Onderzoeksvraag 3: dilemma’s

Welke dilemma’s spelen voor de professionals van het sociaal gebiedsteam een rol voor al dan niet wordt besloten over te gaan tot gegevensuitwisseling en waarom spelen deze dilemma’s een rol?

5.4.1 Weergave Theorie

Het al dan niet ervaren van een dilemma tijdens gegevensuitwisseling staat centraal in dit onderzoek. De derde deelvraag gaat over welke dilemma’s de professionals van het sociaal gebiedsteam

tegenkomen bij de uitoefening van hun beroep.

Er wordt in dit onderzoek een onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten dilemma’s. De waarden die tijdens een dilemma spelen maken het onderscheid tussen verschillende soorten duidelijk. In het theoretisch kader (pagina 14) wordt dieper in gegaan over de definitie van een dilemma, het ontstaan en de verschillende soorten dilemma’s. In het handelen van professionals binnen de

gezondheidszorg kunnen zowel morele (ethische) als juridische dilemma’s een rol spelen. Deze liggen echter in de praktijk vaak dicht bij elkaar. Wanneer er geen sprake is van een juridisch dilemma (conflict van wetten), kan er wel sprake zijn van een moreel dilemma, er kan wel morele schade ontstaan. Een aantal voorbeelden en verdere toelichting staan in het theoretisch kader. In een dilemma spelen verschillende belangen een rol. Tijdens de interviews bij dit onderzoek is onderscheid

geprobeerd te maken tussen juridische belangen, morele belangen en belangen vanuit de moederorganisatie van de professionals.

Interviews

Waar het gaat om voorbeelden van dilemma’s die de professionals tegenkomen bij het uitwisselen en verwerken van gegevens wordt door alle professionals het voorbeeld van het aanschuiven van derden genoemd. Hiermee wordt het aanschuiven van andere disciplines tijdens een casuïstiek overleg bedoeld. De simpele vraag die de verpleegkundige hierbij stelt is: “wat mag een derde wel of niet horen?”. ‘Een derde’ is in deze situatie iemand die niet bij het kernteam van de professionals hoort. Het kan gaan om bijvoorbeeld een wijkagent of iemand van een woningbouwvereniging, wordt aangegeven. De gezinscoach geeft aan dat dit dilemma al meerder malen besproken is binnen het team. Het kan in het belang van de hulpverlening zijn dat zo iemand ook mee praat en denkt, zo geeft ze aan. Maar het blijft lastig te beslissen wanneer iemand aanschuift en welke informatie er op zo’n moment gedeeld wordt.

Andere dilemma’s die genoemd worden zijn situaties waarin de veiligheid van een cliënt of de samenleving in het geding is. De gezinscoach noemt hierbij ook de veiligheid van kinderen in een gezinssituatie. Op die momenten stelt ze zichzelf vaak genoeg de vraag of zij de kinderbescherming bijvoorbeeld in moeten schakelen (zonder medeweten van de ouders). De verpleegkundige (VNN verslavingszorg) noemt dat zij natuurlijk vaak te maken heeft met verslaafde mensen die verboden middelen gebruiken, zij doet in deze gevallen erg haar best om het doel voor ogen te houden. Ze deelt bijvoorbeeld informatie over middelen gebruik wel als de persoon zelf of zijn omgeving in gevaar lijkt. Ook de gezinscoach geeft aan in een dilemma te kunnen komen als het gaat om een

wetsovertreding door een cliënt. Hetgeen ook wordt aangehaald als dilemma is het moment waarop je wel of niet informatie deelt met collega’s of een leidinggevende. Dit benoemd de thuisondersteuner van Promense Care, helaas kan zij er geen concreet voorbeeld bij geven.

Als juridische belangen die een rol kunnen spelen in een dilemma worden dan ook de voorschriften uit alle wetten (wetsovertredingen) genoemd. Maar ook de voorschriften vanuit de BIG en de privacy voorschriften worden aangehaald door de verpleegkundige. Dit komt ook terug in de belangen van de moederorganisatie. Bijvoorbeeld wanneer deze alleen met BIG geregistreerde professionals werkt. Maar ook de visie en missie van een werkgever spelen mee als belangen in dilemma’s. Zo wordt door de verpleegkundige van VNN aangegeven dat zelfredzaamheid van een cliënt binnen de organisatie centraal staat. Zij geeft aan dat ze daardoor langer dan bijvoorbeeld haar collega van het Leger des Heils verantwoordelijkheden bij cliënt laat en minder snel informatie deelt.

Een laatste soort belangen die door de professionals benoemd wordt zijn de morele belangen. Dit zijn belangen in het kader van de samenwerking en hulpverlening. “Hoe meer ik vertel aan mijn collega’s, hoe beter we kunnen samenwerken”, wordt aangegeven. Maar door de ambulant begeleider wordt

bijvoorbeeld ook het eigen belang genoemd, bij (in het meest heftige scenario) gevaar voor eigen leven.

5.4.2 Analyse

In de dilemma’s die de professionals tegenkomen spelen zowel juridische- als morele belangen een rol, maar ook de belangen die voortvloeien uit de missie en visie van de moederorganisatie. Hoewel juridische en morele dilemma’s in de praktijk vaak lastig te onderscheiden zijn, zijn de dilemma’s die door de professionals worden benoemt veelal te bestempelen als morele dilemma’s. Bij de juridische dilemma’s die worden aangehaald gaat het vaak om wetsovertredingen van een cliënt en de vraag van de professional “moet ik hierover spreken of niet”. Belangen die dan tellen zijn toch vooral het belang van de veiligheid van zowel de cliënt als de maatschappij. Een conflict van juridische belangen vanuit privacywetgeving wordt niet genoemd. Dit kan verschillende oorzaken hebben. Of het word niet als conflict ervaren omdat men meteen bewust kiest voor het instant houden van beroepsgeheim of de privacybescherming. Of de professionals hebben onvoldoende weet van de privacywetgeving en ervaren daarom geen dilemma’s hierin. Het enige wat wel aangehaald wordt waar het gaat om gegevensuitwisseling is het doel achter deze uitwisseling. Hierbij hebben de professionals de theorie van Jolanda van Boven in hun achterhoofd omdat zij vanuit de gemeente met deze theorie kennis hebben gemaakt.