zijden slellliang hing daarover, en was met de slippen in de kamossan gestoken, zoodat zij links en rechts van het bovenbeen als in guirlandes afhing, Hel lange zwarte haal' hing achter op den rug los neder, terwijl de djamang, een groole, van achteren in een kmI uitIoopende bontgekleurde lederen kroon, het hoofd bedekte. Een pedok, of masker, uil hout gesneden, bedekte het gelaat. Die van Damar 'Noe- lan was rood, die van Menak Djingo geel gekleurd,

Bij het zingen of spreken onder den dans werd de pedok even opgelicht. De niet door kleeding-

EEN FEEST BIJ EEN INLANDsen HOOFD. 15

stukken bedekte deelen van het lichaam waren met boreh of kurkuma ingesmeerd. Guirlandes van aan garen geregen melallibloemen hingen ovel' de kris en langs de ooren neder.

Ten einde een eenigszins afgerond geheel te vor- men was het stuk een weinig veranderd.

Onder een zacht en melodieus spel del' gamelan trad 11 de speelsters op, alle in haal' costuum. In h t middenvak gekomen, tegenover de ronde tafel, knielden zij neder, in twee rijen, de hoofJrollen voorop; dan werd de sembah gemaakt, en allen verwijdenjen zich weder, De gamelan bleef intus- schen doorspelen.

Nu trad Menak Djingo op, een dans uitvoerende op de maat van de muziek, soms zacht en als on- merkbaar zich voortbewegende, dan met driftige, krijgshaftige sprongen, of uitdagende houdingen aannemend. Geen maat werd gemi t Illuziek en danseres vormden als het ware één geheel, een ge- heel vol uitdrukking en gratie. Onder h t dans n zong Menak Djingo dat hij d n strijd zou aanbin- den tegen Praboe Kent jo , de vorstin van Modjopail, die weigerde hem tot echtgenoot aan te nemen, hij zou dien niet eindigen dan nadal haar rijk geheel dool' hem vemieligd was. Daarop kwam een gezant,

(15)

16 EEN FEEST DJJ EEN INLANDscn HOOFD,

die verklaarde dat Praboe Kent jo de uitdaging aan- nam cn haar veldhcer Damar \Voelan zou zenden om met hem in het strijdperk te treden. Aandach- tig cn vol minachting luisterde hij naar de Woorden van den gezant, af en toe hartstochtelijke cn 0 'er- moedige standen aannemend.

De gezant verh'ok en daarop trad Damar Woelan zelf op. Beide pat'tijen stonden nu tegenover elkander:

Menak Ojingo tmts en overtuigd van zijn overwin- ning, Damar Woelan kalm zijn tcgenpartij bespie- dend. De uitdagingen volgdcn en wcrden hoe langer hoe hm·tstoch telij keI' , vooral van de zijde van den laatste, De muziek van de gamelan ging gcheel mede met het temperament dCI' spelers. Nu trad Damar Wo lan Vooruit om l\Ienak Djingo te lijf te gaan, doch telkens als hij dezen cven a:.>.maakte, wcrd hij door cen lichte armbeweging tCI'uggcwor- pen. De stl'Îjd dUUl'de langcn tijd, cn de bewegin- gen van beide spelers waren dam'bij steeds even correct en bestudecrd, zond cr een schijn van ruw- heid, cn nooit de maat van dc gamelan missend.

Damar Woelan, ziende dat hij op dcze wijze zijn vijand nict tcn ondcr kon brengen, nam nu een k,.;s en tl'3chlte hcm daarmede te doorsteken, doch

~fenak

Djingo, wetende dat hij dool' zijn

EEN FEEST DIJ EEN INLANDscn JlOOFD.

17

'de de krissteken 1 'nd werd, weel

talisman besc lel I f Dc strijd wcrd ' 'ïn slcndang a ,

meI de sltp van Z J . . I kkcml blcef hij de . 1 al achtcrult lum a

hefltgcr, doc 1 . 'd 10lsclin

fJ zijn bccn ge-

, Daar WCI p o .

stekcn afwcren. 1 t . '1 1'1I1dakkcnd nep I' kend cn ac 1 el UI •

Irofren, en al 1111 ,\V 'lan als jc maal' . . icls D a m a l o ,

hij uil: cOat IS 1 1 , . oedcr werdcn de

.. Cl treft.» Slceds VCI W ,

111 cl miJn 0°0 1 lic cvenwel sleeds Damar \Voc an, t

aanvallcn van , I ,I dan

e! van M nak d dool' t e s cn 0

afgeweerd wcr cn ol1vcl'\vachlc aanval ' kl- . echlcr een

Djingo. Eens' .1pS cr van Mcnuk Djingo ''fV chn cn hct 000

van Damar l 0 , , k ecn kris cn cen

1'/'., Nu nam deze 00 ..

wcrd gelrollcn. I I loldal cindellJk I 'en en dood vo gl e,

gevcchl op e\ 1(1 zl'cllolfcnd lcr

.1 1"1' "CWOI . D

\ '10 1'111 doouC IJ ~ 0

Dama\' ,y

uarde slOl'lIe. t strijd pcrl' vcrlal 11 had,

ZOO,II'!' 1\1enak Djingo h ct

- u u I' I ld \' achlcrlalen e,

I 7.iJ·n teN ns al .. het lichanm V a t , 0 0 . \V-.lïlo cn Dewl

. . 'en CWI •

," b Id VIOU\\ , . d' kwamcn ZIJI1 I 1 liJ 'I' van dcn Jcug 1_

. zij vOlldcn IC ~

Po jnngan, op, - d-1 on nicl alle Icvcn

.1 11 bcmerkend .1 n 0 .. ~.. , gCIl helu, C ," I em w er biJ ZIJ \el-

. ' uruch len ZJJ 1

uitgcdootd was, ," Ii .fdc voor hem . . ï warcn, dal ZIJ

klaarden WIC Z J I," I 111 wCl1schlcn le

.Id en sleeds UIJ 1 d

op11cvat hau en, . ' J' Diinllo bescherm

D 'leldcn zij tlat Mcna

~

J O ,

blijven. Ook \el ' ) \Vesie

I~oell\llg,

, . ," tlJïmat (lahsmal1 2 wcrd doOI zIJn .

(16)

18 EEN FEEST BIJ EEN INLANDSCIf HOOFD.

en dat hij slechts dool' dit wapen, dat zij beloofden hem tel' hand te zullen stellen, getroffen kon worden.

Damar \Voelan, nu gewapend met de \Vesie Koe- ning, daagde Menak Djingo wederom uit ten strijde, en toen deze, den dood gewaanden jongeling voo I' zich ziende, hem bespotte en aan den strijd een spoe- dig einde wilde maken, zag hij plotseling zijn talis- man in de handen van zijn tegenpartij. Hij viel, wetend dat hij nu verloren was, ter aarde neder, om genade smekende. Doch Damar Woelan wilde van ge n genade weten' hij trof met de Wesie Koe- ning Menak Djingo, die daarop dood neerstortte, zelte hem de knie op de borst en Illaakte met de kris een gebaar alsof hij hem het hoofd afsneed.

Hiermede wa de voorstelling, die minstens twee uren had geduurd, afgeloopen' geen applaus, geen temgroepen del' actrices, maar toch waren allen, niet- tegenstaande het wegblijven dier uitingen van goed- keuring, \ ervuld van de schoonheid van het spel.

De hoogst elegante bewegingen der' speelsters, het zoo juist temggeven del' hartstochten in gebaren en dan , terwijl hel geheel loch steeds sober bleef, de innige harmonie tusschen muziek en spel vormden een schoone voorstelling die boeide en aangenaam aandeed.

EEN FEEST BIJ EEN INLANDsen HOOFD. t9

Nu werd het avondeten rondgediend: een lang menu, bestaande uit europeesche en inlandsche ge- rechten, alles reeds te voren op borden opgeschept, behalve de satee kambing, die rondgediend werd, dam' dit gerecht het smakelijkst is als het zoo van het vuur komt.

Na het avondmaal begon de eigenlijke tandak- partij. De vijf dansmeiden kwamen weer op, nu in hun gewoon costuum gekleed: kain pandjang, borst- lap (kemuen) cn slendang. Zij maakten de sembah, en stonden tocn op. Een der jongere hoofden \lam nu een daarvoor gCl'cedgclegd presenteeruIad, waarop cen slendang lag, en met dit blad in de hand, be- l1eleid dool' de dansmriden, dansIc (djogel) hij op

b

de maal der gamelan langzaam na3r den sloel waal' de palih zat; daar g komen knielde hij eerbiedig neder, maaktc tie sembah en presenteenle tien palih ûe slendang, die doOI" dezen aangenomen werd, en waarvoor in de plaats een rijksdaalder op het blad werd gelegd, terwijl tevens de palih z ide welken tlans hij w nsehte te dansen. De gamelan speelde de dewenschte melodie. De patih, met tie slendang

b

over den schouder, stontl in het open middenvak;

tegenover hem de dansllleiden. Nu ving de dans aan, bestaande in het maken van sierlijke bewe-

(17)

-

20

EtN FJ;;E 'r IJIJ EEN INLANOSCII IloaFD.

gingen met de armcn en beenen en het lichaam, cn bet maken van kleine passen VOOl'llit, achteruit of tel' zijde. Bij cnkele dansen zijn dcze bewegin- gen I'l1wer zooals bij de «Klono», doch altijd even elegant vooral de bewcgingen del' vrouwen: hel geheelc lichaam bewe gt zich, de arlllen de beenen, de romp, het hoofd, zelfs bewegen zich de leden del' vingers en teellen, en al deze bewegingen zijn bestudeerd cn stemmen overeen met de gespeelde melodi . \Vat alleen den westerschen smaak onaan- genaam aandoet is het krijschend zingen del' dans- meiden. Toen de pathi eenige minuten gedanst had, kwamen een viertal hoofden op. Een had een presen- teerblad met glazen, een a mIer een karaf met brandy in ti hand. 1) dn nsmeiden sehaarden zich terzijde, en nu stomlen d hoofden legenover den patih. Op hel geluid van de gong Imielden allen neder, de glazen wenjen gevuld, ell dell patih werd eell heil- dronk gewijd. Onder een luid ho zee van alle aan- wezig 11 werden de glazen geledigd. '1'0 n werd de dans herval, en kwamen ander hoofden een heil- dronk ::wnbiedell. Dit ging zoo voort lot allc aan- wezigen een b ul'l hadden gehad en indelijk de palih, vreezende t vee) te zullen drinken, de slen- dang aan de dansmeiden teruggaf, waarmede zijn

EEN FEEST BIJ EEN INI.ANDSe" HOOFD. 21 dansbeurl ten cinde was. Nu kreeg een ander een beurt om te dansen. Zij die nict tandakken konden of el' gcen lust toe gevoelden, wierpen een munt- stuk op het blad en gaven de slendang aan een ander, hun plaats innemend danser.

Het bedrag dat men voor zulkc dansen gecft wisselt af tussehen den rijksdaalder en vijftig cents, al naar een ieders vermogen; deze gelden komen den gastheer len goede, als een soort aan tegemoet- koming in de door hem gemaakte ko ten' zoo brengt ook de adat mede, dat men op het speel- tafeltje WaUl"aan men gespeeld heeft, voor het zelfde doel, ecnig geld b. v. een gulden of een rijksdaal- der laat liggen.

Lat r in den nacht, toen de g bruikte alcohol begon te wcrken, verloor het feest al zijne bekoor- lijldleid. Dc Javaan, met zijn hem aangeboren aan- leg voor fatsoen en goede manieren, deg nercert in zoo'n geval geheel, en, nicllllcer meestcr over zijn wil, laat hij dan aan zijn hart ,tochten den vrijen teugel.

Eerst laat in den morgen, toen de zon rced' hoog boven de kim slond, verlielen de laatste hoofden met wankele schreden en roodbeloopcn oogen de woning van den wedono.

(18)

EEN DESSAH·VERKIEZING.

Ranoe }{romo woonde lange jaren geleden in de dessah Passiran. Hij was gehuwd met een mei~je

uit die dessah en lIit hlln huwelijk wnren geboren een zoon en een dochter, Koentjir en Koentjoeng geheeten.

Toen Koenljir den leeftijd daun'oor bereikt had, werd hij uitgehuwelijkt aan een mei~je nit een naburige dessah, Marikem genaamd, en bij die plechtigheid werd zijn jongensnaam veranderd in Ponljo Kromo, zooals dejavaansehe adat dit verlangt.

Kort na zijn huwelijk stierf zijn moeder. Daar Pont jo, na zjjn huwelijk met zijn jong vrouwtje in het ouderlijke huis was blijven wonen, nam l\Iarikem, na den dood van Pon~jo's moeder, de huishoudelijke plichten op zich. Zij was een flinke en werkzame vrouw, die de handen uit de mouw wist te steken en goed voor de huishouding zorgde.

EEN DESSAH-VERKIE7.ING. 23

Behalve van de opbrengst van hun tegallan I), leefde het gezin voornamelijk van bosch-pJ'oduclen, die de mannen uit het bosch haalden en door Marikem op de naburige passars (markten) verkocht werden.

Twee soms driemaal in de maand trokken Ranoe en Pont jo met nog een paar andere mann nuit de dessah het bosch in en hIeven dan soms vijf tot zeven dagen weg.

De krachtige, onbevreesd lieden drongen het oerwoud binnen, slechts gewapend met een stevig kapmes, t rwijl ieder aan endraagstok wat onge- kookte rijst, zout en gedroogde visch, benevens een kendie 2) op den schouder droeg. Ander voeds I of keuk ngereedschap hadden zij niet noodig. Daar zij gew nd waren aan het leven in de wildernis hadden zij op hun manier van de natuur cen studie gemaakt en van deze geleerd hoe zij zich met de hulpmiddelen, door haar aangeboden, konden redden.

Daar Banoe de oudste was, werd hij op deze tocllten als de leider beschouwd' hij bepaalde het

1) Niel bc\·loeibnre gronden.

2) Wnlerknlik.

(19)

24 EEN DESSAH-VERKIEZING.

uur van vertrek, welke richting men op zou gaan, welke producten op het oogenblik hel meest en gemakkelijkst te vinden waren en wa 31' men zou kampeeren.

'Vas de plaat vastgesteld waar men zou overnach- ten, dan werd het meegebrachte voec1sel zorgvuldig verstopt, zoodat geen vraatzuchtige dieren cl' bij konden komen, en ging vervolgens ieder zijns weegs, of wcl men ging gezamelijk verder om de producten te vergaren. Teg n elf uur 's morgens kwam men in de kampplaats terug 0111 voor het eten te zorgen. De een ging naar het naburig stroompje om water te halen, een ander maakte vuur, een derde zorgde voor droog hout. 'Vas alles gereed, dan werd een bamboe-geleding gekapt, doch zoo dat h t lid gesloten bleef door d tusschen- schollen. Nu kapte men voorzichtig een gaatje in den bovenkant van het lid groot genoeg om el' rijstkorrels in te kunnen gieten' n als oan de bamboe tot een zekere hoogte vol was met rijst, werd ze verder gevuld met water en het gaatje daarop zorgvuldig met kl i gesloten. Aldus werd bet lid in het vuur g zet, mel hel gaatje naar boven. Ten slolle barstte de bamboe mel een doffen slag, en was de rijst gaal' gestoomd.

EEN DESSAJI-VETlKIEZING. 25

De gekookte rijst werd dan warm genuttigd, met wat zout, gedroogde visch en lomhok I ,tck, cen kleine soort spaansche pep el' die overal in hel hosch te vinden en zeel' scherp van smaak is. Soms werdell eetbare bladeren en bloemen in een ge- spleten bamboe gelwokl en als toespijs g.ebruikt, I rwijl sommige lal'ven, de groene grool sprink- haan, kr kels en andere dieren, die men onderweg gevonden had, in het vuur gepoft en als een niet genoeg te waardeel'en lekkernij verorb rd werden.

'Vas het eenvoudige maal afgeloopen, dali ging men weder aan h 1 w rk. Kreeg men onderweg dorst, en wa er geen riviertje of hron in de buurl te vinden, dan w rd Cl' een gnalje gekapt in een volwassen humhoe IJ tong waaruit dan 1,l'istal- heldel' wal l' vloeide. Zij haddcn gclcerd dal de hos('hbamhoe in haal' geledingen waler heval dat zeel' goed drinkbaar is, CIl dat ook sommig liancn dez· eig nschap vertooncl1. Iiel kauwen op den zu reil sleel \'an de wilde begonia was een "ersna- pering onderweg.

Des avonds, tegen vier uur, kwam men wcer in hel kamp lerug. Opni IIW werd Cl' gekooId waarna men ecn gJ'oote hoeveelhetd droog hOllt verzamelde, voldoende 0111 voor den gehcelcJl nachl een wacht-

(20)

26' EEN DESSAH-VERKIEZING.

vUllrtje te kunnen stoken. Dil vuurtje diende niet alleen om de mil kielen, maar ook om de wilde dieren te vet:jagcn. Het was geen zeldzaamheid dat productenzockers bij het ontwakcn een hunner kameraden vermisten en later blcck dat hij in den nacht zonder dat men cr iets van gemerkt had, door een Iwnil1g . tijger was weggcvoerd en verslon- den. Ook kwam het wel voor dat zij aangcvallen werden dool' een kudde hongerige wawars of ajaks. I) Bij het wachtvlIllrtje hieven de mannen nog even napraten doch ycrmoeid als ze waren vielen ze weldra in slaap. 11 ij die toevallig 's nachts wakkel' werd ral,elde het vuur ecn weinig op.

Zoo bleef meni n het bosch lot m 'n eenc voldoende hoe\'eclh iel producten verzameld had, waama de terllgtocht naar huis werd aanvaard.

Ecns lIebeurde hel, op een dier tochten, dat Hanoe in zijn slaap een verschijning kreeg. IIij verbeeldde zich dat een gedaante tot hem zeide: «Hanoe, vcr- laat met uw gezin en vrienden de dessah Pa siran, waal' de gronden sclmwl Cll niet bevloeibaar zijn.

Vcstig u hier waal' dc grondcn rijk zijn en ge yol- docnd water zuil vinden om sawahs 2) te maken,

1) SoortclI VIII. wiltlc honden. 2) Bevlociburc rijst\'cldcn.

EEN DESSAJI-VERKIEZING. 27

en ge zuil de stichter worden van een welvarende dessah.»

Bij hel ontwaken verleide Ranoc zijn droom aan zijn zoon cn aan de kameraden. Tocn onderzocht men het terrein nauwkemiger; het hleek dat het terrcin vdj vlak was cn volop van water voorzien om el' sawahs aan te Icgg '11.

Te huis gekomcn besprak hij hel gebeurde met zijn gezin, waaJ'JHl de meesten hesloten den rnad op te volgen dool' het drool11visioen gegeven.

Nadal ecn gelukkige dag uitgekozell was, trok- ken Ranoc met Pont jo en Marikem CA nog twee vrienden, met hun gezinncn, al hun hcbben en houden mecvoerende naaI' het bosch. Op d ' aangeduid' plek gekomen werden spoedig cenige hullcn opgeslagcn en begon men met de ontginning.

Hccds hel volgende jaar kon ieder zijn lapjc sawah b wcrken. lJverig bleef mcn chter doorgaan met d ontginning, zoodat de nieuw' b woners na enkele jaren bezitters wuren geworden van llinke opper-

vlakten sawa}}. " eldra vcrspreidde zich nu het bc- richl van dc welvaarl del' jong' n d rzetting, zoodat vclcn uitgelokt werd 'n el' zich ook te vcstigen, ten einde door eigen ontginning hezitlers te worden van vruchtbare grondcn. Langzamerhand was de bcvol-

(21)

28 EEN DESSAII-VEIlI<JEZING.

king van hel plaatsje, dal men intusschen \Vono- redjo g doopt had, wal zeggen wil «rijk bosch» , zoo grool g worden, dat Banoe hel /log mocht be- I \ en dat h l offlciëel verheven werd lol dessah

,

mI e n zelfstandig dessah-bestuur, en toen de eerste loerah (dessah-hoofd) gekozen moest worden

,

wenlen alle stemmen op Banoe uilgebrachL. Doch deze weigerde, daal' hij reeds te oud was, maal' stelde voor zijn zoon Ponljo in zijn plaats te be- noemen, wat dan ook geschiedde.

Ranoc wns niet weinig trolsch op de welvaarl van zijn n derzelling, en mel genoegen kon de man des nvond na den arbeid aan zijne de 'sah-genoo- ten de g schied nis van zijn koloni \'erlellen.

Hoewel Pontjo loerah was, bI f zijn vader Banoe

VOOI' iedere n de vraagbaak, zijn raadgevingen wer- den steeds mel den hesten uiL'lag gevolgd. Mel een bijzonder naluurlijk inzichl wisl hij dammen aan Ie leggen en leidingen uil te zeLlen, zoodat het waler gelijkmatig over all velden verdeeld werd.

'Vas hel wondel' dat, toen d('ze dool' allen zoo hoog geachte' man op JlOogen oud rdom stierf en op heL erf nahij zijn woning begraven werd, zijn gnlf voor heilig werd verklaard? Een afdakje, met pannen gedekL, stond boven den eenvoudigen graf-

EEN DESSAII-VERKIEZING.

20

hem cl, doeh hoc eenvoudig diL ook was, geen in- Iandel' zou zijn sawah beginnen te plurtlen of zijn gewas beginnen Ic oogsten, als hij niet eel'sl bij hel graf wal hloemen geslrooid en wierook erop gebrand had. D' heiligheid van de plaals werd nog verhoogd, toen een paal' jaar Inler Cl' zich een witt • mierenhoop verhief. Dit beduidde r djekie: rijkdom zoowel voor de afstammelingen van Hanoe als VOOI'

de geheele dessah.

Ponljo was een olllierwetsch dessah-hoofd, tjarn koeno zooals J1l n dit noemt. Sclll'ij"en en lezen kon hij niet, allcen kon hij met heel veel moeite zijn hanuteekening zetten, doch dil wns ni l heel noodig; voor het schrijf", rk hnd hij zijn l.inrik of dcssahsehrijver. lIij sprak niel "cel, doch hi Id steeds een wakend oog dat orde en tucht in zijn dessah gehandhaafJ ble"en en de helastingpenning n ge-

regeld aan dcn fiscus afg'dragcn w nl 11. Polilie- zak n kwamen in zijn dcssah weinig \'oor, danr hij niet aan iedereen toeliet, cl' zich I vestigen n gebeurde het al dat een bufl' I CTeslol n werd of n andere misdaad plaats had dan had hij g cn l'usL voor hij den dader nan de justitie kon ov r1evcl'en.

Vooral om deze twee htatst eigenschapp n sLond

(22)

30 EEN DESSAH-VERKJEZJ TG.

Ponl.,·o blii I t I' ~ Ie (Istnctshoofu goed aangeschreven, . want als de fiscus niet mopperl en nouw Justitia haar vinger niel dreigend hoeft op te steken, met andere woorden als de wedOIlo ITeen soesah heeft

' \ . b ,

• dan komt een loerah van het bovenste plankjc.

Marikem had Pont jo urie kinderen geschonken, waarvan er slcchts een in het leven was gebleven, een jongen, Min genaamd. Tocn ook Min den oudcrdom bcreikl had waarop hij uitg huwelijkt zou worden, en meI een meisje uit Passiran in het huwclijk trad, wcrd zijn naam verandcrd in Karto KrolllO. Dit huwclijk was echlcr ni I gelukkig, cn reeds na een jaar scheidden de cchtelieden van elkalllier. Hel jaal' daarop trad hij weder in h t huwelijk 111 t een zekere Kaminah, en daar vc.·- moed lijk de naam van Karlo lüol11o hem creen

b

geluk had aangebrachl, yerandcrde hij dezen bij hct lwe de huw lijk in Wongso Iüo 111 O. Dit schecn te help n, wanl " 'ongso leefde met zijn Kaminah zeer gelukkig en velc kinderen werd n uit hel huwelijk vcrwckt.

Inlusschcn was Wongso ook lid geworden van hel dessah-b stum; hij was kamitoewa, en in deze hocdanigheid moest hij zijn vade.· hij diens afwe- zigheid vervangen. \\'ongso was, evenals zijn vade)'

EEN DESSAII-VERKIEZING. 31

en zijn groolv31ler geweesl waren, een echl orang lan ie I), eenigszins slug van karakler, doch dood eer'lijk. Als polilieman onlzag hij niemand en uit had hem bij een deel zij ner uessah-genoolen onbe- mimi gemaakl.

Toen Ponljo veer lig jaar hel gOll\'crn menllrouw en eerlijk, doch zonue,' bezoldiging gediend had, wenl hij op een goeden dag bij tien wedOllo ge- roepen, die hem, loen hel bleck dal hij veerlig jm'en diensl had, voordrocg voor een h looning.

\Van l de leu n van h -l dcs ah-beslu ur krijg n geen b zoldiging v:m hel gouvernemenl, doeh alleen een extra aanueel in de communale snwahs en eenige panljens, d. z. erfko lies. Ook krijgen zij bij hun benoeming het r cht een pajoong 2) te dragen van een IJ paalde kleur, en mogen zij bij ofl1cieele plechtigheden de kocloek opzetten, een hoofddeksel in den vorm van een chacot zonder klep, cen en andcr als distincli ven van hunne maatschappelijke positie.

Ongeveer een jaar laler kreeg hij ecn k nnisg ving, dat hij zich op een bpaaid n dag in groot tenue moest begeven nuar d - kaIJoepal n (woning van

I) LumJl>ollWCI".

2) ZOllllcschcnll.

(23)

32 EEN DESSAH-VERKIEZJNG.

den regcnt), waal' hcm ue meuaillc voor trouwen dicnst uitgereikt zou worden. Rccds om zcven uur 's morgcns mocst hij Cl' zijn.

Op dcn bcpaaldcn dag bcgaf dc oudc man zich nnar dc op twc -cn-twintig paal (p. m. 33 K.M) vel' geleticn kabocpa ten. In dc pcsschbaän I) aang'- kom n, "ontl hij rccds ecn vijnal andcrc oudjcs, locmhs van nndcrc dcssahs, die hctzclfdc huldcblijk namens tIcn Gouvel'llcur-Gcn 'raai van NedcrIalldsch- Indië mocst 'n ontvangen. Men wacht gcwoonlijk met dczc C 'rcmollic tot m '11 ccn handjcvol sollici- tanten bij Ikandcr hccft, dan gaat hct in één moeite dool'. Tegcn ticn ulIJ'kwamcn dc assistent- resident cn dc controlcur het crI' oprijdcn cn weldra werdcn dnarop dc zes oudjcs nanr Linnen gerocpen.

Nadat zij dc scmbah gcmaakt haddcn, ma htel! zij binncn tl·cden. Oc controlcur stond op en las het hesluit van den grooten he I' van Batavia voor, wnnrbij L paald wcrd dat de zes aanwczigen begil:' tigd \\' 'I'd 'n mct dc hronzcn medailI' voor trouwe dienstcn. \an Ikcn Iocrah wcrd h t IJ sluit voor- gclezen cn in h ,t javannsch dool' d n rcgcnt ver- taald, waarna hct stuk hem wCI'd ovcrg reikt en

1) Wnchthui3 \'001' de l·egclIls-\\onillll.

EEN DESSAII-VERKIEZING.

ecn doosje, waarin dc mcdaillc geborgen was. De grijsaards namcn hcl mct trillende vingers aan, en daarllledc was dc ccrcmonie afgcloopen. N adat de zes oudjes den voelkus Lij dc dric hoog g plaatsle ambtenar n haddcn gcbracht, vertrokkclI zij.

(,een toespraak. Bij hct hccngaan zcide slechls dc regen I : «Pas maal' verder goed op, locrahs .. , Gee~~

I om aan de I)lechtilfhcid c 'nigcll lUister bIJ

gamc an , ' , ti .

I e ze tt en. I)c Z· . es "ti riJ'sa'HdL s , dic vecrllg Jaar lang het gouv J'\l mcnt trollw gedicnd hadd n, konden hcengann zooals ze gckomen waren; d~ gcheclc ontvangst bleef koud cn kil. Ol' Cl' in dl' trouwc harten niets omging? Wie kan hct zeggen? Met c1kand 'J' wis clden zij bij het hecngaan gccn woord.

Tocn zij bllit n de poort van het erf van de kabocpal n kwamcn, stond ccn nct geldccd inlandcr op hen te waclltcn; hct was een boodschapper van d en pa 1'1 I I 1. liJ' noodi'ldc ti d zes mannen namens d zen uil zich nan zijn woning Ic willen V '1'-

vocg n.

Daal' gekomcn werdcn zij yerwclkomd dool' l~e bogiro (wclkomslgro t) op tic gamelan' dc pallh stond in de pcntlopo op hen tc wachten, en noo- dilJde hen uil binn n te kom n, waama zij een pl:ats kregen op een maljc tusschcn ecn

t~ enlal

(24)

34 EEN DESSAII-VERKIEZING.

andere loerahs. Aan een ronde tafel zaten eenige wedono's, die ook opgestaan wal' n toen de zes oudjes binnenkwamen.

Nadat allen gezeten w:uen, werd koffie en inlandsch gebak rondgediend. Daal' begon de gamelan de bogiro w el' te slaan en de wagen van den con- troleur reed het erf op. Allen daalden de drie treden van de pendopo af om den 110ogen gast te ontvangen die dool' den patih verwelkomd werd.

Zoodra ook deze gezeten was, en den wedono's ver- gunning verleend had hun plaatsen aan de ronde

tafel te blijven behouden, zeid hij op eenigszins driftigen toon tegen den patih: «Het is te bar, patih' de reg nt heeft niets "OOI' die k reis gedaan; hij vond hel zeker weel' jammer een paar guldens uit Le ge" n om zijn beste en trouwste hoofden behoorlijk Le ontvangen. Ook de assistent was cl' zeer over onLstemd.»

«Ach ,» was heL lakonieke antwoord, «dat dacht ik wel, daarom h b ik de hoorden bi.i mij geroepen.»

«Ik vermoedde het ook, en daarom ben ik hiel' gekom 11 ,lO zeide de controleur.

Nadat men een whisky-soda gebmikt had, werd heL bilLerstel op tafel gezeL, en .alle locmhs kregen e n glaasje brandy. Zoodm all 11 voorzien waren

EEN DESSAH-VERKIEZING. 35 stond de patih op, en meL hem de conLroleur en de wellono's. KorL en kmchtig sprak hij de zes hoofden toe, heette hen welkom, he"dacht hun langen diensttijd en stelde hen tot voorb 'eld voo.' de jongere aanwezige or niet aanwezige loel'ahs.

Hij eindigde met den wenselt daL zij nog lan<1 voor hun dessah en voor het gouvernement gespaard zouden blijven. MeL een dl'i werf «hoez » werden de woord n van den patih beantwoord, en nadat hij, evenals de controleur en d wedono's, met de zes oudj s geklonken had, werden de glazen geledigd, terwijl de g:ullelan weder inviel.

Onder de muziek del' gamelan en heL krijschend gezang der dansmeiden bleef men gezellig bijeen.

Eindelijk stond de control lil' op om te vel'tr kken, nadat hij eerst met veel plichtplegingen voor de uitnoodiging van dcn palih, om te Llijvel1 l'ijst- tarelen, bedankL had.

Het feesL w rd voortgczet en duurde tot t gen den avond. De patih, die wel zag dat r wat ve 1 op de gezondheid der " teranen Jedronken was, zorgde r voor tlat ze onder b -hoOl'lijk g lcidc in kalTeljes naar huis w rd 11 gebracht.

Drie dagen Inter moest Pont jo op heL wekelijkseh rapport bij den wedono komen. Voor het eerst

(25)

3G

EEN DESSAII-VEHKIEZING.

droeg hij zijn bronzen medaille; de oude Marikem had hem die op zijn jas genaaid, en ze vond dat haar oudje er erg ganteng I) uitzag. Op het rapport bij den wedOJlo echler hadden een paar magangs ') het ongeluk hem een beelje voor den gek Ie houd Jl.

De e n vond hel erg mooi, de medaille leek wel op een nieuwe gobang 3), maar mei een andere inscriptie.

De andcr vond dal juist door dic inscriptie hcl ding geen twee cn een halve cent mcer waard was, en dat hij in hct pandjeshuis cr geen cent voor krijgen zou. Toen Pont jo thuis kwam, liet hij het leelijke ding van zijn jas lornen en opbergen, zich heilig voornemende die gobang nooit meer te dragcn, daar hij zich niet aan den spot zijner landg naaien wilde blootst lIcn .).

Pont jo overleefdc zijn roem niet lang. Nog in hetzelfde jaar kwam hij op c n avond laat en doornat geregend van den wedOJlo thuis. Hij gc- voelde zich onwel en (lin0 0 o dadel iik li~ 0 0 ' a(len N orf 0 dienzelfden nacht krecg hij zwar koorts en toen drie nachten later de mallook toewoeh , cen vONcl 0

1) Kranig,

2) Volonlnir·schrij\'cl·S.

3) Twee en een hnlf cenls slnk,

4) Ue leelijkc IJronzen medaille werd laicl' uflleschnfl, een folsoenlijkel' cercleekclI kWlOlIl du:u'\'uor in de Jllnul~,

EEN OESSAII-VEIIKIEZING, 37

die, volgens h t geloof der inl::\I1dcrs, ecn aanstaand slcrfgeval aankondigt, in den groolen Jnvennicboom achlcr zijn huis zijn geluid decd hOOl'cn, begreep mcn dat hct lol van den ziek b slist was. Pont jo haalde den morgen niet meer.

\Vongso Kromo werd na den dood zijns vadcrs benoemd als waarnemend loerah, lol zoolang dat een nieuwe loerah gekozcn zou zijn.

Pont ja's dood was een groolc gebeurtcnis voor de dessah \Vonoredjo' minder het sterfgeval op zich zelf, dan wcl het feit dat cr c nopvolger ge- kal 'n mo st worden. Velen zouden hun keus be- palen op \Vongso, wanL zij wistcn wat zij aan Pont jo gel13d hadden en wisten ook dat Wongso even ecrlijk n hraaf was als zijn vader en zel<c.' diens voetstappcn zou drukken. Doch behalve \Vongso hadden zich /log drie candidalen opgeworpen, name- lijk een z kere l\al"lo Medjo, een nieuwe ingezcl ne van dc de 'sah, iemand van verdacht allooi die in zijn vorige woonplaats reeds vers 'heid ne mal n met de politie in aanraking was gekomen' Dassiman, een nog nicl volwassen inlander; en Saleh, de zoon van den rijkcn hadjie Doel Rachman.

Zij dic nict geheel zuiver op den graal waren wilden

(26)

38 EEN DESSAH-VERKIEZING.

Karlo Medjo nIs hoofd hebben, wel wclende dat dan hun locrah hen in hun misdadige plannen niel zou bemo >ielijkcn, misschien wel eens gestolen looden pijpen m 1 hen zou deelen. Hoe gemakkelijk was hel voor den loerah om, na een gepleegdcn diefslal, eenvoudig te I'apporteel'en dal hij de dadcrs nicl had kunncn op poren. Op den duur zou het wel in hel oog loopen, doch die dnn lecft dan zorgl!

Een andere groep zou Dassiman vcrkiezen , cen zwakkcn jongen man, zoon van gcgoede ouders, mcl een knap uitcrIijk, doch geheel versuft dool' hel ontuchtige I ven dal hij leed. Geen vrouw in " ono- redjo of in dc naburige dessahs was voor hem vcilig, en hij ontzag geen mocite of geld om de vrouw wan rop zijn oog was gevallen in zijn h ·zil te krij- gen. Zijn grocp begreep dal, nIs hiJ' loera

.

h werd

,

hij zich gchcel aan zijn ondeugd zou ovcrgeven, cn zich nict veel zou bcmocien mel de dessnh- zaken, zoodat men dan zcll' hel rocr in handen zou hebb n.

Do I Rachman was een rijke hadjie I); hij had zich sedert jaren Ic Wonorerljo g 'vestigd als h:m- delaar , doch behalve dal leende hij geld uil legen

1) Mekkn-ganger.

EEN OESSAH-VERKJEZING. 39

onderpand, liefsL jassan-gronden I), en legen de ongeloofelijke woekelT nle vnn 500 loL 700 pCl., wal op Java dikwijls voorkoml, lerwijl hij, om niel met de justilie in aanmking te I<omen, de schuldbewijzen zoo wist op te stellen dat deze hooge renlen niet in hel oog vielen.

Op deze wijze was hij door afpcrsing rceds cigc- naar geworden van cen aanlal bahoes sawnhgron- den. Voor hem was hel dus van hel grootste belang dat zijn zoon Saleh lot locrah verlwzen wCl'd' dan zou hij de handen vrij hebben in zijne speculatievc operatiën.

In h t anders zoo knlme \Vonor djo hecrschte

\lU de grootsle opwinding. Elke groep werk tc in het opcnhaar of in hel duistcr voor zijn pretendcnt; dool' all dei kunstmiddelen en intrigucs trachll men propaganda te maken, en geen geld wcrd gcspaard, De groep van Karlo l\Icdjo wcrkte in stille en decd mcnigecn walCJ·tanden van dc voorgespicgelde ongestrafte diefstallcn in h t grool.

Tcn huize vun Dassiman wenl tandakparlij op tnndakpartij 2) gegcven, dic velc bczoekers trokk 'n en waarbij mcn ruim op voedsel cn drank onthaald

1) I~rrclijk, indi\'iduecllJczil.

2) Danspartij.

(27)

40

EEN Df:SSAH-VERKIEZING.

werd; het scheen dat Dassim~lIl wel den grootsten aanhang zou krijg n.

De anders zoo zuinig Do I Rachman ontzag ook nu geen geld. Ook hij gaf feest op feest, doch daar hij als hadjie in zijn woning geen gamelan en dansmeiden mocht toelaten, gaf hij slechts de in den koran veroorloofde feeslelijkheden , n.l. maaltijden, opgeluisterd door een eenlonig zingen en bidden, begeleid door hel slaan op djedoor I) en terbang ').

Deze maaltijden met e n god -dienstige tint vielen echter niet erg in den smaak; men ging Iie\'er naar de landak-partijen van Dassiman. Dit verdrool den hadj ie , daarom overwoog hij een tandak-pat'lij te geven ten huize van een ander, doch daal' hij als hadji' r niel bij tegenwoordig mo hl zijn, b greep hij ten sjotte toch dat dit niets ZOlt geven voor de dool' hem heoogde propaganda.

Toen kwam hadjie Doel Haehman op een ander denkbeeld. Hij had een middel g 'vonoen dal niel falen kon. In de afdeelings-hoofdplaats woond een bekende doekoen l). Saleh moest dmu'he n gaan om zijn hulp in Ie roepen' slechts die oude kjahi Mard-

I) Jo: n soort tnrkschc trom.

2) Ern Ilroote tnlllbllcrijn.

3) Gewoonlijk heelmcestcr, in dit ge"al echter loo\·cnaar.

EEN OESSAB-VERKIEZING. 41

joeki I<on hem helpen. Zoo ffczegd, zoo gedaan.

Nog dien zclfden middag hegaf zich Saleh op weg, mel een zijner vrienden en laai in den avond kwamen zij in de kampong Pandean aan, waar de kjahi in een vervallen bamboezen woning verhlijf hield. E n oude, magere v!'Ouw mel half ontbloot hovenlijf, de ellebogen op de knieën en hel hoofd in de palmen del' handen, zal in het duisler, voor de gesloten delll', onb w gelijk op een blok hout. Eersl toen de heide vri 'mlen vlal, bij hnar wnren, sloeg zij de oogen e\' 'n op en vroeg: «\\ al wens hl gij, mijn kind, wnarom koml gij midden in den nachl hier? 0 kjahi wisl dal ge komen zoudt, doch hij I,an u niet onlvangen, hij wil niet gestoord worden.»

Toen Saleh verleide dal hij van verre kwam en de oude vrouw verzochl hem tol den I,jahi to t laten daar hij hem dringend 1110 si spreken, haar tevens twe' rijksdaalders in de knokige hand drukkende, stond de oud vrouw op om ti 'n I,jnhi t, b wegen hem Ie woord te laan, JI I duurde een geruimen lijd cel' zij weer buiten kwam' binnen hoorde men slechts eenig gcslommel en het krak n van een baleh bale!"\. I). Eindelijk werd de deur een

I) Jl"llIboc~cn rustIJank.

(28)

42 EEN DESSAIi-VERKIEZING.

weinin geopend en wcnklc de vrouw dcjongc lieden binnen t, komen; zij zelv> blcd buiten de wachl houden. lIcl vuilc ycrtrek werd 'paarzaam verlicht door een walmend olielampjc, lenvijl de veltige, zoele lucht van opium dc longcn onaangenaam aandeed. Op een grootc balch balch lag een gcdaanle, lol een skelet uitgetecrd, waarvan sI chls de lendenen hcdeld werden door een geschcurde lap. Hel geraamte lag onbewege- lijk op den rug, de armen slap naasl hel lichaam ; hel hoofd, mel lange grijze, ongekamde harcn, ruslIe op een groezelig kussen' de als in koorls schillc- rende oogen waren onbewegelijk naar dc zoldcring gericht. Ecnc schuivcndc bewcging der blauwe lippen decd nu en dan zien dal er nog leven in de (f daant was, doch ook dat die aan cen ver- slaafdcn opiumschuiver bchoorde.

Dc b 'idc bezoekers zcllcn zich neer op ccn matje, dal voor dc baleh balch lag, cn wa hUcn geduldig.

Na gcruimcn lijd kcerde dc kjahi zich kreuncnd om, cn Salch mel glazig n blik aanziendc vroeg hij: «~lijn zoon, waarom koml g hier, waarom koml gc mij slorcn nu ik bczig bcn mijn ilmoc I) Ic vcrgroolen.»

I) no\'cnanrdsche gaven.

EEN DESSAH-VEnKIEZING. 43

Snleh verteldc hem de rcdcn van zijn kom'l en braclll hem namcns zijn vad 'I' de helofte over "an cen ruime helooning, als hij tollocr::lh vcrkozcn werd.

«Mijn zoon,» anlwoorddc de gedaanl , «ik Ycr- koop mijn i1moc ni 't; wal gij of uw vader mij later geven will laat ik aan u over.

or

ik u helpen kan weel ik nicl, ik moct dil vragcn aan heil dic mij bijstaan. Om dit tc wetcn tc komen mocl ik een slamaltan I) gevcn. Doch ik hen een arm menscJl en Jwn ti dc kostcn van dc 'InmaUan nict voorschieten. Leg daarom op den hoek van dc baleh baleh tien rijksdaalders necr, dic ik yoor dc slnmallan noodig hcb.»

Salch decd wal dc oude zeidc. Mel hcgeerigc hlikkcn keck dezc naar hel geld dal uitgeteld werd, doch dc bcidc jongc Ii eI 'n lellcn daal' ni l op.

Tocn Saleh zijn pl.wls hernOll1CII had, vcrvolgde de kjahi, als in (fednchtclI Y 'rzonkcn, zond 'I' naar hel geld te zi n: «Gn nu naar huis, mijn zoon, CII kom over vicl' dagcn tcrug. Van morgen af 1110 l ge gedurcndc drie dagcn, van zonsopgang lol zons- ondergang, vastcn, ge moogt gccn voed 'cl of drank ovcr uw lippcn latcn komen cn bcl peekscl dal

1) Hicr olTcrmnnl.

(29)

EEN DESSAH-VERKIEZING.

in uw mond komt niet inslikken. Laat gedurende dien tijd uw vrouw u niet benaderen en zorg el' voor daL ge niel met onreine tli -rcn in aanraking komt I). Den vierden dag verwacht ik u tegen dit uur weder hier. 'Villen de geesten u helpen, dan is cr en tw de slamaltan noodig. IJiervoor moel ge meebreng n viel' rijksdaalders en een halve picol rijst. Zijn de geesten ti nicl gunstig gezind, dan is die Lweede slamaLlan niet nooelig cn kunt ge hel geld n ti' rijst weder naar uw woning medenemen.»

Na dez> woord '11 I,eerd- de oude zich om, en op zijn rug g legen staarde hij weder naar de zoldering.

lIij scheen zoo diep in gedachten verzonken te ZijII, dat hij den groet der vcrtrc1d<Cllden niet scheen te hoor n. Voor de deur zut d - ollde vrollw nog steeds in dezelfde houding, onbewegelijl<, op hel hout- blok. ln de schaduw van hel huis stond een in- lander, vermoedelijk een ander slachtoffer, die ongeduldig wachtte om tot den bedrieger 10 -gelaten te worden.

Saleh eleed alles wat I,jahi Mardjoeki van hem verlangde, dO'h hij, en vooral zijn vader, waren niet erg bevredigd over het optreden en hel ant-

I) Houden, vlII'kcll~ CII niet lUoharncdlluclI.

EEN DESSAII-\ EHKIEZING. 45

woord van den doekoen. 1\1aar men zal nu eenmaal in hel schuitje en moesl dus wel verder meevaren.

Den vierden dag, op het bepaalde lIur I hevonûen zich IJ ide vrienden voor de woning van den doe- koen. 'Veer hi Id de magere oude vrouw op het houtl.>Iok ûe wacht, doch bij ûe nad ring der vri n- ûen loml ze op, hun toelluist rende: «\\acht even, ge kunt dadelijk binnenkom n; ik zal den kjahi waarschuwen, hij heen op u gewachl.»

'1'0 n zij binnentraûcn weer ûc skeletachtige g '- dnanle, op den I'Ug liggende op de IJnleh haleh, onbewegelijk starende naaI' de zoldering, wcer het na cenigcn tijd kreunend omkeer n vnn het lichaam, wecr hetzelfde half duislcl' en de zoete lucht van opium, doch nu nog doordringender.

De oudc begon: «Mijn zoon, ik weel dat ge ge- vast h bt en gedaan hebt wat ik van u verlangde.

lIeht ge de rijst en hel geld medegehracht? lIel is gocû' zel alles op de bal h baleh. De tweede sla- mallan l1Ioel gege\'en worden; de gecsten hel.>b n gunstig over 11 gcoordcelû cn zullen 11 b hulpzaam zijn. llier, in dit lapje, heh ik e n djilllat ') voo l' u gcnaaid; doe di op den dag dat de loerah ver-

1) Tr,lism~lI.

Referenties

GERELATEERDE DOCUMENTEN

(Scherm). Dat heeft nog géén tooneelschrijver vóór hem gedaan. Men kan zeggen, dat de vertooning van Karina Adinda een succes voor den auteur en voor de

Indien op het originele materiaal auteursrecht rust, dient men voor reproductiedoeleinden eveneens toestemming te vragen aan de houders van dit auteursrecht..

Zij vooral begreep dadelijk, mede door haar vrouw- zijn, en keurde het uitmuntend van de gouvernante, dat Nani en Rudi niet langer meer elkander mochten

(beslist.) Tidah Leo, neen. Als dj ij nog eerbied voor gedachtenis van dj ou màh, djij vraag mij niet meer. Ik zal niet meer vragen. Maar die vader blijf ik haten,

Zij ontkleedde zich en deed een kimono aan, om Zieb nog even te gaan vergewissen of Hans al sliep. Zij sloop door de verbindingsdeur naar zijn bed, maar

baarde zij even naar Andoe dat zij den koperen spuwbak weg zou nemen. Sirih nemen wilde zij niet in het bijzijn van den blanken man. Zij stond op als hij

familie meegekregen zakgeld afgeven aan meneer, dIe het voor hen bewaarde. Hadden ze werkelijk iets nodig, dan konden ze het terugvragen. Er was genoeg te koop: glazen

Ik ging gaarne op dat voorstel in en ~aar hIJ miJ aangeraden had maar zoo gauw mogelijk te .trach- ten door onze visites heen te komen, vroeg Ik hem of het