Motivatie om te delen

Deze paragraaf gaat in op de factoren die verklaren waarom personen bereid zijn te delen. In lijn met de verschillende evoluties die de opkomst van de deeleconomie helpen te verklaren, spelen zowel economische, ecologische als sociale factoren een rol. In dit hoofdstuk bespreken we waarom zij personen ertoe aanzetten om te delen. De onderliggende redenering sluit sterk aan bij de verwachte effecten van deelname aan deeleconomie, die verder in de tekst (in paragraaf 8.1) aan bod komen. Het vooruitzicht op positieve effecten is in dat opzicht een bijkomende factor die helpt te verklaren waarom mensen actief zijn op deelplatformen.

4.3.1 Voorgaand onderzoek

Onderzoekers stellen een evolutie vast in de beweegredenen die mensen ertoe aanzetten om te delen via deelplatformen. Initieel ontstond het discours rond delen voornamelijk vanuit een vorm van sociale utopie, waarbij men in de kracht van de menigte geloofde. De opkomst van deelplatformen, die de beweging een meer commerciële richting uitstuurden, deden echter de kritiek en ook de ontnuchtering toenemen (Codagnone et al., 2016b). In lijn met deze redenering bevestigt empirisch onderzoek (e.g. Hamari et al., 2016) dat mensen een positieve houding hebben ten aanzien van de deeleconomie vanuit een streven naar duurzaam gedrag, maar dat economische voordelen een sterke drijfveer zijn om actief te zijn op deelplatformen.

Algemeen verklaren onderstaande factoren waarom personen beslissen te delen via deelplatformen:

 Economisch voordeel. Deelname kan een rationale beslissing zijn om zoveel mogelijk persoonlijk voordeel te realiseren (Hamari et al., 2016). Dat kan door het vooruitzicht om iets bij te verdienen (Hars and Ou, 2001) of om uitgaven te beperken en zo geld te besparen (Luchs et al., 2011).

 Streven naar duurzaam gedrag. Vooral personen die op een ecologisch verantwoorde manier willen consumeren, verklaren hun activiteit op deelplatformen vanuit een duurzaamheidsperspectief (Hamari et al., 2016). Minder consumeren en het beter benutten van beschikbare capaciteit liggen hier aan de grondslag.

 Meer voldoening, ook op sociaal vlak. Personen verklaren hun deelname ook vanuit het plezier dat het met zich meebrengt en de betekenisvolle sociale interactie (Hamari et al., 2016). Daarnaast zet ook het versterken van de eigen reputatie mensen ertoe aan om actief te zijn binnen een online gemeenschap (Wasko

& Faraj, 2005; Parameswaran & Whinston, 2007).

 Anti-establishmentbeweging. Een alternatieve motivatie is het ingaan tegen de gevestigde orde door zelf actie te ondernemen (Hennig-Thureau et al., 2007). Hierdoor ontstaat er een alternatief aanbod van goederen en diensten, en vergroot ook de gebruiksvriendelijkheid (‘wat we zelf doen, doen we beter’).

Intrinsieke motivatie vanuit een streven naar duurzaam gedrag en sociaal contact dreigt verdrongen te worden door meer extrinsieke motivatie, zoals het streven naar winst. Dergelijk ‘crowding-out’ fenomeen werd eerder ook vastgesteld in de context van het delen van informatie (Nov, 2007), recyclage (De Young, 1988) en het doneren van bloed (Titmuss, 1970). Die verandering in motivatie kan zich voordoen bij eenzelfde persoon, maar ook over generaties gebruikers heen. Deze evolutie zou het voortbestaan van de deeleconomie volgens onderzoekers pas in het gedrang brengen wanneer de voordelen die een aanbieder of gebruiker ervaart, niet langer opwegen tegen de nadelen (zie ook paragraaf 8.1).

“In a worst-case scenario, some users in a sharing economy might be altruistic and share their goods whereas other users may be mostly enjoying benefits from others’ sharing. This situation might affect the sustainability of

collaborative consumption services in general.”

- Hamari et al., 2016 -

Empirisch, kwantitatief onderzoek dat nagaat welke factoren doorslaggevend zijn in België is schaars. Toch zijn er twee bronnen die toelaten om België (niet Vlaanderen) op Europees niveau te benchmarken. De meest recente cijfers werden gepubliceerd in de Flash Eurobarometer van de Europese Commissie. De data zijn gebaseerd op een enquête die in maart 2016 werd afgenomen binnen de 28 EU-lidstaten met 500 respondenten per lidstaat. Voor de bevraging werden deelplatformen gedefinieerd als online tools die transacties mogelijk maken tussen aanbieders en gebruikers van diensten. Daarbij werd benadrukt dat het om allerlei diensten kan gaan, gaande van het (ver)huren van accommodatie en autodelen tot klusjes. Hoewel niet benadrukt werd dat het om tijdelijk gebruik van onderbenutte capaciteit gaat, sluit deze definitie in grote mate aan bij de definitie die in paragraaf 2.7 geformuleerd werd.

In de bevraging werd aan de respondenten gevraagd wat het gebruik van deelplatformen aantrekkelijker maakte voor gebruikers dan de traditionele handel van goederen en diensten, i.e. wat volgens hen de grootste voordelen zijn. Hoewel er niet rechtstreeks gevraagd werd wat mensen motiveert om actief te zijn in de deeleconomie, laat de vraag wel toe om na te gaan waarom ze de deeleconomie boven de traditionele economie zouden verkiezen.

De respondenten die al van de deeleconomie gehoord hadden of er al gebruikt van maakten¹⁰, konden maximaal 2 van de onderstaande antwoorden aanduiden:

 De toegang tot diensten is op een betere manier georganiseerd.

 Het is goedkoper of gratis.

 Het biedt de mogelijkheid om producten of diensten te ruilen in plaats ze van te betalen met geld.

 Het biedt nieuwe of andere diensten.

Op het niveau van de EU-28 staat de gebruiksvriendelijkheid met stip op 1 (41%; cf. Tabel 5). In België wordt de eerste plaats gedeeld met de mogelijkheid die het biedt voor niet-geldelijke transacties. Verder apprecieert één op drie respondenten de economische voordelen, terwijl één op vier respondenten het ruimere aanbod een troef vindt.

Vooral jongeren en hooggeschoolden erkennen de voordelen, zoals blijkt uit Tabel 8 in Bijlage 4/.

Het financieel aspect kwam veel sterker tot uiting in de resultaten van de internetsurvey die ING begin 2015 liet uitvoeren in 15 landen met zo’n 1.000 respondenten per land. Zij hanteerden een andere definitie van de deeleconomie, die het verschil mee kan verklaren. In deze bevraging werd deeleconomie afgebakend als het gebruiken van goederen die anders niet gebruikt zouden worden (zoals een auto, huis of grasmaaier), weliswaar tegen betaling (ING, 2015). Vooral het besparen van geld bleek een belangrijke drijfveer, ook in België (cf. Figuur 18). Het uitbouwen van een gemeenschap (vb. door het sociaal contact tussen aanbieders en gebruikers te verbeteren), werd door 35% van de Belgische respondenten aangeduid, waarmee het de minst doorslaggevende reden was.

Figuur 18: In welke mate beïnvloeden deze factoren uw deelname aan de deeleconomie (% respondenten dat “zeer invloedrijk” of “invloedrijk” antwoordde)

Bron: Survey uitgevoerd in 15 landen in opdracht van ING (2015) met zo’n 1.000 respondenten per land (m.u.v. Luxemburg).

10 Voor de EU28 gaat het om 52% van 14.050 respondenten (i.e. 7.306 personen). In België gaat het om 39% van de 500 respondenten (i.e. 195 personen).

Tabel 5: Voordelen van deelplatformen voor gebruikers t.o.v. traditionele handel van goederen en diensten (in %)

Opmerking: In elke lidstaat mochten de 500 respondenten maximaal 2 antwoordopties aanduiden.

Bron: Flash Eurobarometer 438 (Europese Commissie, 2016)

4.3.2 Interviews

“De deeleconomie draagt enerzijds bij tot kapitalisme; anderzijds biedt het ook echt een transitie en een mooi alternatief. Hopelijk neemt het positief transitieverhaal op termijn de bovenhand. “

Quote uit de interviews

De motivatie van gebruikers van deelplatformen die actief zijn in Vlaanderen, sluit sterk aan bij de vaststellingen uit internationale literatuur. Bij Blablacar ziet men bijvoorbeeld drie specifieke redenen terugkeren:

 Besparen op kosten (zoals benzine en tol);

 Sociaal contact (de focus ligt op langeafstandsritten);

 CO2-reductie. Minder auto’s op de baan. Ongeveer 1/3de van de bestuurders blijkt na verloop van tijd ook passagier te worden, waardoor er minder auto’s op de baan zijn.

Tijdens andere interviews werden daar nog andere factoren aan toegevoegd:

 Iets willen bijverdienen (op platformen die winstgevende transacties toelaten);

 Betere work life balance verkrijgen door huishoudelijke taken te kunnen uitbesteden;

 Grotere gebruiksvriendelijkheid, gefaciliteerd door technologische ontwikkelingen;

 Sociale cohesie met de buurt. Hierbij werd ook opgemerkt dat de deeleconomie een alternatieve manier van zingeving biedt, los van economie, religie en verzuiling.

Voor de positionering naar potentiële gebruikers toe, vestigen deelplatformen systematisch de aandacht op het economische en het sociale aspect. Het duurzaamheidsverhaal blijkt moeilijker te verkopen, ook naar bedrijven toe.

Vaak wordt daar van economische argumenten vertrokken, en komt het ecologisch aspect in een volgende fase aan bod.

4.3.3 Panelbevraging

In de online bevraging werd niet specifiek gevraagd naar de motivatie om gebruik te maken van deelplatformen, maar wel naar de redenen om iets ter beschikking te stellen van anderen, en naar de redenen om iets van anderen te gebruiken. Beide zaken komen aan bod in de hoofdstukken die respectievelijk focussen op de vraag- en aanbodzijde van de deeleconomie (i.e. hoofdstukken 6/ en 7/).

Bij gebruikers stellen we vast dat economische motivaties het vaakst genoemd worden. Zo willen gebruikers meer geld kunnen sparen of besteden aan andere zaken. Bij aanbieders spelen principiële motivaties vaker mee. 44%

van de aanbieders noemt ‘omdat delen beter is dan niet te gebruiken’ als motivatie. De financiële motivatie ‘iets bijverdienen’ wordt in 32% van de gevallen als motivatie beschouwd.