6. R ESULTATEN INTERVIEW MET A.
6.8 N IEUW S CHRIJFBOEK
Omdat Vermaat denkt dat het huidige Schrijfboek in veel opzichten niet volstaat, is de volgende vraag geïncludeerd:
Josten: ’’Heb jij als ombudsman iets te zeggen over een nieuwe versie van
het Schrijfboek?’’
Vermaat: ’’Ja. Nou ja in zoverre, dat moet nog blijken want we zijn nog
niet toe aan een nieuwe versie, hoewel dat wel noodzakelijk is.
Ik denk dat het Schrijfboek misschien iets ingekort gaat worden. Ik zie bijvoorbeeld staan André Citroën, Franse industrieel, Paul Citroen, schilder. Ja... Ik kan me voorstellen dat je dat ook wat strakker maakt. Maar wel met wat meer inleiding. Wat meer journalistiek erin.’’
7.
C
ONCLUSIE
Het doel van deze scriptie is om antwoord te geven op de onderzoeksvraag: Wat is de functie van het Trouw Schrijfboek?
Trouw besteed veruit de meeste aandacht aan taal- en stijladviezen. Ruim 90 procent van de schrijfadviezen in het Schrijfboek zijn hierop gericht. Deze adviezen hebben twee kenmerken. Aan de ene kant zijn ze stellig: de krant heeft een duidelijk beeld van hoe dingen geschreven moeten worden, en daar kan beter niet van afgeweken worden. Aan de andere kant zijn de
schrijfadviezen terughoudend: hiermee wordt bedoeld dat de krant niet
vooroploopt met het gebruikt van nieuwe uitdrukkingen en woorden. Zo mijdt de krant zoveel mogelijk Engels woordgebruik en gebruikt het Schrijfboek de uitdrukking ‘blank’ liever dan wit. (De Berg & Welgraven, 2014, p. 150)
Het zou te kort door de bocht zijn om na het interview met Vermaat te concluderen dat het Trouw Schrijfboek er alleen maar voor de sier is. Toch is een van de opmerkelijkste bevindingen van dit onderzoek dat het Schrijfboek weinig tot geen functionaliteit heeft binnen de organisatie van Trouw. Hoewel elke redacteur een exemplaar in een la heeft liggen, wordt er niet of nauwelijks naar omgekeken. De onderzoeksvraag: ‘Wat is de functie van het Trouw Schrijfboek’, wordt daarmee in een klap een stuk minder relevant. Want als je de functie van een object definieert dat niet wordt gebruikt, dan zou je vraagtekens kunnen zetten bij de zin van het onderzoek. Niettemin heeft dit onderzoek waarde. Het gaat er in dit onderzoek namelijk om wat de krant zou willen; de koers die de krant wil varen. Niet de koers die de krant in realiteit vaart. Een eventuele discrepantie tussen deze twee zienswijzen kunnen juist betekenisvolle resultaten opleveren.
Verder is de waarde die Vermaat hecht aan de het eerste (journalistieke) hoofdstuk opmerkelijk. Het is een hoofdstuk waarin de identiteit van de krant verholen zit. De waarden in dit hoofdstuk lijken tijdloos.
De analyse op basis van de sensitizing concepts die vooraf zijn vastgesteld: transparantie, boundary rethoric en taal en stijl, hebben tot de volgende conclusies geleid:
Trouw beoogt met het Schrijfboek transparanter te zijn naar de lezer, maar verwacht ook van haar lezers dat ze hun identiteit prijsgeven als ze bij willen dragen aan het journalistieke proces. In de praktijk blijkt het streven naar transparantie vaak niet te worden geïmplementeerd, afgaande op het interview met Vermaat. Zo zouden fouten volgens het Schrijfboek ruiterlijk moeten worden toegegeven. In de praktijk blijkt daarentegen dat correcties worden weggemoffeld zodat gemaakte fouten zo min mogelijk opvallen. De Trouw-hoofdredactie wil de integriteit van de journalist en het merk van de krant in geen geval schaden.
Ook stelt Trouw grenzen. Zo breidt de krant haar kwaliteitsjournalistiek uit naar internet (zonder specifieke regels op te stellen). En ten slotte wil de krant zich met behulp van het Schrijfboek, afgaande op de uitleg van Vermaat, veel meer gaan verhouden tot de lezer.
Op het gebied van taal en stijl is Trouw onderscheidend. De identiteit die Trouw wil uitdragen komt volgens Vermaat neer op: wars van sensatie, maar niet terughoudend. Dit is in tegenspraak met de bevindingen van de
onderzoeker op basis van het Schrijfboek. De onderzoeker concludeert
namelijk dat de adviezen wel degelijk een terughoudend element bevatten. Bij veel controversiële woorden is de krant namelijk voorzichtig, daarnaast staan er zeer weinig vernieuwende adviezen in het Schrijfboek.
Kortom, het Trouw Schrijfboek is vooral bedoeld om integriteit te behouden, door waarden en idealen uit te dragen die het in realiteit niet naleeft. Denk dan aan de correcties die worden weggemoffeld. Verder is het Schrijfboek een manier om een identiteit uit te dragen. Deze identiteit komt volgens de onderzoeker neer op: stellig en terughoudend.
8.
D
ISCUSSIE
De onderzoeker blijft na het maken van dit onderzoek achter met enkele onbeantwoorde vragen en discussiepunten. Deze zullen hieronder besproken worden.
Ten eerste merkt de onderzoeker op dat richtlijnen met betrekking tot sociale media en innovatieve producties een welkome toevoeging zouden zijn op het huidige Schrijfboek. Trouw kan op deze manier inspelen op de onvermijdelijke nieuwe ethische problemen en een proactieve houding blijven uitdragen.
De mogelijke toegevoegde richtlijnen zouden kunnen uitweiden over de mate van collectiviteit. ‘Het maakt immers nogal verschil of verantwoording over
eigenschappen of journalistieke keuzes voor rekening komt van de individuele journalist, van de organisatie of zelfs de hele beroepsgroep.’ (Bardoel & Wijfjes).
Verder komen de conclusies die kunnen worden getrokken uit het Schrijfboek, in veel gevallen niet overeen met de standpunten van Trouw ombudsman A. Vermaat. In de praktijk worden sommige kernwaarden van het Schrijfboek niet opgevolgd. Het is daarom essentieel, zeker bij verouderde stijlboeken, om de vergelijking met de dagelijkse praktijk te blijven maken. De discrepantie tussen ideaal en praktijk roept de vraag op of Trouw niet te ver is afgedreven van haar kernwaarden.
Een van die kernwaarden is volgens A. Vermaat: wars zijn van sensatie. Dit komt overeen met het onderzoek van Cotter (2012, p. 187) die vaststelt dat de meeste nieuwsmedia behoudend zijn bij de implementatie van nieuw taalgebruik. Het Trouw Schrijfboek is daar geen uitzondering op. Het doel van deze
behoudende instelling is na dit onderzoek nog wel onduidelijk. Dit komt onder andere doordat A. Vermaat aangeeft dat Trouw juist niet terughoudend is.
Daarnaast is dit onderzoek nog niet volledig over hoe Trouw zich onderscheidt van andere media door middel van het Schrijfboek. De krant kan zich volgens Cameron (1996, p. 320) aan de ene kant onderscheiden door de individuele stem van de schrijver te laten horen, en aan de andere kant kunnen kranten zich ten opzichte van elkaar onderscheiden Dit is een kwestie waar de onderzoeker explicieter op had moeten doorvragen.
Wel is duidelijk dat het Trouw Schrijfboek een manier is voor de krant om zijn autoriteit te versterken. Dit doet Trouw door continu journalistieke grenzen op te stellen, te verdedigen en te behouden. Dit komt overeen met de theorieën van Carlson (2007, p. 1-18) en Tong (2015, p. 601). Wel moet hierbij de
kanttekening worden gemaakt dat het Schrijfboek niet alleen voor journalisten verkrijgbaar is, maar ook voor niet-journalisten. Deze laatste groep wordt soms zelfs direct aangesproken.
Een openstaande vraag is nog: voor wie is een transparante houding van belang, voor de journalist of voor de niet-journalist? Afgaande op onderzoek van
Porlezza en Splendore (2016, p. 202) is transparantie vooral in het belang van de journalist. Door (journalistieke) idealen te definiëren, en uit te dragen, kan de journalist zijn professionele rol namelijk beter vervullen. De Trouw ombudsman is het met deze gedachtelijn eens, de Trouw-hoofdredactie echter niet. Een interview met de Trouw-hoofdredactie zou daarom een welkome toevoeging zijn bij dit onderzoek. Zo kan er meer inzicht komen in de beweegredenen achter een ondoorzichtige houding. Nu kan de onderzoeker enkele concluderen dat Trouw haar integriteit belangrijker vindt dan een transparante houding.
Ten slotte had de onderzoeker nog meer onderzoek willen doen naar de institutionele partijdigheid van Trouw. Het gaat er dan om welke rol de eigen geschiedenis, cultuur en achtergrond spelen in de berichtgeving. Volgens Barkho (2013, p. 12) is deze vorm van partijdigheid onvermijdelijk. Tijdens het interview met A. Vermaat had de onderzoeker hier meer nadruk op kunnen leggen.
L
ITERATUURLIJST
Albakry, M. (2007). Usage Prescriptive Rules in Newspaper Language. Tennessee: Southern Journal of Linguistics.
Barkho, L., Thomas, E., Eckhardt, M., & Mitchell, T. (2013). From Theory to Practice : How to Assess and Apply Impartiality. News and Current Affairs, Bristol: Intellect.
Blumer, H. (1954). What is Wrong with Social Theory? American Sociological Review, 1(19), 3-10. doi: 10.2307/2088165
Bowen, G.A. (2006). Grounded Theory and Sensitizing Concepts. International Journal of Qualitative Methods, 3(5), 12-23, doi:
10.1177/160940690600500304
Cameron, D. (1996). Style policy and style politics: a neglected aspect of the language of the news. Media, Culture & Society, 2(18), 315-333, doi: 10.1177/016344396018002008
Carlson, M. (2015). Introduction. The many boundaries of journalism. Boundaries of Journalism: Professionalism, Practices and Participation. Oxon/New York: Routledge.
Conboy, M. (2007). The language of the news. London & New York: Routledge. Coppen, P. (2016, 21 november). Vrees niet, Jaap! Geraadpleegd op 4 juni 2018,
van https://blendle.com/i/trouw/vrees-niet-jaap/bnl-trn-20161121-
7369372?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImJhcnRqb3N0ZW4iL CJpdGVtX2lkIjoiYm5sLXRybi0yMDE2MTEyMS03MzY5MzcyIn0%3D Coppen, P. (2016, 19 november). Gemoedelijke taalpurist. Geraadpleegd op 4 juni
2018, van https://blendle.com/i/trouw/gemoedelijke-taalpurist/bnl-trn- 20161119-
7363518?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImJhcnRqb3N0ZW4iL CJpdGVtX2lkIjoiYm5sLXRybi0yMDE2MTExOS03MzYzNTE4In0%3D Corbin, J.M. & Strauss, A. (1990). Grounded theory research: Procedures,
canons, and evaluative criteria. Zeitschrift für Soziologie, 19(6), pp. 418- 427.
Corstius, J. (2017, 24 oktober). Ik ook. Maar ik kan het niet vertellen. Geraadpleegd op 4 juni 2018, van https://blendle.com/i/trouw/ik-ook- maar-ik-kan-het-niet-vertellen/bnl-trn-20171024-
8848061?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImJhcnRqb3N0ZW4iL CJpdGVtX2lkIjoiYm5sLXRybi0yMDE3MTAyNC04ODQ4MDYxIn0%3D
Cotter, C. & Marschall, D. (2008). "The persistence of workplace ideology and identity across communicative contexts". Journal of Applied Linguistics, 3.1: 1-24.
Cotter, C. (2010). News Talk: Investigating the Language of Journalism. Cambridge: Cambridge University Press, doi:
10.1017/CBO9780511811975
Cotter, C. (2014). Revising the “journalist’s bible”. How news practitioners
respond to language and social change. Mediatization and sociolinguistic change (pp. 371-394). Berlin/Boston: Walter de Gruyter GmbH.
Cotter, C. & Van Hout, T. (2015) Print Media Discourse. The International Encyclopedia of Language and Social Interaction. Hoboken, NJ: Wiley- Blackwell.
Cotter, C. (2015). Discourse and media. Handbook of Discourse Analysis. Wiley- Blackwell: 795-821.
De Berg, J. (1999). Trouw Schrijfboek. Amsterdam: Rainbow.
De Berg, J. (2002). Trouw Schrijfboek (2e ed.). Amsterdam: Rainbow. De Berg, J. (2004). Trouw Schrijfboek (3e ed.). Amsterdam: Rainbow. De Berg, J. (2006). Trouw Schrijfboek (4e ed.). Amsterdam: Rainbow.
De Berg, J., & Welgraven, C. (2014). Trouw Schrijfboek (5e ed.). Amsterdam, Nederland: Rainbow.
De Berg, J. (2016, 20 mei). Taal Jaap de Berg. Geraadpleegd op 4 juni 2018, van https://blendle.com/i/trouw/taal-jaap-de-berg/bnl-trn-20160520-
6420649?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImJhcnRqb3N0ZW4iL CJpdGVtX2lkIjoiYm5sLXRybi0yMDE2MDUyMC02NDIwNjQ5In0%3D Deuze, M. & Jenkins, H. (2008). Convergence: The International Journal of
Research into New Media Technologies. London, Los Angeles, New Delhi & Singapore, Vol 14(1): 5–12, doi: 10.1177/1354856507084415
Ebner, C. (2016). Language guardian BBC? Investigating the BBC's language advice in its 2003 News Styleguide. Journal of Multilingual and Multicultural Development, 37:3, 308-
Groenhart, H. (2015). Transparante journalistiek: Verantwoording als antwoord op de vertrouwenscrisis. In Bardoel, J. & Wijfjes, H. (red.), Journalistieke cultuur in Nederland (pp. 271-287). Amsterdam: Paperback.
Jansen, H. (2017). The space for strategic manoeuvring
in adjudicating a freedom of speech case in the Netherlands: The first trial of Geert Wilders. Journal of Argumentation in Context 6:2, 105–136, doi: 10.1075/jaic.6.2.01jan
Kahn, J. (2014, 30 oktober). Sorry lezer, weer geen foutloze krant. Geraadpleegd op 4 juni 2018, van https://blendle.com/i/trouw/sorry-lezer-weer-geen- foutloze-krant/bnl-trn-20141030-
3659315?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImJhcnRqb3N0ZW4iL CJpdGVtX2lkIjoiYm5sLXRybi0yMDE0MTAzMC0zNjU5MzE1In0%3D Koetsenruijter, W. & Van Hout, T. (2014). Methoden voor journalism studies. Den
Haag: Boom Lemma Uitgevers.
Lammers, E. (2018, 17 februari). Vijf mannen, 34 jaar hoofdredactie. Geraadpleegd op 4 juni 2018, van https://blendle.com/i/trouw/vijf- mannen-34-jaar-hoofdredactie/bnl-trn-20180217-
9267154?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImJhcnRqb3N0ZW4iL CJpdGVtX2lkIjoiYm5sLXRybi0yMDE4MDIxNy05MjY3MTU0In0%3D Lee, A. & Treadwell, G. (2013). Online news style - poking a hornet's nest: A
preliminary investigation into online styles in Australian and New
Zealand newspapers. Pacific Journalism Review, Vol. 19, No. 1, Mei 2013: 264-281.
Open brief Brandt Corstius in Trouw kon door de beugel. (2018, 1 mei).
Geraadpleegd op 4 juni 2018, van https://blendle.com/i/trouw/open-brief- brandt-corstius-in-trouw-kon-door-de-beugel/bnl-trn-20180501-
9586135?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImJhcnRqb3N0ZW4iL CJpdGVtX2lkIjoiYm5sLXRybi0yMDE4MDUwMS05NTg2MTM1In0%3D Opgenhaffen, M. & Scheerlinck, H. (2014). Social Media Guidelines for
Journalists: An investigation into the sense and nonsense among Flemish journalists. Journalism Practice, 6(8), 726-741, doi:
10.1080/17512786.2013.869421
Opgenhaffen, M. & d’Haenens, L. (2015). Managing Social Media Use: Whither Social Media Guidelines in News Organisations? International Journal on Media Management, 4(17), 201-216, doi:
10.1080/14241277.2015.1107570
Phillips, A. (2010). Transparency and the new ethics of journalism. Journalism
Practice, 4:3, 373-382, doi: 10.1080/17512781003642972
Porlezza, C. & Splendore, S. (2016) Accountability and Transparency of Entrepreneurial Journalism. Journalism Practice, 10:2, 196-216, doi: 10.1080/17512786.2015.1124731
Tong, J. (2015). Chinese journalists' views of user-generated content producers and journalism: a case study of the boundary work of journalism. Asian Journal of Communication, 25:6, 600-616, doi:
10.1080/01292986.2015.1019526
Van der Laan, C. (2015, 29 augustus). Ombudsman moet bestand zijn tegen druk. Geraadpleegd op 4 juni 2018, van
https://blendle.com/i/trouw/ombudsman-moet-bestand-zijn-tegen- druk/bnl-trn-20150829-
4952502?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImJhcnRqb3N0ZW4iL CJpdGVtX2lkIjoiYm5sLXRybi0yMDE1MDgyOS00OTUyNTAyIn0%3D Van Dongen, M. (2015, 4 september). 'Ik let op anonieme citaten'. Geraadpleegd
op 6 juni 2018, van https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/-ik-let-op- anonieme-citaten-~b043502d/
Verhulsdonk, I. (2016). Wat mag de journalist schrijven?: De keuzes in
stijladviezen voor Volkskrant-redacteuren betreffend racisme, etnische kwesties en seksisme. Leiden.
Vermaat, A. (2015, 5 november). Pijnlijk, voor de krant én de journalistiek. Geraadpleegd op 4 juni 2018, van https://blendle.com/i/trouw/pijnlijk- voor-de-volkskrant-en-de-journalistiek/bnl-trn-20151105-
5337493?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImJhcnRqb3N0ZW4iL CJpdGVtX2lkIjoiYm5sLXRybi0yMDE1MTEwNS01MzM3NDkzIn0%3D Vermaat, A. (2016, 17 juni). Ethische discussies kunnen niet genoeg worden
gevoerd. Geraadpleegd op 4 juni 2018, van
https://blendle.com/i/trouw/ethische-discussies-kunnen-niet-genoeg- worden-gevoerd/bnl-trn-20160617-
6571560?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImJhcnRqb3N0ZW4iL CJpdGVtX2lkIjoiYm5sLXRybi0yMDE2MDYxNy02NTcxNTYwIn0%3D Vermaat, A. (2016, 23 september). Anonimiseren is geen vanzelfsprekendheid.
Geraadpleegd op 4 juni 2018, van
https://blendle.com/i/trouw/anonimiseren-is-geen- vanzelfsprekendheid/bnl-trn-20160923-
7045725?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImJhcnRqb3N0ZW4iL CJpdGVtX2lkIjoiYm5sLXRybi0yMDE2MDkyMy03MDQ1NzI1In0%3D
Vermaat, A. (2017, 19 mei). 'Wit' overheerst, 'blank' zij gerespecteerd. Geraadpleegd op 23 juni 2018, van https://www.trouw.nl/home/-wit- overheerst-blank-zij-gerespecteerd~a624a605/
Vermaat, A. (2017, 3 november). In het ongemak over Brandt Corstius schuilt ook een journalistiek dilemma. Geraadpleegd op 4 juni 2018, van
https://blendle.com/i/trouw/in-het-ongemak-over-brandt-corstius-schuilt- ook-een-journalistiek-dilemma/bnl-trn-20171103-
8889670?sharer=eyJ2ZXJzaW9uIjoiMSIsInVpZCI6ImJhcnRqb3N0ZW4iL CJpdGVtX2lkIjoiYm5sLXRybi0yMDE3MTEwMy04ODg5NjcwIn0%3D Van der Wurff, R., & Schönbach, K. (2011). De effectiviteit van journalistieke