Teacher Leadership 131
Bijlage 1 Methode
Onderzoeksmethode
In dit onderzoek staan we stil bij vier onder-zoeksvragen:
1. Waarom is er in toenemende mate aan-dacht voor teacher leadership? 2. Wat is teacher leadership precies? 3. Wat is er uit onderzoek bekend over de
effecten van en condities voor teacher leadership?
4. Welke vormen van teacher leadership zijn er in de Nederlandse context reeds zichtbaar?
die gezamenlijk antwoord geven op de hoofdvraag
Hoe kan het leiderschap van lera-ren in scholen versterkt worden?
Voor deze laatste onderzoeksvraag is geen aparte data verzameld. Deze laatste vraag is beantwoord door de antwoorden op de eerste vier vragen bij elkaar te brengen.
Onderzoeksvraag 1
Bij het beantwoorden van vraag 1 hebben we gebruik gemaakt van Nederlandstalige praktijk- en beleidspublicaties, aangevuld met internationale praktijkpublicaties die naar voren kwamen in de search voor internationa-le onderzoekspublicaties (zie bij onderzoeks-vraag 2 en 3).
Voor de beleidspublicaties hebben we be-leidsnotities van het ministerie in de afge-lopen 10 jaar rond professionele ruimte of leiderschap van leraren bekeken, aangevuld met rapporten van de Onderwijsraad op deze thema’s.
Voor praktijkpublicaties hebben we alle jaargangen van De Nieuwe MESO
doorge-nomen, en in het webarchief van Didactief, Scienceguide en de NRO Kennisbank gezocht op de term leiderschap, om vervolgens die publicaties te selecteren die expliciet over het leiderschap van leraren gingen.
Doel van de analyse van deze praktijk- en beleidspublicaties was om na te gaan welke rol en positie het begrip teacher leadership in het Nederlandse debat over de leraar inneemt. Voor dat doel hebben we een wat ruimere zoekstrategie gehanteerd en ook publicaties rond professionele ruimte meege-nomen.
Onderzoekvraag 2 en 3
Voor het beantwoorden van onderzoeksvraag 2 en 3 hebben we gebruik gemaakt van internationaal gepubliceerd onderzoek naar teacher leadership. De aanpak bestond uit twee fasen:
1. Selectie van relevante literatuur
2. Analyse van relevante literatuur en beant-woorden van de onderzoeksvragen
Fase 1: selectie van relevante
literatuur
Voor onze studie hebben we drie groepen literatuur gebruikt. Per groep beschrijven we beknopt het zoekproces.
Groep 1: Recente reviewstudies
Gegeven het feit dat er twee uitvoerige overzichtsstudies beschikbaar zijn die de literatuur rond teacher leadership tot 2014 in kaart brengen, hebben we ervoor gekozen om deze twee overzichtsstudies (York-Barr & Duke, 2004; Wenner & Campbell, 2017) als vertrekpunt te nemen en aan te vullen met literatuur tussen 2014 en nu.
Teacher Leadership
132
Groep 2: Wetenschappelijke artikelen tussen 2014 en nu
Om relevante wetenschappelijke literatuur over teacher leadership te vinden tussen 2014 en nu, hebben wij twee wetenschap-pelijke databases geraadpleegd: de Social Science Citation Index in de Web of Science database en de SAGE database. Binnen beide databases hebben we gezocht op de volgende termen:
c Teacher leadership
c Teacher leader(s)
c Teacher(s) as leader(s)
c Teacher(s) in the lead
c Leading teacher(s).
Deze zoekopdracht hebben we uitgevoerd in januari 2018. In de Web of Science database leverde dit 83 ruwe hits op en in de SAGE database 59 ruwe hits. Vervolgens hebben we een handmatige selectie gemaakt om tot de artikelen te komen die we hanteren in fase 2: de analyse. Het voornaamste selectiecri-terium daarbij was dat de studie daadwer-kelijk teacher leadership als concept moet hanteren. Dit betekent dat de studie dus ook moet zijn uitgevoerd in de context van het onderwijs. Onder de ruwe hits vonden we ook diverse artikelen die aanverwante theorieën behandelen of bijvoorbeeld gaan over het leiderschap van leraren in de klas. Deze studies hebben we uitgesloten van fase 2. Dit leidde uiteindelijk tot een totaal van 44 (34 uit de Web of Science database en 10 uit de SAGE database) artikelen voor de fase van analyse. Artikelen die meer een praktijkgerichte insteek hadden hebben we meegenomen bij het beantwoorden van onderzoeksvraag 1.
Groep 3: Handboeken
We hebben boeken geselecteerd die speci-fiek over teacher leadership gaan, gebaseerd
zijn op empirisch onderzoek en niet ouder zijn dan tien jaar (uitgaves vanaf 2008). We hebben echter twee oudere boeken opgenomen (Murphy, 2005; Harris & Muijs, 2005) vanuit de overweging dat het om veel geciteerde basiswerken gaat.
Om de gevonden literatuur rond teacher leadership in een bredere context te kunnen plaatsen hebben we nog verbindingen gelegd met andere verwante literatuur, bijvoorbeeld rond begrippen als agency en gespreid leiderschap. Daarbij hebben we ons vooral beperkt tot overzichtsstudies.
Fase 2: Analyse van relevante literatuur
Voor de analyse van de literatuur hebben we een analysekader ontwikkeld op basis van op de kernvragen uit ons onderzoek:
1. Welke onderzoeksmethode hanteert de studie?
2. Welke definitie en vorm van teacher leadership hanteert de studie? 3. Wat zijn de centrale conclusies van de
studie rondom effecten van en condities voor teacher leadership?
Op basis van dit analysekader hebben we per artikel, boek of praktijkpublicatie de kenmer-ken en belangrijkste inzichten uit de bron vastgelegd in matrices (Miles & Huberman, 1994), die ons ook de gelegenheid gaven om patronen over de verschillende bronnen heen te identificeren.
Onderzoeksvraag 4
Omdat er in Nederland nog weinig onder-zoek gedaan is naar het leiderschap van leraren, hebben we ons bij het beantwoorden van onderzoeksvraag 4 vooral gebaseerd op onze eigen kennis en ervaringen ten aanzien van lerarenbeleid en onderwijsinnovatie. Door onze betrokkenheid bij ontwikkelingen in het beroep van leraar en ontwikkelingen ten aanzien van gedeeld leiderschap en teacher leadership in het onderwijs in de
Teacher Leadership 133
afgelopen jaren hebben we gezamenlijk een breed beeld van de wijze waarop leiderschap van leraren vorm krijgt.
Daarnaast hebben we ons beeld in de vorm van een concepthoofdstuk voorgelegd aan een klankbordgroep bestaande uit leraren, schoolleiders en onderzoekers.
Onderzoeksvraag 5
De beantwoording van de hoofdvraag in hoofdstuk 5 moet gelezen worden als een synthese van alle voorgaande bevindingen. Belangrijke input voor hoofdstuk 5 is afkom-stig van een gesprek met een klankbord-groep op basis van een conceptrapportage op basis van hoofdstuk 1 tot en met 4. Samen met de begeleidingscommissie bestaande uit Jelmer Evers (leraar vo), Marjolein Held (docent mbo), Niko Persoon (bestuurder po), Joost Kentson (bestuurder vo) en Joseph Kessels (onderzoeker) hebben we besproken wat voor hen de belangrijkste conclusies uit hoofdstuk 1 tot en met 4 waren. Daarnaast hebben we de klankbordgroep gevraagd naar de toegankelijkheid, herkenbaarheid en betekenisvolheid van de concept-publicatie. Mede op basis van deze raadpleging hebben we hoofdstuk 5 geschreven en de eindversie van de publicatie opgesteld.