Roger geeft aan dat het kunstenaarsboek nog steeds de belangrijke elementen van een boek draagt. Het blijft een medium waar je je verhaal in kwijt kunt. En een boek blijft rustig op je wachten tot je weer tijd hebt om erin te lezen. Jan houdt het kort, het is een kunstwerk punt. Er wordt in de maatschappij wel een verschil aangegeven. Je hebt een boekhandel en kunstenaarsboekhandel. Kan ik beweren dat er een scheidslijn aan te geven is. En waar ligt de scheidslijn dan.
Bestaat er een duidelijke scheidslijn tussen grafi sche boeken en kunstenaarsboeken? Diana Franssen:
Een grafi sch boek is een drager voor informatie. Dat kan allerlei informatie zijn van een gedicht tot een encyclopedie.
Een kunstenaarsboek is iets meer. Het boek als vorm, als medium krijgt een meerwaarde. Doordat de kunstenaar het ziet als een mogelijkheid waarin hij/zij zijn verhaal kan overdragen verkrijgt het kunste- naarsboek een meerwaarde. Theo van Doesburg bracht juist met zijn tijdschrift De Stijl een scheiding op gang. Hij manipuleerde de bladspiegel, de tekst die daar op kwam te staan. Tegenwoordig zie je dat op dat principe wordt voort geborduurd. De jongere generatie is daar mee verder gegaan.
De kunstenaarsboeken worden onder andere onder eigen beheer uitgegeven. Jan Voss:
Geconfronterd met de uitspraak van Diana Franssen, wil ik daar wel even op inspringen. Kunstenaars die hun eigen boeken uitgeven, ideaal gezien kan dat prima. Wat ik het meest in de praktijk zie, is dat de kunstenaar naar een uitgever stapt. Dan verandert de boekinhoud toch. Het wordt een mengvorm van de kunstenaar en de uitgever. De grote uitgevers in Nederland geven gewoon niet allerlei verschillende soorten boeken uit. Dat heeft te maken met hun behoefde aan geld, winst maken. Ze denken meteen hoe- veel kan ik hieraan verdienen. De uitgever wil het op zijn manier uitgeven, zodat het een groot publiek bereikt. Vaak gaat door deze instelling het originele idee van de kunstenaar verloren.
De scheidslijn tussen grafi sch en kunstenaarsboek laat zich duidelijk zien. Kijk, als boekhandel voor kunstenaarsboeken dingen we bijvoorbeeld nooit mee voor het systeem van boekenbonnen. Waarom eigenlijk niet? En wat denk je van de boekenweek, nog nooit heeft een kunstnaarsboek meegedaan. Het echte contact met de lezer is verloren gegaan, of niet benut. Doordat de kunstenaarsboeken niet meedin- gen voor deze boekenbonnen en boekenweek prijzen krijgen ze ook geen economische waarde toebe- deeld.
Bij een kunstenaarsboek gaat het mij niet zo zeer om de vorm die het heeft gekregen. Juist de inhoud is belangrijk. De poëtische kracht die terug te vinden is in de inhoud maakt het bekijken mogelijk. Het brengt bij de lezer een veranderingsproces op gang. Na het ontwikkelen van de offset- mogelijkheden 150 jaar geleden ontstond ook de mogelijkheid van het verantwoorde boek, het kunstenaarsboek. Hier- mee ontstond de uitdaging om te laten zien wat er mogelijk is voor een boek. Tegelijkertijd kreeg een boek een economische waarde. De economische waarde bepaalde de kwaliteit.
Tegenwoordig is het lezen van boeken voor iedereen belangrijk. Het is belangrijk een open visie te houden ten aanzien van boeken. Zo ontstaat de ruimte van de kunstenaar om de lezer te bereiken. Jürgen Bessems:
Bij onze drukkerij zien we dat verschil niet zo. Nee laat ik zeggen, daar kijken we niet naar. Dat een boek goed afgeleverd wordt, is het belangsrijkste. De kwaliteit van welk boek dan ook wordt hier sterk gecontroleerd. Of het nu een kunstenaarsboek is of een catalogus, dat doet er niet toe.
Aan de pers zien we de scheidslijn niet. Hier wordt weer de vraag gesteld of de kwaliteit hoog is, daarna gaan wij als drukkerij akkoord.
Als ik die grens zou moéten duiden, zou ik zeggen die grens ligt in de oplage. Hoeveel boeken worden er gedrukt? Bij een kunstenaarsboek kun je uitkomen op een oplage van 5 of 10
boeken. Dat komt niet zo snel voor bij een grafi sch boek. Onder een grafi sch boek daar versta ik dan onder een boek dat wel is vormgegeven door een vormgever, maar het hoeft dat geen kunstwerk te zijn.
Frank Beekers:
De vormgeving past zich aan de opdracht aan. Bij een kunstenaarsboek kun je vrijer werken. Een com- merciële opdracht laat dat niet altijd toe. Daar ben je dan minder vrij in. Bekijk ik het vanuit mijn pro- fessie, dan blijf ik de ontwerper. Als ontwerper ben ik dienstbaar. Bij een boek, of het nu een boek over architectuur of over een kunstenaar is, geef ik het boek vorm. In dat geval laat ik de kunstenaar zien. Zoek ik de juiste sfeer. De vormgeving staat ten dienste van de kunstenaar. Ik probeer daar op aan te sluiten. Soms zie je in de boekopmaak speelse elementen terug die in de kunstwerken voorkomen. Een rode lijn die in een kunstwerk voorkwam heb ik bij een boek gebruikt om de juiste sfeer naar voren te brengen. (Afbeelding(( X )
Mijn conclusie is dat er verschillen zijn aan te wijzen tussen grafi sche boeken en kunstenaarsboeken. Ik wil weten of er aanwijsbare verschillen te vinden zijn. Door deze vragenderwijs te onderzoeken probeer ik een duidelijker beeld te krijgen. Kunnen er essentiële verschillen zijn.
Op grond van welke regels worden verbanden of juist verschillen aangegeven? Jan Voss:
Toen de offset het dus mogelijk maakte om boeken in grote oplages uit te geven kreeg het boek die economische waarde. Maar de waarde die het eigenlijk had mogen krijgen, bleef achterwege. Eindelijk kreeg de lezer de kans om zijn eigen levensvisie door te geven. Ja, zelfs ter discussie te stellen middels het boek. In de techniek zijn we goed geworden. Ook zijn we in staat om snel en goedkoop boeken te maken. Maar waar het eigenlijk om draait, de stelling dat iedereen nu zijn mening en kijk op de wereld of zijn wereld laat zien in een boek, dat is niet uitgekomen. De lezer is misschien lui of bang om zijn mening te melden. Ik denk dat we daar nog wel 500 jaar over doen om dat te bereiken. Voor je mening uitkomen en delen is niet eenvoudig, maar wel de moeite waard. Het boek is daar nu juist een uitstekend medium voor.
Jürgen Bessems:
Bij Van Rosbeek drukkerij worden de verschillen toch wel aangegeven in de oplages. Offsetwerk dat levert het meeste op. Dan heb ik het hier over winst .
Frank Beekers:
Hoezo waar ligt de grens. Ik ben helemaal niet bezig met verschillen en overeenkomsten. Ik speel als
Afbeelding X Frank Beekers
vormgever in op wat er is. Wat zich aandient. Of dat nu autonoom werk is of niet. Ik ben toch altijd bezig om te communiceren. Soms is de opdrachtgever een kunstenaar.
De techniek van het drukken heeft dus in grote mate bijgedragen aan het tot stand komen van het kunste- naarsboek. Uit de geschiedenis kunnen we lezen dat het echte vormgeven van boeken pas een vak werd na de WOII.
Zijn er groepen of stromingen aan te wijzen die direct hebben bijgedragen tot de vorming van het kunstenaarsboek?
Diana Franssen:
Het was niet alleen de Russische Avantgarde die deze veranderingen liet zien. In heel Europa komt tegelijkertijd deze verandering tot stand. De futuristen brengen ook verandering en Laurence Weiner creëert poëzie in boekvorm. De poëzie vond uiteindelijk in het hoofd van de lezer plaats.
Daarnaast heb je natuurlijk de ontwikkelingen van de conceptuele kunst. Zoals je kunt lezen in het boek ‘STATEMENTS’ van Laurence Weiner wordt de lezer uitgenodigd een opdacht uit te voeren. De op- drachten zelf staan in de uitgegeven bundel.
Jan Voss:
Vroeger kon niet iedereen lezen. Maar na Gutenberg kan nu iedereen lezen. Ik zeg dan: als je kunt lezen dan kun je toch ook schrijven. Die mogelijkheden hebben we ten opzichte van vroeger gekregen. Laat je mening dan ook horen.”
Jürgen Bessems:
In de benadering van het ontwerpen en drukken is vergeleken met vroeger veel veranderd. De drukkerij heeft een andere taak gekregen. We zijn meer een team geworden. De ontwerper, de drukker, de kunste- naar, de binder iedereen werkt nu als een team samen. Dat teamwerk was er vroeger veel minder. Ieder onderdeel tot het vervaardigen van een boek, ja zelfs tot het maken van een fl yer voor de opening van een tentoonstelling vraagt afstemming van de verschillende disciplines.
Waar zitten de verbanden en verschillen ... Heet het een kunstenaarsboek als er maar één exemplaar van is en dan ook nog zelf, dus door de kunstenaar gemaakt? Of wordt de grens bepaald door de oplage?