In dit hoofdstuk gaan we in op wat kwetsbaarheid is. Eenzaamheid is een breed begrip. We belichten kwetsbaarheid vanuit de
literatuur en vanuit de deelnemers van de regiobijeenkomst.
In deze rapportage belichten we kwetsbaarheid vanuit twee verschillende kanten.
• Wat zijn de kenmerken van inwoners die kwetsbaar zijn volgens de literatuur?
• Hoe kijken de deelnemers van de regiobijeenkomst aan tegen kwetsbaarheid?
We gaan eerst in op kwetsbaarheid vanuit de theorie en vervolgens beschrijven we hoe de inwoners van de regio hier tegenaan kijken. Als laatste onderdeel van dit hoofdstuk beschrijven we hoe de deelnemers van de bijeenkomst aankijken tegen langer thuis wonen.
3.1 Kwetsbaarheid in theorie
In figuur 1 hebben we het model opgenomen dat laat zien welke factoren invloed hebben op kwetsbaarheid. Deze factoren zien we aan de
linkerkant van het model, zoals de leefomgeving, levensgebeurtenissen en ziekte.
Het model onderscheid vier domeinen waarop ouderen kwetsbaar kunnen zijn:
• Fysieke kwetsbaarheid
• Cognitieve kwetsbaarheid
• Sociale kwetsbaarheid
• Psychische kwetsbaarheid
Figuur 1. Conceptueel model voor kwetsbaarheid Bron: RIVM, Ouderen van nu en straks
De kans op kwetsbaarheid van mensen neemt toe naarmate de leeftijd stijgt. In de jongere groepen gaat het vooral om psychische
kwetsbaarheid, en dat verschuift naar fysieke, sociale kwetsbaarheid en vooral cognitieve kwetsbaarheid in de hoogste leeftijdsgroepen.
Kwetsbaarheid komt vaker voor in een aantal specifieke groepen, zoals laagopgeleide ouderen, migranten, mantelzorgers en Lesbisch, Homo, Biseksueel en Transgender (LHBT) ouderen.
❶
3.2 Kwetsbaarheid in de regio
Tijdens de regio bijeenkomst zijn we met de deelnemers dieper ingegaan op het begrip kwetsbaarheid. We waren hier met name op zoek naar wat kwetsbaarheid betekent voor de inwoners van Zuid-Holland Zuid. We zijn met deelnemers in gesprek gegaan met behulp van de volgende vragen:
• Wat is het eerste woord wat in u opkomt bij het begrip ‘Kwetsbaar’?
• Wanneer is iemand kwetsbaar? Wat maakt een oudere kwetsbaar?
• Wat heeft een kwetsbare oudere nodig?
• Wat hebben de naasten van een kwetsbare oudere nodig?
Wat is kwetsbaar?
Tijdens de bijeenkomst was er consensus dat kwetsbaarheid een subjectief begrip is. Er zijn mensen die volgens de theorie kwetsbaar worden genoemd, maar dit zelf absoluut niet voelen. Hier zit ook een gevaar in: wanneer je jezelf als oudere niet kwetsbaar voelt, maar volgens de theorie wel bent, dan zul je zelf minder snel vragen om hulp.
Om kwetsbaarheid snel te signaleren, is het dus van belang om goed in gesprek te blijven met ouderen. Hier zijn al initiatieven voor, zoals het contact te zoeken met iedere oudere binnen een gemeente.
Tijdens de bijeenkomst werd ook gesproken over het feit dat niet alle ouderen kwetsbaar zijn en dus ook niet op die manier benaderd moeten worden. Enkel de leeftijd is niet de oorzaak voor kwetsbaarheid. De vier verschillende gebieden die in de theorie terugkomen (fysiek, cognitief, sociaal en psychisch) worden door de deelnemers genoemd en herkend.
Hoe ontstaat kwetsbaarheid?
In lijn met het hiervoor besproken theoretische model, zagen de deelnemers verschillende oorzaken die kunnen zorgen voor kwetsbaarheid. Voorbeelden die zijn genoemd zijn de volgende:
• Life events (bv naaste verliezen)
• Minder sociaal contact
• Onvermogen te voorzien in behoeftes
• Het niet willen aanvaarden van hulp/ondersteuning
• Beperkte of afnemende communicatieve en digitale vaardigheden
Wat hebben kwetsbare ouderen in de regio Zuid-Holland Zuid nodig?
Kwetsbare ouderen en hun naasten hebben volgens de deelnemers van de bijeenkomst met name de volgende zaken nodig:
• Veiligheid om hen heen. Zorg ervoor dat kwetsbare ouderen op een veilige plek kunnen wonen en dat de buurt waarin ze wonen veilig is. Ook moeten er voldoende voorzieningen zijn om veilig te kunnen wonen.
• Zekerheid van zorg. Om kwetsbaarheid niet op te laten lopen, is het nodig om de juiste zorg te kunnen krijgen. Dit betekent dat de zorg laagdrempelig moet zijn.
• Een sociaal netwerk. Om kwetsbare ouderen te ondersteunen, maar ook om te monitoren of de kwetsbaarheid niet toeneemt en te helpen wanneer dit dreigt.
❶
❷
❸
❹
❺
❻
❼
❽
3.3 Langer Thuis voor ouderen zelf
Het belang van de Langer Thuis-beweging wordt tijdens de regiobijeenkomst door de deelnemers onderstreept. Wel geven
deelnemers aan dat het naast de voordelen er een aantal aspecten rand voorwaardelijk zijn.
Aandachtspunten en kanttekeningen genoemd door de deelnemers tijdens de regiobijeenkomst:
• Mensen hechten waarden aan eigen woning, het hebben van een eigen plek.
• Kloof tussen thuis wonen en verpleeghuis wordt als groot ervaren, onvoldoende tussenvormen (voormalig bejaardenhuis) beschikbaar.
• Ouderen komen op een te laat moment in het verpleeghuis, wanneer de situatie al is geëscaleerd en mantelzorgers overbelast zijn.
• Het gevaar van vereenzamen in de thuissituatie is groter.
Condities om veilig thuis te kunnen blijven wonen:
• Het aanpassen of herinrichten van woning, zoals een traplift, beweegsensoren en beeldzorg (eHealth)
• Financiële middelen om huis veilig in te richten (vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning)
• Vinger aan de pols door bijvoorbeeld huisarts, POH-ouderen, casemanager dementie.
• Benutten van signaleringsfunctie van bijvoorbeeld huishoudelijke hulp en thuiszorgmedewerker.
• Ondersteuning aan mantelzorger om overbelasting te voorkomen, oog voor draaglast versus drachtkracht van de mantelzorger.
Bijvoorbeeld respijtzorg via het sociaal wijkteam.