FIGUUR 1.STAPPENPLAN VOOR DE ONTWIKKELING VAN EEN ECOLOGISCHE CLASSIFICATIE METHODIEK VAN DE OPPERVLAKTES OPGELEGD IN DE KRW(CIS-REFCOND2003)... 6 FIGUUR 2.AFBAKENING VAN DE ECOLOGISCHE KWALITEITSRATIO (EQR) VOLGENS DE KRW
(CIS-REFCOND2003)... 7 FIGUUR 3.AFBAKENING VAN DE REFERENTIEOMSTANDIGHEDEN IN NATUURLIJKE EN STERK VERANDERDE WATERLICHAMEN... 9 FIGUUR 4.OVERZICHT VAN HET SCHELDE-ESTUARIUM MET DE ZEVEN VERSCHILLENDE AFGEBAKENDE
WATERLICHAMEN: A)NEDERLANDSE GRENS –KENNEDY-TUNNEL, B)KENNEDY-TUNNEL –
DURMEMONDING –RUPPEL, C)DURMEMONDING –DENDERMONDE, D)DENDERMONDE –GENT, E) DURME F)ZENNE –DIJLE, EN G)GROTE NETE EN KLEINE NETE... 13 FIGUUR 5.OVERZICHT VAN HET IJZERESTUARIUM... 14
FIGUUR 6.DE IMPACT VAN NATUURLIJKE EN ANTHROPOGENE FACTOREN OP DE GETIJ- EN SCHORDYNAMIEK VAN HET SCHELDE-ESTUARIUM. ... 16 FIGUUR 7.EVOLUTIE VAN DE GEMIDDELDE HOOGWATERLIJN EN DE GEMIDDELDE LAAGWATERLIJN IN HET SCHELDE ESTUARIUM NABIJ ANTWERPEN OVER DE PERIODE VAN 1900 TEM 2000... 17 FIGUUR 8.VERSCHIL IN GEMIDDELDE GETIJ-AMPLITUDE PER MEETSTATION IN HET SCHELDE-ESTUARIUM TYSSEN DE PERIODE 1981-1990 EN 1991-2000... 18 FIGUUR 9.SIMULATIE VAN DE VERTICALE GROEI VAN SCHORGEBIEDEN IN HET SCHELDE-ESTUARIUM DE
KOMENDE 100 JAAR ONDER EEN SCENARIO VAN DE VERWACHTE TOENAME VAN DE GEMIDDELDE HOOGWATERLIJN (UIT TEMMERMAN ET AL.2003). ... 19 FIGUUR 10.DE EVOLUTIE VAN SLIK- EN SCHOR-AFNAME VAN HET SCHORGEBIED NABIJ DE TEMSEBRUG
VAN 1992 TOT 2003. ... 19 FIGUUR 11.SCHEMATISCH OVERZICHT VAN DE IMPACT VAN EEN TOENEMENDE GETIJDYNAMIEK OP EEN
FICTIEF INTERTIDAAL SCHORGEBIED, WAARBIJ A) SCHORREN KUNNEN AFKALVEN OF B) DE
OVERGANGSZONE STEILER WORDT... 20 FIGUUR 12.CUMULATIEVE PROPORTIONELE AFNAME T.O.V. DE INITIËLE TOESTAND IN 1850 VAN DE
GROTE SLIK- EN SCHORAREALEN BINNEN DE ZEESCHELDE OVER DE PERIODE 1850–2003. ... 21 FIGUUR 13.HISTORISCHE EVOLUTIE VAN DE SCHORAREALEN NABIJ ANTWERPEN OVER DE PERIODE 1850
–2003. ... 22 FIGUUR 14.SCHEMATISCH OVERZICHT VAN DE SCHAALAFHANKELIJKE BENADERING BIJ DE BEOORDELING
VAN MACROFYTEN IN DE VLAAMSE OVERGANGSWATEREN... 25 FIGUUR 15.GEMIDDELD TOPOGRAFISCH PROFIEL VAN HET SCHOR ‘DE NOTELAAR’.GHHW= GEMIDDELD
HOOG HOOGWATERLIJN,GHW= GEMIDDELD HOOGWATERLIJN (SLIK/SCHORGRENS),GLW= GEMIDDELD LAAGWATERLIJN (SLIK/WATERGRENS)... 28 FIGUUR 16.OVERZICHT VAN DE DRIE TYPEN VAN SCHORREN DIE OP BASIS VAN HET GEMIDDELDE
TOPOGRAFISCHE PROFIEL KUNNEN WORDEN AANGETROFFEN IN DE ZEESCHELDE. A =GHHW– SLIK/SCHORGRENS; B = SLIK/SCHORGRENS –GLW; C =GLW– VAARGEUL... 30 FIGUUR 17.VOORBEELD VAN DE BEREKENDE ‘THRESHOLD’ OPPERVLAKTEN VOOR DE ZEESCHELDE NABIJ TEMSE OP BASIS VAN DE DIEPTE VAN DE VAARGEUL (DTM2001) EN DE GETIJGEVENS (GLW,GHW EN GHHW)... 31 FIGUUR 18.VOORBEELD VAN DE BEREKENDE ‘THRESHOLD’ SCHOROPPERVLAKTEN EN DE HUIDIGE AREALEN
VOOR DE SCHORGEBIEDEN NABIJ KRUIBEKE-BAZEL-RUPPELMONDE OP BASIS VAN DE DIEPTE VAN DE VAARGEUL EN DE GETIJGEVENS. ... 33 FIGUUR 19.CHLOROFYL A (MG.M-3) MODELRESULTATEN VOOR 2001(HUIDIG SCENARIO, RODE LIJN)
T.O.V. DE GEMETEN TOESTAND IN 2001(BLAUWE PUNTJES), VAN JANUARI (1E PLOT) T.E.M. DECEMBER (LAATSTE PLOT); AFSTAND TOT MELLE IN KM... 37 FIGUUR 20.CHLOROFYL A (MG.M-3) MODELRESULTATEN VOOR HET PRISTIEN SCENARIO (RODE LIJN)
T.O.V. DE GEMETEN TOESTAND IN 2001(BLAUWE PUNTJES), VAN JANUARI (1E PLOT) T.E.M. DECEMBER (LAATSTE PLOT); AFSTAND TOT MELLE IN KM... 37 FIGUUR 21.CHLOROFYL A (MG.M-3) MODELRESULTATEN VOOR HET 1950 SCENARIO (RODE LIJN) T.O.V.
DE GEMETEN TOESTAND IN 2001(BLAUWE PUNTJES), VAN JANUARI (1E PLOT) T.E.M. DECEMBER (LAATSTE PLOT); AFSTAND TOT MELLE IN KM... 37
FIGUUR 22.CHLOROFYL A (MG.M-3) MODELRESULTATEN VOOR HET 2015 SCENARIO (WAARBIJ AAN ALLE EUROPESE RICHTLIJNEN IS VOLDAAN, RODE LIJN) T.O.V. DE GEMETEN TOESTAND IN 2001(BLAUWE PUNTJES), VAN JANUARI (1E PLOT) T.E.M. DECEMBER (LAATSTE PLOT); AFSTAND TOT MELLE IN KM.
... 38
FIGUUR 23.PROCESKETEN IN EEN ESTUARIEN ECOSYSTEEM IN RELATIE TOT MENSELIJKE ACTIVITEITEN ZOALS ENGINEERING WERK IN HET ECOSYSTEEM EN WATERBEHEER IN HET STROOMGEBIED... 42 FIGUUR 24.RELATIEVE SOORTENSAMENSTELLING VAN HET MACROBENTHOS IN RIVIERECOSYSTEMEN
(PTI) EN ESTUARIA (AETI).UIT KRIEG,2005.HET ESTUARIUM OMVAT DE VOLLEDIGE ZOUT-BRAK -ZOET GRADIËNT... 45
FIGUUR 25.AANTAL TAXA EN HET AANTAL SOORTEN PER TAXUM ALS REFERENTIE VOOR TWEE TYPES
ZOETWATERGETIJDENGEBIED IN HET ELBE-ESTUARIUM (=FLIEßGEWÄSSERTYP 20 SANDGEPRÄGTER TIEFLANDSTROM (BOVENSTE GRAFIEK) EN FLIEßGEWÄSSERTYP 22MARSCHENGEWÄSSER
(ONDERSTE GRAFIEK)).SAMENGESTELD UIT DE SOORTENLIJSTEN UIT KRIEG,2005. ... 45 FIGUUR 26.INDELING VAN DE SOORTEN NAAR ZOUTTOLERANTIE (LINKSE GRAFIEK) EN
STROMINGSVOORKEUR (RECHTSE GRAFIEK) VOOR TWEE TYPES ZOETWATERGETIJDENGEBIED IN HET ELBE-ESTUARIUM (=FLIEßGEWÄSSERTYP 20 SANDGEPRÄGTER TIEFLANDSTROM (BOVENSTE
GRAFIEK) EN FLIEßGEWÄSSERTYP 22MARSCHENGEWÄSSER (ONDERSTE GRAFIEK)).SAMENGESTELD UIT DE SOORTENLIJSTEN UIT KRIEG,2005... 46 FIGUUR 27.AANTAL TAXA EN HET AANTAL SOORTEN PER TAXON WAARGENOMEN IN DE BENEDEN
ZEESCHELDE (GRENS-LIEFKENSHOEK) IN DE PERIODE 1990-2002... 47 FIGUUR 28.HET AANTAL SOORTEN, DICHTHEID EN BIOMASSA WAARGENOMEN OP VIJFTIG STATIONS
LANGSHEEN DE SALINITEITSGRADIËNT VAN HET SCHELDE-ESTUARIUM.UIT:YSEBAERT ET AL., 1993. ... 48 FIGUUR 29.BENTHOSBIOMASSA IN HET ZOETWATERGETIJDENGEBIED VAN DE ZEESCHELDE:VARIATIE IN
BENTHOS BIOMASSA IN 1996,1999 EN 2002 MET AANDUIDING VAN HET GEMIDDELDE (LINKSE GRAFIEK);GEMIDDELDE BIOMASSA (±SE) WAARGENOMEN OP DE SLIKKEN IN 1996,1999 EN 2002(MIDDELSTE GRAFIEK); GEMIDDELDE BIOMASSA (±SE) WAARGENOMEN IN HET SUBTIDAAL IN 1996. ... 50 FIGUUR 30.DE DRIE BEOORDELINGSNIVEAU’S MACROBENTHOS IN OVERGANGSWATEREN BINNEN DE
HIËRARCHISCHE, SCHAALAFHANKELIJKE BENADERING EN HUN ONDERLINGE VERBANDEN... 54 FIGUUR 31.RELATIE TUSSEN DE SYSTEEM-GEMIDDELDE MACROBENTHISCHE BIOMASSA EN DE PRIMAIRE PRODUCTIE IN ONDIEPE, GOED GEMENGDE ESTUARIENE SYSTEMEN (AANGEPAST DOOR ESCARAVAGE ET AL.(2004) NAAR HERMAN ET AL.(1999)).ESTUARIA WORDEN AANGEDUID MET DE VOLGENDE AFKORTINGEN:YT-.YTHAN ESTUARY,GR-.GREVELINGEN,OS-.OOSTERSCHELDE,,BI-.BALGZAND (70’S), B2-.BALGZAND (80’S),BF-.BAY OF FUNDY,EW-.EEMS OUTER SIDE, ED-.EEMS INNER SIDE,VM-.VEERSE MEER,SFB-.SAN FRANCISCO BAY,SF2-.SAN FRANCISCO BAY AFTER
INVASION BY POTOMOCORBULA,LY-.LYNHER ESTUARY,WS2-.WADDEN SEA,COL-.COLUMBIA RIVER,LIS-.LONG ISLAND SOUND,CB.CHESAPEAKE BAY,SO-.SOMME ESTUARY,SESEINE ESTUARY.DE AANGEDUIDE LIJNEN STAAN VOOR DE BGRAZ:PPRIM RATIO WAARDE 1/10 EN DE RESULTATEN VAN MESOCOSM EN MODEL EXPERIMENTEN (UIT ESCARAVAGE ET AL.,2004). ... 56 FIGUUR 32.BRUTTO EN NETTO PRIMAIRE PRODUCTIE (RESPECTIEVELIJK BP EN NP) IN HET SCHELDE
ESTUARIUM GEMETEN EN/OF BEREKEND DOOR SPAENDONK ET AL.(1993)(BP COMPARTIMENTEN 1-8),MUYLAERT ET AL (1999)(BP COMPARTIMENTEN 9-20 EN NP COMPARTIMENTEN 14-20), SOEATAERT ET AL (1994)(NP COMPARTIMENTEN 1-13)... 57 FIGUUR 33.MAATLAT EN AFBAKENING VAN DE KLASSENGRENZEN VAN HET MEP,GEP, EN DE MATIGE
(MODERATE), SLECHTE (POOR) EN ZEER SLECHTE (BAD) TOESTAND VOOR DE RELATIE TUSSEN BIOMASSABENTHOS EN PRIMAIRE PRODUCTIE. ... 59 FIGUUR 34.RELATIE TUSSEN SYSTEEMGEMIDDELDE BENTHOSBIOMASSA EN DE GEMIDDELDE PRIMAIRE
PRODUCTIE, MET EN ZONDER INBEGRIP VAN FILTERFEEDERS.DE GEKLEURDE LIJNEN VERWIJZEN NAAR VERSCHILLENDE SCENARIO’S: ROOD = HUIDIGE TOESTAND, BLAUW =‘PRISTIEN’ SCENARIO, GEEL = PRE-COLLAPSE SCENARIO (1950), GROEN = TOEKOMSTSCENARIO (2015)).UIT
ADRIAENSEN ET AL.,2005.VOOR MEER DETAILS WORDT NAAR DIT RAPPORT VERWEZEN. ... 60 FIGUUR 35.HIERARCHISCHE STRUCTUUR VAN DE INDICATOREN EN SUB-INDICATOREN. ... 72 FIGUUR 36.AANDUIDING VAN DE STATIONS IN DE BENEDEN ZEESCHELDE MET ONDERSCHEID VAN DE
FIGUUR 37.AANDUIDING VAN DE MONSTERPUNTEN IN DE IJZERMONDING MET ONDERSCHEID VAN DE DRIE ECOTOPEN.(DOOR EEN FOUTIEVE CONVERSIE TUSSEN DE COÖRDINATENSTELSELS ED50->LAMBERT, VERSCHIJNEN DE MONSTERPUNTEN BUITEN HET STUDIEGEBIED). ... 83 FIGUUR 38.VEREENVOUDIGD SCHEMA VAN DE MOGELIJKE INTERACTIES TUSSEN DE VEGETATIE EN DE
OPHOGING VAN SCHORGEBIEDEN... 89 FIGUUR 39.VEGETATIEONTWIKKELING OP DE SLIK- EN SCHORGEBIEDEN BINNEN HET ZOETWATER
-INTERDAAL GEBIED. ... 90 FIGUUR 40.VEGETATIEONTWIKKELING OP DE SLIK- EN SCHORGEBIEDEN BINNEN HET BRAKWATER
-INTERTIDAAL GEBIED... 92 FIGUUR 41.SCHEMATISCH OVERZICHT VAN EEN ZOETWATERSCHOR IN DE ZEESCHELDE MET DE
GEMIDDELDE SOORTENRIJKDOM (SPP.N) EN DE GEMIDDELDE FLORISTISCHE QUALITEITSINDEX (FQI) PER VEGETATIETYPE (PIONIERVEGETATIE, KRUIDVEGETATIE, RIETVEGETATIE,
STRUWEELVEGETATIE EN BOSVEGETATIE). ... 94 FIGUUR 42.TWEE QUA VORM-INDEX STERK CONTRASTEREN SCHORGEBIEDEN, A)SCHOR VAN
MARIEKERKE EN B)SCHELDESCHOOR. ... 95 FIGUUR 43.VORM-INDEX VAN DE SCHORGEBIEDEN BINNEN HET SCHELDE-ESTUARIUM UITGEZET T.O.V. DE OPPERVLAKTE... 96 FIGUUR 44.DE RELATIE TUSSEN ISOLATIE (AFSTAND TOT HET DICHTSTBIJZIJNDE SCHORGEBIED) EN A)
DE RELATIEVE POSITIE BINNEN HET SCHELDE-ESTUARIUM, EN B) DE GROOTTE VAN DE SCHORREN.97 FIGUUR 45.ILLUSTRATIE HOE A) HOMOGENE VS. B) HETEROGENE TOPOGRAFIE VAN SCHORGEBIEDEN OP
BASIS VAN HET DTM KUNNEN WORDEN OMGEZET IN FREQUENTIEDISTRIBUTIES. A)SCHOR BIJ GESPOELDE PUT EN B) DE NOTELAAR. ... 99 FIGUUR 46.KREEKLENGTE PER M² IN RELATIE TOT DE GROOTTE VAN HET SCHORGEBIED (HA). ... 100 FIGUUR 47.DRIE TYPES SCHORGEBIEDEN MET HUN GRAAD VAN KREEKDIFFERENTIATIE (PROPORTIONEEL
AANDEEL VAN DE VERSCHILLENDE VERTAKKINGORDES) AFGELEID D.M.V.K-MEANS CLUSTERING -ANALYSE.DE VOORBEELDSCHORREN ZIJN: A)BUNT, B) SCHOR VAN MARIEKERKE EN C) SCHOR TUSSEN BARBIERBEEK EN KALLEBEEK. ... 101 FIGUUR 48.TEMPORELE EVOLUTIE VAN DE GEMIDDELDE OPPERVLAKTE VAN ZOET- EN
BRAKWATERSCHORREN BINNEN DE ZEESCHELDE OVER DE PERIODE VAN 1992 TOT 2003... 102 FIGUUR 49.TEMPORELE EVOLUTIE VAN HET PROPORTIONEEL AANDEEL VAN A) PIONIERVEGETATIE, B)
KRUIDACHTIGE VEGETATIE, C) RIETVEGETATIE EN C) STRUWEEL- EN BOSVEGETATIE IN BRAK- EN ZOETWATERSCHORREN VAN DE ZEESCHELDE OVER DE PERIODE VAN 1992 TOT 2003.A= SCHOR VAN OUDEN DOEL EN B= SCHOR NABIJ DE TEMSEBRUG ALS TYPEVOORBEELDEN VOOR
RESPECTIEVELIJK BRAKKE- EN ZOETWATERSCHORREN... 103 FIGUUR 50.TEMPORELE EVOLUTIE VAN HET AANDEEL PIONIER-(BIEZEN), GRASLAND-, RIET- EN
KRUIDVEGETATIE BINNEN HET SCHOR VAN OUDEN DOEL ALS TYPEVOORBEELD VOOR BRAKKE SCHORREN VAN DE ZEESCHELDE OVER DE PERIODE VAN 1992 TOT 2003... 104 FIGUUR 51.TEMPORELE EVOLUTIE VAN HET AANDEEL PIONIER, BIEZEN, RIET, KRUIDACHTIGE (RUIGTE),
STRUWEEL EN BOSVEGETATIE BINNEN HET SCHOR NABIJ DE TEMSEBRUG ALS TYPEVOORBEELD VOOR ZOETWATERSCHORREN VAN DE ZEESCHELDE OVER DE PERIODE VAN 1992 TOT 2003... 105 FIGUUR 52.TEMPORELE EVOLUTIE VAN DE VEGETATIEDIVERSITEIT (SHANNON DIVERSITY INDEX) IN
BRAK- EN ZOETWATERSCHORREN VAN DE ZEESCHELDE OVER DE PERIODE VAN 1992 TOT 2003.A = SCHOR VAN OUDEN DOEL EN B= SCHOR NABIJ DE TEMSEBRUG ALS TYPEVOORBEELDEN VOOR RESPECTIEVELIJK BRAKKE- EN ZOETWATERSCHORREN... 106 FIGUUR 53.TEMPORELE EVOLUTIE VAN DE GEMIDDELDE FLORISTISCHE SOORTENRIJKDOM IN BRAK- EN
ZOETWATERSCHORREN VAN DE ZEESCHELDE OVER DE PERIODE VAN 1992 TOT 2003... 107 FIGUUR 54.TEMPORELE EVOLUTIE VAN DE GEMIDDELDE FLORISTISCHE KWALITEITSINDEX (FQI) IN BRAK
-EN ZOETWATERSCHORR-EN VAN DE ZEESCHELDE OVER DE PERIODE VAN 1992 TOT 2003. ... 108 FIGUUR 55.RELATIE TUSSEN DE OPPERVLAKTE VAN DE SCHORGEBIEDEN EN DE VEGETATIEDIVERSITEIT (H
=SHANNON DIVERSITEITSINDEX).LET OP DE LOG-SCHAAL IN DE X-AS. ... 109 FIGUUR 56.RELATIE TUSSEN DE VORMINDEX VAN DE SCHORGEBIEDEN EN DE VEGETATIEDIVERSITEIT (H =SHANNON DIVERSITEITSINDEX). ... 109 FIGUUR 57.RELATIE TUSSEN DE KREEKDENSITEIT [KREEKLENGTE (M)/ OPPERVLAKTE (M²)] BINNEN DE SCHORGEBIEDEN EN DE VEGETATIEDIVERSITEIT (H=SHANNON DIVERSITEITSINDEX). ... 110 FIGUUR 58.RELATIE TUSSEN DE OPPERVLAKTE VAN DE SCHORGEBIEDEN EN DE FLORISTISCHE
FIGUUR 59.RELATIE TUSSEN DE VORMINDEX VAN DE SCHORGEBIEDEN EN DE FLORISTISCHE
SOORTENRIJDKOM... 111 FIGUUR 60.RELATIE TUSSEN DE OPPERVLAKTE VAN DE SCHORGEBIEDEN EN DE FLORISTISCHE
KWALITEITSINDEX (FQI).LET OP DE LOG-SCHAAL IN DE X-AS... 111 FIGUUR 61.RELATIE TUSSEN DE RUIMTELIJKE ISOLATIE VAN DE SCHORGEBIEDEN T.O.V. DE ANDERE
SCHORGEBIEDEN EN DE FLORISTISCHE KWALITEITSINDEX (FQI)... 112 FIGUUR 62.SCHEMATISCHE VOORSTELLING VAN DE AFBAKENING VAN DE KLASSENGRENZEN VOOR DE
OPPERVLAKTEN (HA) PER SCHORGEBIED STARTEND VAN HET GEP OF EEN GOEDE ECOLOGISCHE TOESTAND... 115 FIGUUR 63.VEGETATIEDIVERSITEIT (PROPORTIES VAN DE VERSCHILLENDE VEGETATIETYPEN) VAN DE
VIER TYPEN ZOETWATER SCHORGEBIEDEN BINNEN DE ZEESCHELDE DIE OP BASIS VAN K-MEANS CLUSTERANALYSE WERDEN AFGEBAKEND... 116 FIGUUR 64.AFBAKENING VAN DE KLASSEGRENZEN (A.D.H.V.K-MEANS CLUSYTERING METHODE) OP DE VEGETATIEDIVERSITEITINDICES VAN DE ZOETWATERSCHORREN BINNEN DE ZEESCHELDE IN 1992, 1996 EN 2003. ... 117 FIGUUR 65.VEGETATIEDIVERSITEIT (PROPORTIES VAN DE VERSCHILLENDE VEGETATIETYPEN) VAN DE
VIER TYPEN BRAKWATER SCHORGEBIEDEN BINNEN DE ZEESCHELDE DIE OP BASIS VAN K-MEANS CLUSTERANALYSE WERDEN AFGEBAKEND... 118 FIGUUR 66.AFBAKENING VAN DE KLASSEGRENZEN (A.D.H.V.K-MEANS CLUSYTERING METHODE) OP DE VEGETATIEDIVERSITEITINDICES VAN DE ZOETWATERSCHORREN BINNEN DE ZEESCHELDE IN 1992, 1996 EN 2003. ... 118 FIGUUR 67.OVERZICHT VAN WATERLICHAAM A(DEEL VAN DE ZEESCHELDE TUSSEN DE NEDERLANDSE
GRENS EN DE KENNEDY-TUNNEL) MET DE VERSCHILLENDE SCHORGEBIEDEN... 122 FIGUUR 68.OVERZICHT VAN WATERLICHAAM B(DEEL VAN DE ZEESCHELDE TUSSEN DE KENNEDY-TUNNEL
EN DE DURMEMONDING) MET DE VERSCHILLENDE SCHORGEBIEDEN. ... 123 FIGUUR 69.OVERZICHT VAN WATERLICHAAM C(DEEL VAN DE ZEESCHELDE TUSSEN DE DURMEMONDING
EN DENDERMONDE) MET DE VERSCHILLENDE SCHORGEBIEDEN. ... 125 FIGUUR 70.OVERZICHT VAN WATERLICHAAM D(DEEL VAN DE ZEESCHELDE TUSSEN DENDERMONDE TOT