Observatie in de winkels

Bij de observatie in de winkels is er gekeken naar de aanwezigheid van duurzame voedingsproducten, de plaatsing daarvan in het schap, de hoeveelheid (ook in vergelijking met het andere assortiment), het prijsverschil met gangbare producten, aanbiedingen en acties, de presentatie, aandacht trekken naar het product,

beeldvorming, het geven van feedback en of de producten in het oog springen. De meeste supermarkten hebben een redelijk assortiment duurzame producten, en bieden o.a. aardappels, een paar soorten groente, koffie, thee, cacao, chocola, vlees, zuivel, producten van een biologisch huismerk (o.a. pindakaas, chocopasta, olijfolie, spaghetti), eieren, vleeswaren, blikjes MSC-vis, bananen, afbakbroodjes. Producten die minder vaak worden aangetroffen zijn: stroopwafels, suiker, vruchtensap, wijn, beschuit, brood, pasta, rijst, jam, streekgroente, vleesvervangers, chocomel, kruiden. Er zijn geen grote verschillen, maar wel verschillen. Sommige winkels hebben één soort koffie die Utz-gecertificeerd is, bij andere geldt dat voor alle koffie. Bij één winkel is wel alle koffie Utz-gecertificeerd, maar geen enkele theesoort. Kleine supermarkten verkopen niet perse minder duurzame producten dan grote, maar de supermarkten die er het minst van aanbieden zijn meestal wel kleine supermarkten.

Qua aantal soorten producten verschilt het assortiment duurzame producten niet heel veel van het gangbare assortiment producten, er is van alles vaak wel iets, maar de hoeveelheid gangbare producten is beduidend meer. Soms moet je echt zoeken naar een biologisch of fairtrade product.

De plaatsing in het schap is meestal redelijk gunstig. Vaak liggen de producten hoog of in het midden, een enkele keer links, of onderaan het schap. De meeste producten liggen tussen gangbare producten van dezelfde soorten. Op de groente afdeling wordt soms wel de streekgroente of de biologische groente bij elkaar gelegd.

Toch moet er soms echt worden gezocht naar een biologisch of fairtrade product, dat heeft dan vooral te maken met het feit dat er maar zo weinig van ligt, waardoor het niet opvalt tussen de andere producten.

Over het algemeen staan de producten dus onopvallend geplaatst tussen de andere producten. De helft van de onderzochte supermarkten werkt wel met schapkaartjes, die de aandacht vestigen op hun biologische of fairtrade product, waardoor ze makkelijker te vinden zijn omdat de aandacht er naar wordt getrokken.

Prijsverschillen zijn er, maar deze zijn niet groot. Vaak kost het duurzame product iets meer. Bij sommige producten, zoals bijvoorbeeld een chocopasta, is het duurzame product zelfs goedkoper, maar dit komt nog niet veel voor. Er zijn ook producten waar het prijsverschil groot is, maar dan maakt het wel uit of je het duurzame product vergelijkt met een huismerkproduct of met een kwaliteitsproduct. In het laatste geval kan het prijsverschil klein zijn, of zelfs gunstig uitvallen voor het duurzame product. Duurzame producten worden doorgaans niet op een aantrekkelijke manier

gepresenteerd. Alles ligt op dezelfde manier in het schap als andere producten. Bij de streekproducten is er wel een enkele keer een leuke presentatie, waarbij bijvoorbeeld alle producten op een oude kar worden uitgestald. Er zijn geen ander manieren

gevonden om de producten aantrekkelijk te maken met bijvoorbeeld aparte kleurstellingen.

Aanbiedingen van duurzame producten zijn er regelmatig, maar qua aantal soorten producten is dit toch veel minder dan voor gangbare producten. Deze aanbiedingen waren in de onderzoeksweek bijvoorbeeld: Fairtrade-chocola, biologische kruiden, MSC zalm, vegetarische schnitzel, MSC Kibbeling, huismerk Utz-hagelslag, biologische

karnemelk, gehakt, scharrelkip, biologische biefstuk, biologische afbakbroodjes, streekgroente, haring, wijn, Arla-zuivel, Eco-brood. Hiernaast waren er natuurlijk nog veel meer aanbiedingen van andere, reguliere producten. Twee winkels hadden in de onderzochte week geen aanbiedingen van duurzame producten.

Andere vormen van reclame, of aandacht trekken naar het product, heb ik, behoudens de schapkaartjes, niet gezien.

Ik heb in de onderzochte winkels geen beeldvorming over duurzame producten aangetroffen, die een bepaalde sociale norm zouden kunnen uitstralen. Doordat er erg veel uitingen zijn over andere producten lijken deze nog steeds de norm aan te geven. Een enkele winkel werkt hier wel aan door bordjes op te hangen over hun speciale duurzame lijn, die eerlijk en heerlijk is.

In de winkels is er geen beeldmateriaal waarin feedback wordt gegeven. Wel zijn er soms verpakkingen waarop wat staat over de plaats van herkomst van het betreffende product. Meestal zijn dit de verpakkingen van de producenten, vaak van zuivel, waarop een kleine boodschap staat over het goede leven dat de dieren hebben.

In een interview uit het vooronderzoek komt ook naar voren dat het assortiment duurzame voedingsproducten klein is en dat wordt door deze observaties bevestigd. Het is heel moeilijk om de observaties van dit onderzoek te vergelijken met reeds gedaan onderzoek, omdat dit nauwelijks voorhanden is. Milieudefensie voert jaarlijks EKO-tellingen uit waarbij alleen wordt gekeken naar de aantallen biologische en

fairtrade producten. Andere duurzame producten worden hierbij niet meegeteld en ook wordt er alleen gekeken naar aantal soorten en niet naar hoeveelheden (Ekotelling, 2011). In dit onderzoek is bijvoorbeeld ook gekeken naar de aanwezigheid van Utz, MSC,

Beter Leven en Streekproducten, naar hoeveelheden en naar de manier waarop de producten worden gepresenteerd, maar weer niet naar exacte aantallen.

De verwachting die voortkwam uit het onderzoek is deels bevestigd door de observatie in de winkels, maar deels ook niet. Voor de bewuste consument zijn de duurzame producten wel te vinden, maar soms moet er naar worden gezocht. Ze staan nauwelijks opvallend gepresenteerd. Verrassend is inderdaad de grote hoeveelheid duurzame koffie (Utz) die wordt aangeboden in de meeste winkels.