kwalitatieve bevindingen
TRL 8 t/m >9 (Constructie, installatie,
3.3.4 Life Sciences and Health
Een goede gezondheid is voor iedereen belangrijk. De mogelijkheden om mensen langer gezond te houden of ziektes te voorkomen zijn de afgelopen decennia sterk toegenomen en daarmee de levensverwachting. Nieuwe technologieën en werkwijzen dragen daaraan bij.
Het Nederlands medisch wetenschappelijk onderzoek en gezondheidsonderzoek staan hoog aangeschreven. De sterke positie van Nederlandse kennisinstellingen en bedrij- ven in de EU-programma’s van Horizon 2020 en de toekomstige missie-gedreven
EU-programma’s – onder andere de flag ships – stimuleren een innovatief klimaat voor R&D. De succesfactoren voor een sterke LSH-sector in Nederland zijn de hoge kwaliteit van academische instellingen, het gunstige ondernemersklimaat, de bereikbaarheid en de goede ervaringen met publiek- private samenwerking. Als uiteindelijk resultaat hiervan kunnen mensen bij een toenemende levensverwachting79 meer gezonde en
productieve jaren tegemoetzien.
Vanaf de start van de Topsectoren in 2011 vigeerde reeds een sector Life Sciences
and Health brede High profile group die een bundeling van krachten vanuit overheid,
kennisinstellingen en bedrijfsleven voor de sector voorstond en ook stapsgewijs bewerkstelligde. Met onder andere de middelen vanuit het FES werden Topinstituten gelanceerd als Topinstituut Pharma80 en het Center for Translational Molecular Medi-
cine81 (deze zijn begin 2016 gefuseerd tot Lygature82), BioMedical Materials (BMM)83
en het inmiddels opgeheven Netherlands Genomics Initiative. Het wegvallen van de FES-middelen in 2012 en de financieel-economisch crisis vertraagde de ontwikkeling van een deel van deze publiek-private samenwerkingsinitiatieven binnen de sector tot stilstand. Het koste de sector daarna enige tijd om over te schakelen naar het nieuwe bedrijfslevenbeleid zoals geïnitieerd vanuit het toenmalige ministerie van Economi- sche Zaken, Landbouw en Innovatie, het ministerie van Financiën en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap84. In de jaren 2013-2014 zijn de governance en guidance van de sector verder versterkt 85. Deze omzetting tezamen met de aantrek-
kende economie en onderstaande ontwikkelingen hebben er geleidelijk toe bijgedra- gen dat het elan in de sector als geheel terugkeerde en de sector opkrabbelde en tot groei kwam.
Met de prominente kennis- en innovatiepositie van haar α-, β- en γ-wetenschaps- disciplines, heeft de Topsector LSH tegenwoordig een sterke economische positie met zo’n 54.000 fte, 2.900 bedrijven, ruim tweehonderd Publiek Private Partnerships en zeshonderd startups. De Topsector LSH bundelt de kennis en expertise binnen de elf
science parks rond de acht Universitaire Medische Centra en de vier Technische Uni-
versiteiten86 (zie Figuur 20), grotendeels gericht op TRL 1-6/7), bevordert en initieert
onderzoek en koppelt deze kennis aan uiteenlopende zorginstellingen en bedrijven.
79 https://www.rivm.nl/Onderwerpen/V/Volksgezondheid_Toekomst_Verkenning_VTV 80 http://m.tipharma.com/home/ 81 http://www.ctmm.nl/nl. 82 https://www.lygature.org/ 83 https://www.medicalfacts.nl/2009/07/30/nederlands-top-instituut-biomedical-materi- als-investeert/ 84 https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-32637-15.html
85 Zo werd naast het door de overheid benoemde ‘Topteam’, ook een ‘Regiegroep (een versterkte High-profile group)’ en een bureau opgericht voor de ‘Topconsortia voor Kennis en Innovatie' in de vorm van een not-for-profit stichting opgericht.
86 In toenemende mate raakt ook het hbo via het praktijkgericht onderzoek van hun lectoren en lectoraten bij deze kennisinfrastructuur betrokken (overwegend gericht op TRL 7/8-9).
Daaronder zijn naar verhouding veel startups en innovatieve netwerken. Vanuit econo- misch perspectief is LSH dan ook een belangrijke groeisector, met uitstekende export- mogelijkheden.
Figuur 20. Overzicht van de elf Science Parks in Nederland met LSH-onderzoek en -innovatie.
De snel voortschrijdende ontwikkelingen op het gebied van biotechnologie, genthera- pie en bio-informatica herbergen een deels nog onbekende gezondheids- en economi- sche potentie. Essentieel voor de LSH-sector is de manier waarop verbindingen met andere wetenschapsgebieden gemaakt worden zoals bio-informatica, biotechnologie en nanotechnologie. Dit is nodig voor onder andere de ontwikkeling van nieuwe medi- cijnen en medische technologie. Daarnaast ontwikkelt de sector systeeminnovaties om goede gezondheid en gezondheidszorg toegankelijk en betaalbaar te houden. Het zijn niet alleen de grote bedrijven, maar ook de mkb-bedrijven en nieuwe startups die hieraan een bijdrage leveren. Zo is de deelname van het mkb aan LSH-PPP’s van 2014 tot 2017 toegenomen van 20 naar 130 bedrijven. Tegelijkertijd is de PPS-toeslag in deze vier jaar gestegen van 4 M€ naar 50-60 M€. De PPPs in LSH hebben baat bij de hoge concentratie van investeerders in Nederland, van seed-, proof-of-concept, tot en met corporate- en late-stage-fondsen. Deze investeerders bieden kennisinstel- lingen en ondernemers gerede kansen op ontwikkel- en validatiefinanciering van
Brightlands Chemelot Campus
TU Delft Leiden
Bio Science Park Amsterdam Science Park
Pivot Park Oss High Tech Campus
Eindhoven
Wageningen Campus Novio Tech Campus Nijmegen
Kennispark Twente Utrecht Science Park Campus Groningen
hun innovatieve concepten, producten en diensten. Eenmaal gevalideerd draagt die opbrengst zelf ook bij aan hun omzet in Nederland. Dankzij de formele erkenning van de not-for-profit gezondheidsfondsen als private partijen voor de PPS-grondslag, heb- ben in cash bijdragen vanuit de samenwerkende gezondheidsfondsen87 hiermee gelijke
tred gehouden.
Innovatieve producten en diensten in de LSH-sector richten zich op preventie, care en in toenemende mate op cure. Vaak via technologische en sociale innovatie in publiek private partnerships (PPP). Een aantal van deze nieuwe initiatieven zijn: de Building Blocks of Life88, Deltaplan Dementie89, Dutch Cardio Vascular Alliance90, European Lead
Factory91, Health Research Infrastructure92, Innovative Medical Devices Initiative93,
Netherlands Centre for One Health94, Oncode Institute95, en RegMed XB96. Deze inno-
vatieve – internationale – samenwerkingsverbanden bepalen steeds vaker de modus
operandi in de LSH-sector.
De Kamerbrief van EZK van 13 juli 2018 vermeldt de zogenaamde ‘Maatschappelijke Uitdaging Gezondheid & Zorg’ met het ministerie VWS én LSH als gezamenlijke coör- dinatoren97. Dat benadrukt het belang van LSH voor welvaart en welzijn. Vanaf begin
2018 heeft de sector deze uitdaging opgepakt in het project GROZ98. Daarmee zijn
transities in gang gezet voor preventie, snellere benutting van (digitale) technologie, professionalisering van mantelzorg, extramurale zorg, en stimulering via onderwijs en opleiding, waar mogelijk, van de eigen verantwoordelijkheid voor gezond zijn en gezond blijven. De verwachting is immers dat waar ziekte(n) of gebrek(en) de levens- verwachting bedreigen, burgers het komende decennium vooral verzorgd zullen wor- den met hardware-add-on-technologie, in latere decennia door organische – en nog weer later door synthetische vervangende technologie. Bij ongewijzigd beleid en met de voorziene demografische ontwikkelingen zal dit de zorgkosten verder sterk doen stijgen, wat noopt tot versterkte inzet op preventie en het terugdringen van – de gevol- gen van – chronische en gedragsgere lateerde ziekten, waaronder hart- en vaatziekten, kanker en dementie. Het project GROZ, anagram van ZORG, vormt ook een voorbeeld
87 http://www.gezondheidsfondsen.nl/ 88 https://www.nwo.nl/en/research-and-results/programmes/building+blocks+of+life 89 https://deltaplandementie.nl/nl 90 https://dcvalliance.nl/ 91 https://www.europeanleadfactory.eu/ 92 https://www.health-ri.org/ 93 http://www.imdi.nl/ 94 https://ncoh.nl/ 95 https://www.oncode.nl/ 96 https://regmedxb.com/ 97 https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/kamerstuk- ken/2018/07/13/kamerbrief-naar-missiegedreven-innovatiebeleid-met-impact/Kamerbrief+N aar+Missiegedreven+Innovatiebeleid+met+Impact.pdf 98 https://www.health-holland.com/news/2018/07/groz-joining-forces-for-a-fit-society
van samenwerking in quadruple helix verband. Burgers en hun vertegenwoordigers, zorgprofessionals, wetenschappers, bedrijfsleven en overheid werken daarin samen aan sociale- en technologische innovatie. De sterk stijgende behoefte aan professionele gezondheidszorgverlening kan daarmee worden bestreden terwijl er tegelijkertijd con- currerende economische kansen worden geschapen.
NeoKidney. Patiënten met nierfalen overleven sinds de uitvinding van de kunstnier door
de Nederlander Willem Kolff in 1943 door wekelijks voor dialyse het dialysecentrum te bezoeken. Dialyse brengt grote schommelingen in hun fitheid en participatie in de samenle- ving met zich mee. Echter, binnen enkele jaren zal NeoKidney, een kleine draagbare kunstnier op hun nachtkastje, deze dialyse mogelijk overnemen. Een wereld van verschil, aangezien deze nachtelijke dialyse deelname aan het dagelijks leven kan faciliteren. Dankzij regenera- tieve geneeskunde en met behulp van baanbrekende biotechnologie ligt ook een organische oplossing in het verschiet: nierbuisjes die teruggeplaatst worden in het lichaam, vervaardigd in het laboratorium vanuit lichaamseigen stamcellen. Deze cellen zullen na differentiatie defalende nierbuisjes wellicht vervangen en hun functie geheel vervangen.
De LSH-sector maakt voor het scheppen van nieuwe economische kansen ook dank- baar gebruik van de omstandigheid dat Nederland een hoge concentratie kent van grote investeerders, uiteenlopend van venture capitalists (VC’s) tot en met goede- doelen-organisaties (zoals de samenwerkende gezondheidsfondsen) die zoals gezegd onlangs officieel erkend werden als volwaardige private partijen in de PPS-grondslag. Het aantal patentaanvragen in Nederland is opmerkelijk hoog. Alleen al in de bio- technologiesector meer dan zeshonderd in 2015. Dit hoge aantal zegt veel over het ontdekken – en vastleggen – van nieuwe ideeën en oplossingen. De vele honderden
startups in de LSH-sector dragen hieraan bij. Maar een idee is nog geen product. De
ontwikkeling van nieuwe geneesmid delen is zeer kostbaar en tijdrovend. Er moet veel onderzoek worden gedaan, gemiddeld zo’n tien jaar voordat een nieuw genees- middel een goedkeuring krijgt. De investeringen kunnen daarbij oplopen tot wel 1,5 mld. euro per product. De financiering hiervan is vaak afkomstig van farmabedrijven en van venture capitalists. Venture capital is kapitaal voor startende of jonge bedrij- ven met een hoog risico. Het is immers lastig te voorspellen of een starter succes zal hebben. In 2017 is een totaal van 4 mld. euro venture capital geïnvesteerd in 411 bedrijven. Venture capitalists in Nederland focussen vooral op LSH-en ict-bedrijven (Bron: Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen, NVP).
In maart 2019 verhuist de European Medicines Agency van Londen naar Amsterdam. De EMA is een Europese instelling die voor alle Europese landen medicijnen beoor- deelt op onder andere veiligheid, effectiviteit en kwaliteit. De instelling werkt voor 500 miljoen Europese burgers. De verwachting is dat meer LSH-bedrijven en toele- veranciers zich in de nabijheid van de EMA gaan vestigen. Dit is een sterke impuls voor nieuwe R&D-investeringen in de topsector LSH.