Ontstaan en toetreding

Uit de interviews zijn verschillende ontstaansvormen van sekten naar voren gekomen. Er is echter relatief weinig informatie voorhanden met betrekking tot dit onderwerp. Mogelijk komt dit doordat de meeste geïnterviewde respondenten toetreden op het moment dat de sekte reeds gevormd is.

Naast het ontstaan komt in deze paragraaf ook aan bod hoe voormalig sekteleden voor het eerst met sekten in aanraking komen en via welke kanalen.

Ontstaan van sekten: een dynamisch proces

Volgens een van de geïnterviewde deskundigen heeft het proces van toetreden en het ont-staan van sekten te maken met de achtergronden en kenmerken van zowel de potentiële volgelingen als de sekte zelf. “Een beweging is net als een winkel, ze biedt iets aan. Dit wordt opgemerkt door diegenen die in een bepaalde situatie zijn gekomen. Dit kunnen personen zijn die bepaalde life-events hebben meegemaakt: verlies kind, verlies huwelijkspartner, ontslag, ongenees-lijke ziekte.”

Uit interviews blijkt dat sekten en potentiële volgelingen elkaar ‘vinden’. De sekte, soms specifiek de sekteleider, is op zoek naar volgelingen en de volgeling is op zoek naar iden-titeit, warmte, zingeving of ‘iets’. Het proces van toetreding wordt in gang gezet wanneer men elkaar treft. Zo blijkt ook uit een interview met een familielid: “Mijn moeder wilde meer diepgang. Ze zag de uitleg van de Bijbel anders dan de kerk dit deed. We zijn toen op zoek gegaan naar een andere kerk. Een jaar lang zijn we allerlei kerken langs gegaan. Op een gegeven moment kwamen we in een van de kerken een man tegen met informatie over wat later een sekte bleek te zijn. Zij (de moeder) voelde zich thuis en zo zijn we erin gerold”. De interactie tussen de volgelingen en de leider lijkt hierbij een grote rol te spelen. Volgens een van de deskundi-gen spelen de voldeskundi-gende factoren een rol bij het ontstaan van een sekte. “De behoefte aan een verlichte gedachte, mensen willen bij een groep horen, er komt een leider die deze verlichte gedachte wil uitdragen en deze mensen gaan de leider volgen.” Volgens deze deskundige zijn de behoefte aan een ‘verlichte gedachte’ en ‘het bij een groep willen horen’ de eerste voorwaarden voor het ontstaan van een sekte. Pas wanneer er sprake is van interactie of contact met een leider kan de sekte zich gaan ontwikkelen. Met andere woorden, de volgeling is de basis en pas daarna komt een leider in beeld. Volgens een andere deskundige spelen bepaalde basisbehoeften van de mens hierbij een belangrijke rol: “Zekerheid, houvast en het gevoel ergens bij te horen. Dat is biologisch bepaald”.

Enkele ex-sekteleden geven aan dat sekten spontaan kunnen ontstaan doordat mensen in contact komen met een charismatische leider. In veel gevallen is deze leider welbespraakt en beschikt hij/zij over vaardigheden waarmee hij/zij mensen enthousiast kan maken. Zo vertelt een van de ex-leden over zijn ervaringen met betrekking tot het ontstaan van een sekte door een charismatische leider. “Hij weet je te raken, hij legt zaken bloot en het klopt. Hij heeft mensenkennis en dan ontstaat er een soort erkenning. Dan komt er een soort verlangen of wil om eraan te werken en het op te lossen en te verbeteren. De koppeling is dan al gelegd, hij is de juiste persoon om je daarbij te helpen.” Deze voormalige sekteleden lijken eraan voorbij te gaan dat zij zelf degene zijn die de eerste stap richting sekte of sekteleider hebben gezet. Zo stelt een deskundige dat sommige volgelingen menen dat een sekte is ontstaan door de leider, terwijl in feite de interactie met en de invloed van de volgelingen op de leider een belangrijke rol spelen bij de vorming van een sekte. Volgens een van deze deskundigen is het groepsdynamische proces belangrijker dan de kwaliteiten van de leider zelf.

“De leidersfiguur is bijna inwisselbaar. In die zin is de leider ook een slachtoffer, de leider is ook gevangen in een bepaalde dynamiek.” De dynamiek waar hier op gedoeld wordt, is de sti-mulatie door de volgelingen om een bepaalde positie binnen de groep in te nemen. “Als je eenmaal een goeroe/sekteleider bent en je hebt zoveel volgelingen en je merkt dat wat je doet toch niet helemaal goed is, dan kun je ook niet meer terug. Dit is ook een vorm van groepsdruk van de groep tegenover de leider.”

Intermezzo: Sekteleider tegen wil en dank

Bij een van de sekten zijn het de volgelingen die de leider maken. De genius achter de leider is een christelijk geschoold persoon, maar die nooit werk heeft kunnen vinden. Hij had het idee dat er iets ‘bijzonders’ moest zijn. Hij ontmoette vervolgens een man met bijzondere denkbeelden op het ge-bied van de ondergang van de aarde. De jongeman werd hierdoor geraakt en maakte een website over het gedachtegoed van deze persoon. Een deskundige stelt: “En toen was de man een sekteleider,

omdat hij een propagandist had”. De sekteleider zelf kan volgens de deskundige helemaal niets met

computers en had nooit zoveel volgelingen gekregen als een van de leden die actie niet had onderno-men. Deskundige: “De hele gemeenschap pusht de leider om door te gaan. Al het geld van de volgelingen

zit in de sekte en zij hebben al hun contacten verbroken”. De volgelingen hebben al zoveel geïnvesteerd

dat een koerswijziging in het gedachtegoed geen optie meer is.

Een volgende ontstaansvorm die naar voren komt in de interviews, is de afsplitsing. In dit geval splitsen leden zich af van een reeds bestaande groep. Een andere zienswijze van de leer, boodschap of koers van de reeds bestaande groep is vaak de oorzaak van de afsplitsing. “Het waren voornamelijk de jongeren omdat zij behoefte hadden aan verandering en radicale din-gen, zij waren misschien wat meer impulsief ”, aldus een ex-lid van een sekte die zich heeft afgesplitst van een kerk. In sommige gevallen is het de (toekomstige) sekteleider die de afsplitsing initieert, maar dit hoeft niet het geval te zijn. De leider kan zich later aandienen of zelfs worden gevraagd door de afgesplitste leden. Dit is het geval bij een van de sekten waarbij zich de meest ernstige misstanden hebben voorgedaan in de jaren negentig (mis-handeling en seksueel misbruik, zie hoofdstuk zes). Deze ontstaat nadat een vijftigtal leden van een christelijke geloofsgemeente een eigen gemeente op wil richten. Deze geloofsge-meenschap trekt zelf een voorganger aan die hen moet gaan leiden.

Het eerste contact

In de interviews komen verschillende wijzen naar voren over hoe het eerste contact tussen potentiële volgelingen en sekten tot stand komt. Uit de interviews met ex-leden en familie-leden blijkt dat verschillende personen voor het eerst met een sekte in aanraking komen via familieleden of vrienden. Zij hebben goede ervaringen met een bepaalde groep en vragen de kandidaat-volgeling mee. Een vertrouwd persoon bij de groep lijkt de stap te vergemak-kelijken. “Ik vertrouwde mijn vriendin dus toen ben ik met haar meegegaan.”

Andere volgelingen zijn benaderd op hun werk door collega’s die al in de sekte zitten. De nieuwe volgelingen kampen met psychische en/of medische problematiek. Volgens de col-lega’s zullen deze personen baat hebben bij een bezoek aan de ‘groep vrienden’, zoals de sekte genoemd wordt. “Op haar werk is mijn dochter benaderd door een collega die haar ver-telde over een ‘psycholoog’ die in staat zou zijn alle kwaliteiten uit een mens te halen”, aldus een familielid.

In enkele gevallen wordt het potentiële lid doorverwezen naar de sekte(leider) door hulp-verleners. Volgens de ex-leden gaat het om een huisarts, psychotherapeut en een natuur-geneeskundige arts die hen doorverwijst naar een beweging met een spirituele grondslag. Anderen komen met sekten in aanraking via de krant, het internet of een tijdschrift. Uit verschillende bronnen komt naar voren dat voormalige sekteleden ook voor het eerst in aanraking komen met spirituele sekten door het volgen van coachingsprogramma’s, cursus-sen, lezingen en opleidingen. “Elk programma eindigt met een uitnodiging voor een meditatie om meer ‘inzicht’ te krijgen. Er wordt niet verteld wat de groep eigenlijk gelooft en wat de ver-borgen agenda is”, aldus een ex-lid die een dergelijke situatie heeft meegemaakt. Een aantal van dit type sekten heeft zeer professionele websites en/of promotiemateriaal. Een van de ex-leden stelt dat deze professionaliteit heeft bijgedragen aan het toetreden. “Toen kreeg ik zijn kaartje en daar stond op dat hij dr. en PhD. was. Vooral die titels gaven de doorslag.” Deze manier van kennismaken lijkt vooral voor te komen bij sekten met een spirituele grondslag. Een van de voormalige sekteleden is op straat geworven. Deze persoon komt mensen op straat tegen, raakt in gesprek en is vervolgens uitgenodigd om naar een bijeenkomst te komen. Volgens een van de deskundigen richt deze sekte zich vooral op jongeren. Dit doen sekten bijvoorbeeld door het maken van muziek en het inzetten van andere jongeren om nieuwe leden te werven.

Uit interviews met voormalige sekteleden blijkt dat een relatief grote groep volgelingen is geboren in een sekte. Het aantal sekten waarbij dit voorkomt, is echter klein. Er zijn enkele christelijk georiënteerde sekten die reeds enkele decennia bestaan en waar geboortebeper-king taboe is. Hierdoor is het aantal tweedegeneratievolgelingen relatief hoog te noemen.

Het warme bad

Zowel deskundigen als ex-leden noemen dat het gevoel van ‘het warme bad’ een belang-rijke rol speelt bij de eerste kennismaking. Volgens een van de deskundigen is dit een van de belangrijkste elementen waardoor een sekte aan zijn volgelingen komt, vooral omdat de aspirant-leden problemen hebben. “Op het moment dat iemand aansluiting wil, krijgt hij/ zij zoveel aandacht en bemoediging van de groep dat het voelt als een warm bad. Het is allemaal geweldig. Dat doet elke sekte om mensen te werven.” Verschillende ex-leden spreken over dit ‘warme bad’ en het prettige gevoel dat zij hebben gekregen ten tijde van de toetreding. “Het was alsof je in een warm bad kwam. Er werd gezongen in een mooie omgeving. Allemaal rondom het thema vrienden en samenzijn.”

Volgens een voormalig sektelid fungeert de eerste kennismaking ook als een selectiefase. Volgens deze respondent wordt een potentiële kandidaat gescand op geschiktheid. Alleen in volgelingen die in potentie ‘geschikt’ zijn volgens de leider wordt tijd en aandacht gesto-ken. “Ik werd als de koningin binnengehaald, dat doet je toch echt iets, het voelt fijn. In die begin-fase vindt er een voorbewerking plaats. Iemand die net nieuw is, daar wordt in geïnvesteerd. Het is wel afhankelijk van de persoon; als iemand tegenvalt, wordt hij uitgekotst. Deze persoon mag dan wel dingen doen maar ze laten hem links liggen en iemand anders mag dan meer doen. Je wordt dan toch gescand, het was een selectiefase.”

Resumé

Uit de verschillende informatiebronnen komt naar voren dat bij de vorming van een sekte sprake kan zijn van een dynamisch proces tussen de leider en potentiële volgelingen. De sekte, soms specifiek de sekteleider, is op zoek naar volgelingen en de volgeling is op zoek naar identiteit, warmte, zingeving of ‘iets’. Het proces van toetreding wordt in gang gezet wanneer men elkaar treft en er een ‘klik’ is. Daarbij spelen groepsdynamische processen een elementaire rol. De interactie tussen de leider en volgelingen, en de invloed van de volgelingen op de leider, lijken hierbij een belangrijke rol te spelen. Sekten kunnen ook ontstaan wanneer een bepaalde groep zich afsplitst van een reeds bestaande groep. Uit de interviews met ex-leden en familieleden blijkt dat verschillende personen voor het eerst met een sekte in aanraking komen via familieleden, vrienden, collega’s, coachingsprogramma’s, cursussen, lezingen en opleidingen. Zij kunnen ook zijn doorverwezen door (reguliere) hulpverlening of arts. De aspirant-leden kunnen kampen met problemen op verschillende terreinen. Zowel deskundigen als ex-leden noemen dat het gevoel van ‘het warme bad’ een belangrijke rol speelt bij de eerste kennismaking. De volgelingen worden vriendelijk wel-kom geheten en zij ervaren dat als zeer prettig.