niet-fysieke toegangsdiensten (VULA, OWM en WBT) over koper en glasvezel. In die laatste categorie vallen producten die zowel tot markt 3a als markt 3b behoren.
127. Op basis van VULA, OWM en WBT zijn afnemers in staat om gelijkwaardige
retaildiensten aan te bieden als op basis van fysiek ontbundelde toegang. Het enige significante verschil tussen deze wholesalediensten lijkt de verschillende tarifering te zijn waartegenover echter ook andere investeringen staan. Ook dit lijkt echter functioneel geen aanmerkelijk verschil te zijn, aangezien afnemers van deze verschillende wholesalediensten in de praktijk in staat zijn om gelijkwaardige producten voor vergelijkbare retailprijzen in de markt te zetten. Deze conclusie wordt bevestigd door marktpartijen. KPN geeft aan dat zijn dienstverlening voor alle
WBT-afnemers gelijk is, ongeacht of ze gebruik maken van het standaard WBT-, het VULA-, of het OWM-tariefmodel. Tele2, Online en T-Mobile bevestigen dat zij weinig verschillen zien anders dan de verschillende tarieven van WBT, OWM, en VULA.89
128. Omdat afnemers op basis van WBT-diensten over koper en glasvezel gelijkwaardige retaildiensten (kunnen) leveren als op basis van de (virtueel) ontbundelde toegangsdiensten, en er ook daadwerkelijk overstap heeft plaatsgevonden van ontbundelde toegang naar WBT, concludeert de ACM dat WBT over koper en glasvezel een direct substituut vormt voor (virtueel) ontbundelde toegang.
129. De ACM concludeert dat WBT over koper en glasvezel tot dezelfde productmarkt
behoren als de (virtueel) ontbundelde toegangsdiensten op koper- en glasvezelnetwerken (FttH).
Markt 3a Markt 3b
Netwerkniveau ULL VULA WBT
Fysiek ontbundelde toegangsdiensten SDF-Access MDF-Access ODF-Access
Virtueel (ontbundelde) toegangsdiensten VULA OWM
WBT
= Relevante productmarkt
Tabel 3.3: Relevante productmarkt met toevoeging van WBT over koper en glasvezel.
89 Gespreksverslag Tele2 16 oktober 2017, gespreksverslag Online, 10 mei 2017, gespreksverslag T-Mobile, 12 oktober 2017.
44
/
5613.6.2 WBT over kabel
130. Het voorgaande is voor de ACM aanleiding om te onderzoeken of WBT op
kabelnetwerken een substituut kan vormen voor de verschillende toegangsvormen over koper- en glasvezelnetwerken. Daartoe zal de ACM eerst stilstaan bij de vraag of centrale toegang een reële technische mogelijkheid is. Vervolgens staat de ACM stil bij de vraag of centrale toegang ook commercieel een alternatief is. Daarna beoordeelt de ACM of centrale toegang tot
kabelnetwerken de aanbieder van toegang tot koper- en glasvezeldiensten kan disciplineren. Tot slot beoordeelt de ACM of er sprake is van indirecte prijsdruk.
131. In deze paragraaf onderzoekt de ACM of toegang tot kabelnetwerken een substituut is voor toegang tot het koper- en glasvezelnetwerk van KPN. In de toelichting bij de Aanbeveling relevante markten heeft de Commissie het volgende opgemerkt:
“Also, it has been observed - although this has occurred in practice in a very small number of Member States to date - that cable operators are now technologically able to make economically viable offers of some type of wholesale access products on a
commercial basis. The question of the inclusion of such an infrastructure in the
relevant wholesale broadband access markets at a fixed location should therefore be assessed carefully.”90
132. Ook naar aanleiding van ULL2015 heeft de Commissie opgemerkt dat:
“Gezien de alomtegenwoordigheid van kabel in Nederland en het potentieel van kabel om concurrentiedruk uit te oefenen op het toegangsnetwerk van KPN, verzoekt de Commissie de ACM om de ontwikkelingen op de kabelnetwerken te monitoren en in het bijzonder na te gaan of de ontwikkelingen ertoe leiden dat de (virtueel) ontbundeling
van de kabel in technologisch en economisch opzicht haalbaar wordt.”91
133. Zoals in randnummer 74 is aangegeven heeft de ACM geconcludeerd dat op basis van het WIK-rapport en gesprekken met marktpartijen dat nationale WBT in het kabelnetwerk reeds mogelijk is.
134. WIK heeft ook vastgesteld dat de introductie van DOCSIS 3.1 en uitfasering van analoge televisie een verruiming van de beschikbare bandbreedte betekent. De ACM heeft vastgesteld dat VodafoneZiggo (en andere kabelmaatschappijen) deze maatregelen daadwerkelijk (gaan) nemen in de komende reguleringsperiode (zie randnummer 69). Deze technologische
ontwikkelingen kunnen toegang tot kabelnetwerken verder vergemakkelijken.
90 Zie de Explanatory note bij de Aanbeveling relevante markten, p. 41.
45
/
5613.6.2.1 Analyse directe substitutie Functionaliteit
135. Zoals de ACM reeds heeft vastgesteld in de analyse van de retailmarkt voor (bundels met) internettoegang zijn over kabelnetwerken dezelfde retaildiensten mogelijk als over koper- en glasvezelnetwerken.92 Deze diensten worden thans door VodafoneZiggo aangeboden op basis van interne leveringen. Er is geen reden om aan te nemen dat toetreders via extern geleverde WBT niet dezelfde retaildiensten zouden kunnen leveren en daarmee zouden kunnen
concurreren met andere aanbieders die via koper- en glasvezelnetwerken hun diensten
aanbieden. Buitenlandse voorbeelden laten ook zien dat kabeltoegang een reële mogelijkheid is. In een aantal landen is kabeltoegang al gereguleerd en wordt op basis van deze regulering ook daadwerkelijk toegang afgenomen.
136. In Denemarken werd tot 2017 een gereguleerd kabelaanbod geboden waarmee centrale toegang op laag 3 werd gerealiseerd. De mogelijkheden van deze toegangsvorm is te vergelijken met het WBT-aanbod van KPN. Het kabelaanbod in Denemarken is ook daadwerkelijk
afgenomen door een aantal marktpartijen. Inmiddels heeft de eigenaar van het kabelnetwerk een commercieel aanbod voor kabeltoegang uitgewerkt dat vergelijkbaar is met het gereguleerde aanbod. Marktpartijen nemen dit aanbod in de praktijk af. De regulering van kabel is daarom door DBA ingetrokken.
137. Ook in België is door BIPT een kabeltoegangsverplichting opgelegd. Orange neemt deze toegang sinds 2014/2015 af. Hiermee kan Orange, naast zijn mobiele diensten, ook vaste retaildiensten aanbieden. Orange heeft in korte tijd een groot aantal adressen weten aan te sluiten en had in december 2017 op basis van kabeltoegang 100.000 klanten aangesloten.93
138. Ook in Nederland wordt op zeer beperkte schaal wholesaletoegang tot kabelnetwerken aangeboden en afgenomen. Het gaat dan om toegang om zakelijke diensten te leveren.94 Ook in het marktanalysebesluit lage kwaliteit wholesalebreedbandtoegang (LKWBT 2012)95 is destijds al vastgesteld dat kleinere kabelaanbieders toegang boden tot hun netwerken. Ook Ziggo heeft in het verleden toegang geboden tot zijn netwerk, hoewel dit maar in zeer beperkte mate is afgenomen. Dit aanbod is door Ziggo in maart 2015 weer ingetrokken.96
139. Ook commercieel mag verwacht worden dat kabeltoegang een reële mogelijkheid is. In opdracht van de ACM heeft WIK een business case opgesteld voor een toetreder die via een
92 Zie paragraaf 4 van Annex E.
93https://www.telecompaper.com/nieuws/orange-belgium-heeft-100000-klanten-voor-quad-play--1225486.
94 Gespreksverslag CAIW, 8 mei 2017 en gespreksverslag CIF, 6 december 2017.
95 Marktanalysebesluit lage kwaliteit wholesalebreedbandtoegang van 27 april 2012, kenmerk: OPTA/AM/2012/201220.
46