Nieuwe manieren om kwetsbaarheid te meten

Er wordt gezocht naar betere manieren om kwetsbaarheid te meten. Het Radboudumc in Nijmegen heeft twee meetmethoden ontwikkeld. De eerste methode start bij bestaande gegevens van de huisarts over de patiënt, terwijl de tweede methode uitgaat van het lichaam als een geheel van op elkaar inwerkende systemen. Dat levert een preciezere methode op die bovendien beter aansluit bij de situatie van de patiënt.

EASY-Care TOS bij de huisarts

Het Radboudumc heeft de EASY-Care TOS (Tweetraps Ouderen Screening) ontwikkeld voor huisartsen (Van Kempen 2013). De EASY-Care TOS heeft als doel ouderen te identificeren die baat zullen hebben bij een integrale aanpak van hun zorg. Deze meetmethode combineert de voorkennis van de huisarts met alleen indien nodig een objectieve bepaling van kwetsbaarheidsfactoren. De methode bestaat uit twee stappen. Eerst voert de huisarts een voorselectie uit op kwetsbaarheid door middel van de al beschikbare gegevens van zijn of haar patiënten. Bij twijfel of bij duidelijke kwetsbaarheid volgt een uitgebreider onderzoek met de EASY-Care-methode. Hierbij wordt aan de hand van een gestructureerd interview verschillende aspecten van lichamelijk functioneren, zorg, wonen en welzijn in kaart gebracht.

Dynamisch meten – vaker bloeddruk meten is beter weten

De tweede nieuwe manier van het meten van kwetsbaarheid draait om zogenaamde ‘dynamische waarschuwingssignalen’. Deze meting is gebaseerd op het model van complexe dynamische systemen uit de biologie en de ecologie. Een voorbeeld van blauwalgen kan dit verhelderen. Vaak lijkt een toestand op het eerste oog stabiel, bijvoorbeeld de hoeveelheid blauwalgen in open water. Pas als een kleine verstoring leidt tot een overgang naar een andere toestand, bijvoorbeeld het uitsterven van de blauwalgen, blijkt hoe kwetsbaar de voorafgaande toestand eigenlijk al was (Scheffer 2010). Om een dergelijk omslagpunt te voorspellen, moet niet gekeken worden naar de stabiele evenwichtssituatie (statisch), maar naar de reactie van bijvoorbeeld de populatie blauwalgen op een kleine verstoring (dynamisch) (zie Figuur 6.2). Hierbij is een langere hersteltijd na een verstoring het belangrijkste waarschu- wingssignaal voor de kwetsbaarheid van de eerdere toestand.

Figuur 6.2 Voorspellen van kritische omslagpunten met vroege

waarschuwingssignalen. Bij A leidt een verstoring niet tot een andere toestand. De gezondheid keert terug op hetzelfde niveau. In de kwetsbare situatie B leidt een verstoring tot een ander evenwicht met een verslechterde gezondheidstoestand. De gezondheid keert niet terug op het oude niveau.

Op een vergelijkbare manier kan de kwetsbaarheid bij ouderen worden gemeten. De reactie op een ogenschijnlijk kleine verstoring als een urine- weginfectie kan, zoals eerder beschreven, heel verschillend zijn: grotere afhankelijkheid of soms zelfs overlijden, maar ook vrij snel herstel. De nieuwe manier van meten voorspelt kritische omslagpunten naar kwetsbaarheid. Een voorbeeld hiervan is de bloeddruktest.

Binnen het Radboudumc is onderzocht of dynamische veranderingen in bloeddruk als waarschuwingssignaal kunnen dienen voor kwetsbaarheid. De mate van herstel van de bloeddruk binnen een minuut, nadat ouderen enige tijd gelegen hadden, bleek in dit onderzoek een belangrijke voorspeller te zijn van kwetsbaarheid bij ouderen. De groep waarbij de bloeddruk het minst herstelde na het opstaan, had ook na correctie voor onder andere leeftijd en algehele ziektelast, nog steeds een drie keer zo grote kans om te sterven in de bijna twee jaar daarna (Lagro et al. 2013).

Kortom, een nieuwe maat als herstel in bloeddruk lijkt dus inderdaad een dynamische factor die kan fungeren als een maat voor kwetsbaarheid. Deze maat lijkt beter in staat om cardiovasculaire problemen en sterfte te voorspellen bij kwetsbare ouderen dan de klassieke maat als de gemiddelde of maximale bloeddruk (Lagro et al. 2010; 2012). Bovendien maakt de technologie het nu mogelijk om deze metingen continu uit te voeren door middel van een simpele clip met sensoren, die een arts op de vinger kan plaatsen. Dit kan in de praktijk uiteraard ook door een, goedkopere, verpleegkundige worden gedaan. Dynamisch meten vraagt om extra en andere metingen: er zijn continue metingen nodig in plaats van de op dit moment gebruikelijke momentopna- men. Ook moet de hersteltijd na een verstoring worden vastgelegd in plaats

van alleen gemiddelden. Toch zullen dit soort metingen de komende jaren steeds meer in de dagelijkse praktijk van het ziekenhuis en de huisarts worden gebruikt. De meting is namelijk makkelijk te verrichten en voorkomt mogelijk ook de afname van een lange lijst vragen en checks. Dat scheelt weer tijd – en geld – en het levert bovendien bruikbare informatie op.

De intensiteit van het meten neemt hiermee weliswaar toe, maar het grote winstpunt is dat deze meetmethode vroege en betere waarschuwingssignalen af kan geven, waardoor voor de oudere duidelijk wordt dat een omslagpunt naar meer afhankelijkheid nadert. Ook is bij deze meetmethode het onder- scheid tussen ziekte en veroudering niet meer relevant, omdat vooral hun gecombineerde effect op de hoeveelheid reserve gemeten wordt. Dit past beter bij de dagelijkse praktijk van kwetsbare ouderen, waarin ziekte en veroudering nauw met elkaar verweven zijn en het onderscheid tussen beide vaak moeilijk te maken is.

In Tabel 6.2 staan de verschillen tussen het klassiek en dynamisch meten van kwetsbaarheid naast elkaar.

Tabel 6.2 Klassiek en dynamisch meten van kwetsbaarheid.

Klassiek meten Dynamisch meten Hoeveelheid meetgegevens Weinig Veel

Objectief Weinig Grotendeels

Gemeten toestand Statisch Dynamisch

Verantwoordelijke Professional Professional én oudere zelf en eventueel mantelzorger

Rol oudere Passief Actief

Visie op kwetsbaarheid Onafwendbaar Beïnvloedbaar Weinig waarschuwings-

signalen Duidelijke en tijdige waarschuwingssignalen

Ouderdom en ziekte Gescheiden Niet te onderscheiden

6.5

Kwetsbaarheidsbepaling: consequenties voor de