Bijlage 2: Mevrouw M; maatschappelijk werkster en winti specialist.
Een psycholoog verwees mij door naar mevrouw M. Een maatschappelijk werkster die volgens hem veel afwist van winti in de praktijk. Ik belde haar op en
houdt. Nu, is mevr. M stilletjes aan de kenner, psychiaters sturen patiënten door, collega’s vragen om advies, maar ze is het pas echt als ze het zwart op wit ziet, het moet ergens vast staan. Helaas staat dit nog niet vast, het stigma is te groot.
Het PCS wil in geen enkele manier betrokken zijn bij een winti behandeling. Het komt dus vaak voor dat mevr. in haar vrije tijd met cliënten naar een luku of een pré moet. Die tijd mag ze niet declareren. Het wordt wel gedoogd dat ze zich bezig houdt met winti, en dat ze cliënten adviseert een winti heler te gaan bezoeken, maar als het ooit fout gaat, is mevr. M verantwoordelijk.
“De schuld ligt bij de kerken en de overheid. Ondanks mijn scripties en verschillende lezingen die zijn gehouden is het lichtje nog steeds niet gaan branden.”
Noten
1 Wooding stelt dat sinds zijn publicatie in het Maandblad Geestelijke Volksgezondheid in 1981, waarin hij de betekenis van dromen en de therapeutische effecten van winti bespreekt, de
2 De informanten gaven naast kennis over winti ook aan kennis te hebben over het werk van de pandit, een Hindoestaanse genezer, dajarang kepang, ook wel de Javaanse winti genoemd, het
3 De term “cultuurkenner” is de term die de mensen die mij naar hen doorverwezen gebruikten.
In het Surinaams wordt de term sabiman gebruikt. Beiden heren staan in Paramaribo bekend als kenners van de cultuur.
4 Een winti pré is een dansritueel voor de goden (winti’s) en de geesten (yorka’s) die ter ere van de goden of geesten wordt gehouden of ter afsluiting van een behandeling. Een pré valt uiteen in twee delen, een voor de winti’s en een voor de geesten van overleden familieleden. De goden en geesten dansen en vermaken zich met de aanwezige mensen door bezit te nemen van een persoon. Tijdens een pré bestaat er geen scheiding meer tussen de mensen en de geesten/goden wereld.
5 Een kulturu begi is een gebed. Bij een gebed wordt er vaak een bijbeltekst opgelezen. Er wordt rechtstreeks gesproken tot de geesten die kunnen helpen met datgene waarvoor er gebeden
6 De wet BIG bevat regels voor de kwaliteit van de zorgverlening door beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg. Volgens de wet moeten zorgverleners (apothekers, artsen, verpleegkundigen) zich inschrijven in het BIG-register als ze hun titel willen gebruiken. Als ze dat niet doen, mogen ze zich geen apotheker, arts of verpleegkundige noemen. (Bron: www.vvsuriname.org Vereniging van Verpleegkundigen in Suriname).
7 Focus Groep Discussies zijn gesprekken waarbij de onderzoeker data verzamelt bij meer dan een participant tegelijkertijd. De onderzoeker praat met meerdere respondenten tegelijk over een bepaald onderwerp. In hoofdstuk 6 ga ik hier op in. Meer over Focus Groep Discussies lees:
Qualitative Methods for Health Research, Green & Thorogood 107‐129.
8 Het Sranan Tongo, letterlijk vertaald: Surinaamse taal, kortweg, Sranan, is de lingua franca van Suriname en wordt door de meeste inwoners van Suriname gesproken. Er worden onder de
9 Bron: www.pcs.sr Geraadpleegd 2008
10 Met andere zorgaanbieders bedoel ik zowel traditionele helers zoals een bonuman, een pandit of een islamitische geneesheer als accupuncturisten en homeopaten.
11 Bij mij bekend is de enige hulpverlener die contacten onderhoudt met alternatieve
zorgaanbieders mevrouw M. Zie voor een uitvoeriger beschrijving van haar werk bijlage 2. Zij is
13 Bron: www.kunstbus.nl/verklaringen/suriname .
14 Bron: www.nationaalarchief.nl/koloniaal_suriname/boeroes. Geraadpleegd op 21‐07‐2008.
15 Vroeger is de taal zo innovatief gebleken dat het zich wist aan te passen aan de heersende
16 Bron: www.statistics.suriname.org. Volkstelling 2004.
17 Zie het artikel van Van der Pijl in OSO (2008: 284‐298) voor een beschrijving en een verklaring voor de groei van evangelisch‐charismatische bewegingen in Suriname.
18 De Beet & Sterman baseren zich bij deze beschouwingen op de situatie bij de Matawai begin jaren ’70. Deze groep Marrons wonen aan de Saramacca rivier in het binnenland van Suriname. Ik vind deze bevindingen toepasbaar op de stadscreolen die ik heb gesproken in Paramaribo 2008.
19 Lees voor een overzicht van reacties op het christendom in het binnenland de dissertatie van De Beet & Sterman (1981: 317‐326).
20 Vanaf het moment dat de kolonisten voet aan land zetten in ‘ de nieuwe wereld’ is de prioriteit geweest het christendom te verspreiden. Zoals geschreven staat in een codicil bij het testament van koningin Isabella in 1504: “Our main aim was to arrange the introduction of our holy catholic faith and to ensure that the people there accepted it and also to send (...) learned people who fear
God to instruct the people in the faith and to teach and indoctrinate them with good customs”.
(Thomas 2003: 218)
21 Bron: Dhr. Oosterwolde, werkzaam bij het NAKS; Na Afrikan Kulturu Fu Sranan. Dit is een organisatie die zich bezig houdt met de Afrikaanse / creoolse cultuur in Suriname. Dhr.
Oosterwolde begeleidt studenten met het maken van hun werkstukken en informeert de studenten over de historie van Suriname en over culturele zaken zoals winti‐pré’s en culturele dansen.
22 Voorhoeve spreekt van syncretismen wanneer twee religieuze systemen elkaar diepgaand beïnvloeden en als het ware een nieuw geheel gaan vormen (1960 in: Schoonheym 1988:52).
23 Ala Kondre : alle landen (lett.); een ala kondre kruis is een kruis waarin alle (winti‐)geesten uit verschillende pantheons worden afgebeeld.
24 Winti is vooral gericht op de menselijke relatie met de lagere geesten. De relatie tot
Anana/God, speelt nauwelijks een rol. Het gros van de Creoolse volksklasse ging het christendom daarom beschouwen als de uitwerking van een verwaarloosd aspect binnen de eigen religie, namelijk het vereren van de Schepper Anana/God, in plaats van een nieuwe religie (Schoonheym 1988:54).
25 De syncretismen die onder andere zijn ontstaan zijn de benaming en de rol van het Almachtige opperwezen; Anana/God. God heeft de winti (engelen, duivels, geesten) zelf geschapen en stond toe dat deze zich met de mensen bemoeien. Winti die volgens de Creolen dicht bij de Almachtige staan, zoals de Aisa, worden vereerd met christelijke liederen, bazuinmuziek, gevouwen handen en gesloten ogen (Schoonheym 1988:59).
26 Een levensbeschouwing is een opvatting omtrent het leven. Godsdienst speelt een grote rol in een levensbeschouwing omdat een levensbeschouwing wordt ingevuld door het vormen of aannemen van een visie op het leven, en hoe het leven geleefd moet worden.
27 Voor een uitvoeriger beschrijving van de religieuze vormen die van invloed zijn geweest lees:
Van Lier 1983:29‐30.
28 Anana Keduaman Keduapon is een Afrikaanse term. De meeste winti aanhangers, die praktisch allen ook christen zijn, stellen dit opperwezen gelijk met de christelijke god. Het is echter niet duidelijk of Anana mannelijk of vrouwelijk is, maar misschien valt de oppergod überhaupt niet in dat soort categorieën onder te brengen (Van de Pijl 2002:78).
29 De Jorka’s , de vooroudergeesten, zijn te verdelen in Kabra’s, de christelijk gedoopte geesten, en Profen, de niet gedoopte overledenen. Er zijn goede en kwade , hogere en lagere geesten. Een
30 Pakosie noemt deze ziektes psychosociale ziekten. De oorzaken van de ziekte liggen in de sociale en/of culturele determinanten voor het psychische leven van de persoon (2005:11).
31 De term obiaman wordt vooral in het binnenland gebezigd (Cotino 1999 :131). Een Obia is een medicijn, een mix van verschillende kruiden, die je kan ‘zetten’ om de geesten gunstig te
stemmen of om ze juist iets te laten doen om een ander tot last te zijn. Er zijn nog vele andere namen voor winti helers in het binnenland. De term duman verwijst naar ‘iemand die veel daden verricht’ (digitaal woordenboek Sranan). Bonuman is afgeleid van het woord bonu. Dit woord heeft verschillende betekenissen in verschillende woordenboeken zoals ‘zwarte kunst’ (Sesam woordenboek 1985: 191), ‘geesten bezweren en/of oproepen’ ( woordenboek Sranan‐
nederlands 2007) en ‘persoon die over magische middelen beschikt’ (Herskovits 1934:744).
32 In “Bonuman: Een studie van zeven religieuze specialisten in Suriname” beschrijft Van Lier de levensgeschiedenissen van zeven bonuman. Hij behandelt in zijn studie hun sociale herkomst, familieleven, sociale loopbaan, eerste contact met het bonuschap, kennis van de Afro‐religie, de praktijk en hun verhouding tot het christendom. Van Lier stelt dat bij de bonuman (of vrouw) in de regel alle functies van Afro‐religieuze specialisten verenigt in een persoon. Hij noemt de functie van priester, van ziener, van magier en die van herbalist (1983:30).
33 Herskovits (1934:744) leidt het woord bonuman af van het woord “Bo”, dat magisch middel betekent en “Nu” dat persoon betekent(In Van Lier 1983:122).
34 Wooding gebruikt ook wel de term obia voor een genezer‐god. Informanten van mij zijn het niet eens met de term obia.
“…een veelgemaakt misverstand is dat een obia een winti is. Dit is niet waar, een obia is een medicijn, een mix van verschillende kruiden, die je kan zetten om de geesten gunstig te stemmen of om ze juist iets te laten doen om een ander tot last te zijn.” (Dhr. Oosterwolde, cultuurkenner)
“..een obia ja, dat is een geest, we noemen het ook wel winti” (gids binnenland)
Uit een artikel van Thoden van Velzen (1978) blijkt dat zowel Wooding als beide informanten gelijk hebben:
“According to the Djuka, enormous powers dwell in the universe, most of these untapped and unknown by men. An obia is that part of these forces that has become available to mankind, is beneficial to human beings (...) An obia may choose any sort of vessel; an amulet, a bundle and even an human being.”
“The control by humans over obia varies considerably(...)there is the amulet(...)there are those obia that have to be worked and fought for(...)adhering strictly to all rules and prescriptions(..)avoiding to give any displease to the obia.” (Thoden van Velzen 1978 :93‐94).
Gezien de verschillende vormen en kracht van een obia is het niet verwonderlijk dat er dertig jaar later verschillend wordt gedacht over wat een obia nu precies is. Een obia in het binnenland heeft wellicht een andere betekenis dan in de stad. Thoden van Velzen deed onderzoek bij de Djuka, een Marron groep in het binnenland van Suriname.
35 Scheper‐Hughes schrijft in een artikel over ‘critically applied medical anthropology’
(1990:193)dat medische antropologen pluraal zijn in hun behandeling van traditionele helers die
36 E set wan luku gi hen betekent ‘een luku zetten’. Dit verwijst naar het stellen van een
diagnose. Luku betekent kijken; een bonuman kijkt als het ware naar je geesten om te zien wat er aan de hand is.
37 A du fanowdu is een Surinaams spreekwoord wat vertaald kan worden als ‘ Het uitoefenen van bepaalde rituele handelingen in de winti godsdienst’. Fanowdu betekent letterlijk ‘nodig’.
Het zinnetje kan vertaald worden als ‘ iets doen wat nodig is’.
38 Bonafide bonuman zullen nooit alleen voor het geld werken. Zij zullen hun winti in dienst stellen van de mensen. Meestal willen zij het volle honorarium pas hebben als de behandeling
39 In juni 1994 is de Diagnostic and Statistical Manual of mental disorders 4e editie verschenen onder de verantwoordelijkheid van de American Psychiatric Association. In 2002 verscheen er een nieuwe aangepaste versie; de DSM IV‐TR. (Bron: www.ggzconsult.com).
40 De term therapeut wordt gebruikt als vertaling van de term practitioners, maar kan ook gelezen worden als doktor, heler, genezer en hulpverlener.
41 Bij de viering van het 35 jarige bestaan van de jongeren afdeling van de politieke partij BEP;
Broederschap en Eenheid in de Politiek, voorheen de Bosneger Eenheids Partij, werden culturele dansavonden en een kulturu begi georganiseerd. Deze culturele gelegenheden waren sterk geïnspireerd door de Marrons. Bij alle bijeenkomsten waren mensen uit het nationale kabinet van Suriname aanwezig; zo heb ik de minister van Landbouw en milieu en de minister van volksgezondheid de hand mogen schudden. De aanwezigheid van ministers bij deze culturele aangelegenheden geeft aan dat Wooding zijn bewering nog steeds klopt en misschien wel steeds meer vorm krijgt. Bijwonen van een verering van de wintigeesten is een statement, en wellicht ook wel een strategie?
42 Een fiat opname is een opname via justitie. De rechter heeft een machtiging uitgegeven om de persoon in kwestie voor een bepaalde tijd vast te houden op een gesloten afdeling in een
psychiatrische instelling.
43 De posters zijn bedoelt om de psychiatrie dichter bij de maatschappij te brengen. Ze horen bij de ‘awareness campagne’ die ruim twee jaar geleden van start is gegaan. Deze is gericht op de beïnvloeding van het stigma op psychiatrische zorg. De posters zijn onder andere gericht op kennisvergroting en gedragsverandering bij potentieële doelgroepen.
44 Schoonheym noemt de afro‐Surinaamse religie Afkodree. Schoonheym heeft onderzoek gedaan bij de Paranen in het Boven‐Para gebied. De term winti is een verzamelnaam die vooral in de stad wordt gebruikt.In het binnenland zijn er verschillende benamingen voor deze religie.
45 Men gaf dikwijls aan niks met winti van doen te hebben, maar was wel huiverig om het er over te hebben, om naar winti pré’s te gaan en zelfs om winti muziek te luisteren; “daar komen ze op af, weet je”. Een keer gaf iemand aan dat ik waarschijnlijk toch niks aan het interview zou hebben omdat ze niks over winti wist te vertellen, maar na een half uur deed ze de kromanti‐dans voor en vertelde ze over haar (vroegere) ervaringen tijdens winti‐pre’s.
46 Het is met de jaren steeds populairder geworden om winti pré’s te bezoeken. Ook de ala kondre armband wordt steeds regelmatiger gedragen, ook door de jongeren in Suriname. (Bron:
dhr.Picorni)
47 Creolen en Hindoestanen hebben bandjes om hun lichaam, als bescherming tegen de geesten.
Deze bandjes, respectievelijk buikbandjes en armbandjes, zijn verboden op sommige afdelingen van het PCS. In eerste instantie omdat men zichzelf ermee kan verwonden, in de tweede instantie omdat het hulpverleners angstig kan maken. Er wordt altijd overlegd met de cliënt en zijn of haar familie, over de risico’s van een bandje op de afdeling. Hierna wordt verzocht het bandje af te doen.
48 Vanwege eventueel politiek correcte en sociaal gewenste antwoorden heb ik mij van begin af aan gericht op religie in het algemeen en traditionele religies. Het gesprek kwam dan meestal vanzelf uit op winti.
49 NLP is neuro liguistisch programmeren. Programmeren door middel van taal.
“Als je zegt van ‘ dat zou ik nooit kunnen’ maak je op dat moment eigenlijk een soort blauwdruk van je inactiviteit. Dus wat er ook gebeurt, je stuit tegen onnoemelijk veel barrières, die jou aan het eind de overtuiging geven van zie je wel, je kan het niet. Dat noem je een postulaat; een beperkende overtuiging. (...) Wat je moet doen is dat doorbreken, maar dat kost veel werk, je moet in feite je eigen taal, onder de loep te nemen en opnieuw leren communiceren. Tijdens zo een wassi, die meneer die dat uitvoert (bonuman), die prevelt ook wat, tijdens zijn gebed naar het bovennatuurlijke, uit hij taal die jou als het ware moet herprogrammeren.” (Dr Ezechiëls pers.com 2008)
48 Een multimodale behandeling is een hulpverleningsmethode die tegelijkertijd gegeven wordt en onderling zijn afgestemd. Te denken valt aan medicatie, sociale vaardigheidstraining en cognitieve therapie bijvoorbeeld. De psycholoog doelt op een gelijktijdig afgestemde behandeling van zowel biomedische‐ als alternatieve hulpverleningsmethodes.
49 Zorg op maat is het aanbod in de zorg dat afgestemd is op de wensen van een individuele zorgvrager en zoveel mogelijk gericht is op de persoonlijke omstandigheden en het netwerk van de cliënt. Bron: www.thesauruszorgenwelzijn.nl.
2007 Hebi Sani: Mental well being among working class Afro –Surinamese in Paramaribo, Suriname. Proefschrift. Universiteit van Kentucky.
2003 [1979] Geneeswijzen in Nederland: compendium van alternatieve geneeswijzen. Ankh‐Hermes.
Dijk, R.
1998 [1989] Culture as Excuse: The failure of health care to migrants in the Netherlands. In: Van der Geest & Rienks: The art of medical anthropology.
Amsterdam: Spinhuis: 243‐251.
Dongen, E. van.
1994 Zwervers, Knutselaars, Strategen: Gesprekken met psychotische mensen.
Proefschrift aan de Universiteit van Utrecht: Stichting Sociaal Culturele Wetenschappen (NWO).
1994 Sacred Healing and Biomedicine Compared. Medical Anthropological Quarterly 8(2): 178‐197).
Gaines, A.D. eds.
1992 Ethnopsychiatry: the cultural construction of professional and folk psychiatry. State University of New York Press.
Hannertz, U.
1987 The World in Creolization. Africa: Journal of the International African Institute. 57 (4): 546‐559.
2005 Psychose in context, verslag van symposium ‘Subjectief Welbevinden bij psychiatrische patiënten in transcultureel perspectief.’ MVG. 60 (7): 267‐270.
Kleinman, A.
1978 Culture, illness, and care: Clinical lessons from anthropologic and cross-cultural research. Annals of Internal Medicine. 88 (2): 251-258.
1988 Rethinking Psychiatry. New York: The Free Press.
Knipscheer, J.W. & Kleber, R.J.
2004 Een interculturele entree in Altrecht: Inhoud en resultaat van een interculturele werkwijze bij kortdurende behandeling. Utrecht: Drukkerij Altrecht.
2007 LevendeDoden: AfrikaansSurinaamse percepties, praktijken en rituelen rondom dood en rouw. Proefschrift aan de Universiteit van Utrecht. Amsterdam:
1998 Who’s afraid of the winti spirit? Carribean Creolization: reflections on the cultural dynamics of language, literature and identity. Eds: Balatusky&Sourieau.
The Press University of the West Indies, Barbados, Jamaica, Trinidad & Tobago.
1998 Psychiatrie en Winti. Culturen binnen psychiatrie muren deel VI.
Symposiumverslag APZ Endegeest. 51‐60.
1990 Three propositions for a critically applied medical anthropology. Social Science and Medicine. 30(2): 189‐197. religie. In: Winti religie: Een AfroSurinaamse godsdienst in Nederland. Derveld, F.E.R. en Noordegraaf, H. (red.) Amersfoort: De Horstink. 52‐72.
1995 Winti & Psychiatrie: geneeswijze als spiegel van een kultuur. Amsterdam:
Karnak.
1998 Winti: AfroSurinaamse religie en magische rituelen in Suriname en Nederland. Amsterdam: Karnak.
2006 Psychose en Trance: Geestelijke gezondheidszorg op het kruispunt van de nederlandse en surinaamse cultuur.
2003 Rivers of Gold: The rise of the Spanish Empire, from Columbus to Magellan.United States of America: Random HouseTrade.
Trouillot, M‐R.
1998 Culture on the Edges: Creolization in the Plantation Context. Plantation Society in the Americas. 5 (1): 8‐28.
2004 In the Shadow of the Oracle: Religion as politics in a Suriname Maroon Society. Long Grove, Illinois: Waveland Press, Inc.
2003 Psychotherapie: Van Theorie tot Praktijk. Antwerpen: Bohn Staflau Van Loghum.
1999 [1980] Contemporary Sociological Theory: Expanding the Classical Tradition. New Jersey: Prentice Hall Inc.
Wetering, I.van
1988 Winti: een pluriforme religie in een pluriforme samenleving. In: Winti religie: Een AfroSurinaamse godsdienst in Nederland. Derveld, F.E.R. en Noordegraaf, H. (red.) Amersfoort: De Horstink. 17‐32.
1997 Symbols, Dreams, and Self‐reflection: Some cases from African Suriname in Europe. The Psychoanalytic review. 84 (2): 189‐215.
2004 Winti als alternatief zorgsysteem, in: Bijdrage aan Interculturele zorg, Elsevier.
Wilner, J.
2007 (5e editie[2003]) Wortubuku Sranan Tongo: Sranan TongoNederlands Woordenboek. SIL International.
Wooding, C,J.
1972 Winti: Een Afroamerikaanse godsdienst in Suriname. Een cultuur
historische analyse van de religieuze verschijnselen in de Para. Meppel, Krips Repro. Proefschrift.
1999 Yeye Sabi: Mens akra winti. Uitgegeven door stichting Sabi Yu Rutu.
Suriname, Amsterdam.
2000 Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM‐IV‐TR Uitgegeven door de American Psychiatric Association.
Internet
Algemeen bureau voor de Statistiek in Suriname www.statistics‐suriname.org geraadpleegd op 29‐01‐2008.
Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie www.psychotherapie.nl geraadpleegd op
Vereninging voor verpleegkundigen in Suriname www.vvsuriname.org geraadpleegd op 21‐09‐2008.