Niet door er meteen een PvdA-stempel op te plakken, maar door het te koesteren en hulp te bieden waar nodig. En begin alvast met experi menteren. Niet landelijk, maar op kleine schaal. Beschouw participatie als leerpoces. Creëer Poc
kets ofpanicipation: Een leeromgeving waarin de
burger kan ervaren wat het is om collectieve goe deren te produceren en daarvoor verantwoor ding te dragen. En waarin de overheid kan leren hoe met participatie om te gaan. In Pockets ofPar-
ticipation heeft de burger vrij spel.
5. Creëer ‘Pockets of Participation’, leeromgevin gen voor participatie
Ten slotte is het goed om te beseffen dat het na streven van participatie en burgerschap geens zins waarde-neutraal is. Het is in ieder geval niet politiek neutraal en kan zelfs een serieuze be dreiging vormen van de democratische normen en waarden die we hier sinds j aar een dag hante ren. Immers het gaat altijd om het benadrukken van een bepaald eigenbelang, of een groepsbe lang. Onafhankelijk van de vraag of dat belang ook het collectieve belang dient. Over die laatste
47
Wat de PdvA te doen staat Albertjan «ruiter De nieuwe wereld uan Wouter Bos
vraag ben ik minder positief. Het lijkt namelijk wel of uit ons collectieve geheugen verdwenen is, wat een collectief goed is. De mondige burger lijkt vooral voor zijn eigen belang op te komen. Daar komt bij, dat als het aan Bos ligt, niet gelijk heid, maar gelijkwaardigheid de nieuwe steunpi laar onder de sociaal-democratie wordt. En daardoor ontstaat meer vrijheid voor de burger. Twee idealen uit de Franse revolutie zijn dus af gedekt: vrijheid en gelijkheid. Dat is niet nieuw. Dat is karakteriserend voor het neo-liberalisme, de Derde Weg en eigenlijk alle politieke main streams van de afgelopen decennia. Andere par tijen doen dat dus ook. Het is de vraag echter, wat met het overgebleven ideaal uit de Franse Revo lutie, namelijk broederschap gebeurt. Blijft broe derschap in de vorm van solidariteit immers overeind als participerende burgers het voor het zeggen hebben? Komen de mensen die zich min der goed uitdrukken wel aan bod? Als Bos in vol doende gevoelens van empathie en solidariteit bij de Nederlandse bevolking gelooft, dan zal broederschap in participatieprocessen naar bo ven komen. Vervolgens kan de politiek, en wel licht de PvdA in het bijzonder, als procesmanager in het nationale participatieproces fungeren. Als de partij echter, net als ik overigens, gelooft dat met name het eigen belang zal prevaleren, moet ze opkomen voor het collectieve goed en de Res Publica in het algemeen, en solidariteit en broe derschap in het bijzonder. Als dat niet gebeurt zal een bonte verzameling van interactieve proces sen de identiteit van de PvdA en de sociaal-demo cratie aan het zicht onttrekken. Het is een illusie om te denken dat in een gefragmentariseerde
48 samenleving broederschap als vanzelf ontstaat.
6. Ook in participatieprocessen is een hoeder van het collectieve goed en broederschap nodig!
B R O E D E R S C H A P A L S C O L L E C T I E F B E L A N G
Bos heeft met zijn pleidooi participatie op de agenda gezet en het gelijkheidsdogma ter discus sie gesteld. Dat is moedig. Daarnaast zoekt hij de mocratische vernieuwing in het districtenstel sel. En dat is jammer. Door Bos’ nadruk op zowel
representatieve als participatieve democratie, roept hij een ambiguïteit op die het democra tisch proces niet ten goede zal komen. De vraag die nu voorligt is wat het blijvend effect zal zijn op de sociaal-democratie.
Dat zal ten eerste afhangen van de mate waarin ze zich zal weten aan te passen aan de dy namiek waar onze samenleving aan onderhevig is; als de politiek verplaatst, zal ze mee moeten verplaatsen, als de samenleving fragmenteert, zal ze mee moeten fragmenteren, als je concur rentie ondervindt, van andere representerende organisaties, zal die strijd vol moeten worden aangegaan. Bos zal moeten beseffen dat hij één van de velen is in representatieland, en zich een gefragmentariseerd beeld van representatie ei gen maken. Hij moet zichzelf en de PvdA buiten het centmm denken dat hij nog voor zich ziet. De fractieleider zal moeten aanvoelen waar nieuwe politieke domeinen in de samenleving ontstaan, en geen centrum meer willen zijn, maar een afspiegeling van zoveel mogelijk poli tieke momenten in de samenleving, die hij waardevol acht. Bos moet zich richten op buiten parlementaire articulaties van belangen en zich afvragen of hij ze a) legitiem vindt en b) er vol doende solidariteit aanwezig is en c) hij in pro cesmatige zin kan ingrijpen. Dus niet door Scoo- terterroristen te vangen, zoals PvdA-prominen- ten onlangs in Rotterdam deden, maar door be woners te helpen hun belang te articuleren en hun belang te organiseren.
Zolang maar niet wordt gereageerd vanuit een instimtionele reflex, het versterken van be staande instimties, het aandikken van geperver teerde arrangementen. Het opzoeken van starre representatieve systemen, is funest voor je flexi biliteit en dus voor je capaciteit om te volgen wat er in de samenleving omgaat. Zoek democrati sche vernieuwing niet vanuithet parlement, maar in de samenleving. Voor een deel is Bos daar al aan begonnen.
Maar de toekomst van de sociaal-democratie hangt vooral af van de vraag in welke mate Bos in staat zal zijn om te midden van complexiteit, dy namiek en participatie, solidariteit en
Wat de PdvA te doen staat Albertjan Kruiter De nieuwe wereld uan Wouter Bos
schap en collectief belang te bewaren. Ook in de toekomst zal de sociaal-democratie zich moeten inspannen om die waarden te verdedigen. Daar toe heb ik enige suggesties gedaan. Als Bos con sistentie zoekt in de benadering van de burger, participatie vooral ziet als een leerproces dat kan leiden tot burgerschap, Pockets ofPanicipation
creëert, waarin burgers meedenken en het col lectieve belang weer leren ervaren, dan komt naast vrijheid in de vorm van participatie en ge lijkheid in de vorm van gelijkwaardigheid, wel licht ook broederschap in de vorm van solida riteit en als collectief belang weer dichterbij.
Noten
1. Participatie, ten faveure van gelijk
heid. Z ie www.wouterbos.nl
2. Vergelijk: In ’t Veld, R.J. en A.J. Kruiter. Volksvertegenwoordiging
m oet worden afgeschaft. NRC 22
maart 2002
3. Ekhardus, M., De Dramademo- crarie, Lamnoo,Tielt2002, pp.
193
4. Idem. pp 194
5. Guéhenno,J.M., De toekomst von
de vrijheid; Democratie in
eenge-m ondialiseerde wereld. Lannoo.
Tielt. 2002.pp 12
Middelaar, L. van., Politicide; De
moord op de po litiek in de Franse f i losofie, Van Gennep, Amster
dam, 1999., pp 150
Bovens, M. e.a., De verplaatsing
van de politiek; Een agenda voor
democratische vernieuwing, WBS, Amsterdam, 1995
Vrij Nederland, Ik ben trots op
Paars, Interview met H ans Dijkstal, 30 maart 2002, Jaargang 63,
nummer 13, pp 13
9. Ekhardus. op.dt. pp. 71 10. Vrij Nederland, M ooi Rood Is N iet
Lelijk. Interview met W outer Bos, 28 juni 2003, jaargang 64, num mer 26.pp 10 -11
n. Zie:http;//www.federalistpa- pers.com
12. Zie ook: Dahl, Robert A., On De-
mocracy, Yale University Press,
Londen, 2002, pp 10 -17 13. Pumam, R. D., Makin^ Demo-
cracy Work; CivicTraditions in
Modern Italy, Princeton Univer- sity Press, New Jersey, 1993
49