Kunst als identiteitsconstructie

Alle uitingen in de publicaties dragen in zekere zin bij aan de vorming van een idee over de

identiteit van de Rabobank. Maar vaak wordt er ook een directe lijn getrokken van de

tentoongestelde kunst naar de waarden en kenmerken die de bank wil vertegenwoordigen.

“Innovatie en creativiteit zijn gemeenschappelijke kenmerken van zowel de bank als de kunst,

waardoor een vruchtbare wisselwerking ontstaat”, staat er in een publicatie van de Rabobank

Kerkrade naar aanleiding van een tentoonstelling. “De titel van de tentoonstelling Krachtig &

Plooibaar staat synoniem voor het beleid van de Rabobank”, leest men verder.

113

_{Ook voor de}

Rabobank Haarlemmermeer vormt de kunst “eigenlijk een soort spiegel van de

bankorganisatie”. Zij gaf in 1998 een opdracht aan Guido Geelen omdat zij hem het beste in

staat achtte “een kunstwerk te maken dat “qua gevoel dicht bij de bank staat”.

114

_{Op een meer}

lokkende manier brengt de Rabobank Assen dezelfde gedachte tot uitdrukking:

“Hij schildert de mens, het leven. Niet verpakt, maar in zijn ware gedaante, met een eigen gezicht. Die aanpak bij kunstenaar Sam Drukker past bij ons. Want ook bij onze bank hebben alle mensen een eigen gezicht: onze leden, onze klanten, de inwoners van Assen, Rolde en Smilde en onze bankmedewerkers.”115

Het trekken van paralellen tussen kunst en bank blijft niet beperkt tot lokale Rabobanken. Er

wordt gesteld dat het verzamelbeleid van Rabobank Nederland in 2007 is “aangescherpt (…)

en in verband gebracht met de kernwaarden van onze bank”.

116

_{Haar kunstcollectie wordt}

beschreven als “een bijzondere belichaming (…) van de kernwaarden van de Rabobank:

dichtbij, betrokken en toonaangevend”.

117

_{Kunst wordt hier als middel beschouwd om het}

“DNA van de bank” te leren kennen en de “identiteit van de bank visueel [te] ondersteunen”.

118

Waar abstracte bancaire processen moeilijk te visualiseren zijn, is de kunst volgens de

Rabobank namelijk “uitstekend geschikt om de identiteit te vertalen in zichtbare elementen”.

119

In de meest recente publicatie, de vierde collectiecatalogus bestaande uit een drieluik (Unlocked

112 _{“Met de eerste [publicatie], - Unlocked No 1 –, hebben we openheid van zaken gegeven aan de medewerkers}

van de Rabobank en kunstbelangstellenden. Met dit tweede boek zullen we een breder publiek bereiken.” Zie

Kunstbeeld Cahier 2005, 1.2.7.

113 _{Vgl. Rabobank Kerkrade en Omgeving 1998, 1.3.4.}

114 _{Zie Rabobank Haarlemmermeer 2000, 1.3.6 en vgl. ook Rabobank Nederland 2001, 1.3.8.} 115 _{Zie Rabobank Assen en Drents Museum Assen 2004, 1.3.9.}

116 _{Zie Rabobank Nederland 2007, 1.3.12.} 117 _{Zie Rabobank Nederland 2009, 1.3.13.}

118 _{Voor de citaten zie Rabobank Nederland 1995, 1.3.2 en Rabobank Nederland 2011, 1.3.15.} 119 _{Zie Rabobank Haarlemmermeer 2000, 1.3.6.}

28

#3.1, #3.2, #3.3), wordt verklaard dat de Rabobank “niet zomaar” kunst verzamelt, maar dat zij

dat doet om verhalen te vertellen over de mens en zijn verhouding tot de medemens:

“We gebruiken kunst om verhalen te vertellen over het leven en hoe we ons daartoe verhouden. De kunstwerken in de collectie, en de kunstenaars waarmee we samenwerken, stellen ons in staat buiten de geijkte denkkaders te treden, en zo andere perspectieven en mogelijkheden te ontdekken.”120

Inderdaad worden in de meeste publicaties van de afgelopen jaren “drie belangrijke

verhaallijnen” in de collectie benoemd: “de mens (condition humaine), de samenleving

(engagement) en het idee (conceptueel)”.

121

_{De vragen die aan deze verhaallijnen verbonden}

zijn – Hoe kijken we naar onszelf en naar anderen? Wat is in onze samenleving tegenwoordig

belangrijk? Welke ideeën willen kunstenaars met ons delen? – moeten niet alleen iets zeggen

over de kunstwerken in de collectie, maar ook over de Rabobank zelf, aldus geïmpliceerd in het

volgende citaat: “[f]or the art we have selected also expresses something about us”.

122

Identiteit wordt echter niet alleen bepaald door wat je zelf beweert te zijn, maar ook door je te

onderscheiden van de ander. Daarom wordt de verzameling in de publicaties tevens gebruikt

om de onderscheidende positie van de Rabobank te benadrukken. Het feit dat er al in de jaren

tachtig werd begonnen met het aankopen van conceptuele kunst was volgens de Rabobank

“uitzonderlijk (…) in Nederland en uniek voor een bedrijfscollectie”.

123

_{De kunstcollectie}

wordt buitengewoon en eigenzinnig genoemd en de Rabo Kunstzone – destijds de trots van de

bank – was “een primeur in Nederland”.

124

_{Hoewel de collectie een groot aantal kunstwerken}

bevat van kunstenaars die ook in andere Nederlandse bedrijfscollecties goed vertegenwoordigd

zijn (onder meer Karel Appel, Armando, Corneille, Marlene Dumas, Iris van Dongen, Robert

Zandvliet, Jan Schoonhoven) wordt beklemtoond dat de Rabo Kunstcollectie een uniek karakter

heeft:

“But what makes the Rabo Art Collection unique? It is unmistakably Dutch, with international elements added more recently. The focus is not only on young talent, but on exceptional artists of all ages – in fact, the most important artists of successive generations since the 1950s.”125

Het citaat duidt eveneens aan dat een unieke collectie samengaat met een oog voor kwaliteit.

“De kracht van het verzamelbeleid van Rabobank Nederland is het aankopen van

120 _{Dit is te lezen in een brief van Verily Klaassen, hoofd Kunstzaken, als bijlage bij de catalogi unlocked #3.1,}

unlocked #3.2 en unlocked #3.3 (2018). Zie 1.6.20.

121 _{Zie Rabobank Nederland 2013, 1.6.18. Zie voor de drie verhaallijnen b.v. ook Rabobank Nederland 2009}

(1.6.9), Rabobank Nederland 2011 (1.6.11), Rabobank Nederland 2013 (1.6.12) en Rabobank Nederland 2018 (1.6.21).

122 _{Vgl. Ella van Zanten 2012, 1.6.15.}

123 _{Zie Rabobank Private Banking 2013, 1.4.14.}

124 _{Vgl. Ella van Zanten 2010, 1.4.7, Rabobank Nederland 2005, 1.4.4 en Rabobank Nederland 2009, 1.4.6.} 125 _{Vgl. Ella van Zanten 2012, 1.4.11.}

29

kwaliteitskunst” wordt verklaard en de kunstenaars zijn dan ook “zorgvuldig geselecteerd”.

126

De lezer krijgt het idee dat het niet alleen gaat om “een uitgesproken collectie hoogwaardige

werken”, maar ook om een verzameling waarin de beste kunstenaars van de afgelopen

generaties zijn vertegenwoordigd.

127

Door de nadruk te leggen op het unieke karakter van de

verzameling en de bijzondere kwaliteit van de werken wordt in de publicaties dus een

onderscheid gemaakt tussen de Rabobank en andere banken.

Het onderscheid dat de Rabo Kunstcollectie moet maken blijft niet alleen beperkt tot

instellingen in de financiële sector. Om met een kunstverzameling naar buiten te kunnen treden

draait het ook om de vraag hoe de kunstwereld naar de bank kijkt. Op basis van gesprekken met

medewerkers van de afdeling Kunstzaken leverde hoogleraar en kunstcritica Janneke

Wesseling een bijdrage aan de collectiecatalogus Unlocked #2, waarin zij onder meer schreef:

“Soms is er veel vasthoudendheid van Kunstzaken nodig om het vertrouwen van een kunstenaar te winnen. De argwaan was groot. Een bank, dat is zo’n moloch die alleen uit is op geld. Een museum geldt toch als de beste plek. Zo denken de meesten van ons nog steeds (…). En wat ook belangrijk is: de kunst in het museum is eigendom van ons allemaal, niet alleen voor bankmedewerkers. (…) Maar toch. Misschien is het denkbaar dat een bedrijf als de Rabobank belangrijke kunstwerken ook echt verdient. (…) Misschien zal blijken dat de Rabobank hier een belangrijke taak van de musea heeft overgenomen.”128

De behoefte een verschil te maken in de kunstwereld wordt in de publicaties van de Rabobank

niet vaak duidelijk gemaakt. Wel wordt er in één publicatie door het toenmalige hoofd

Kunstzaken gezegd dat het “helemaal niet zo eenvoudig [is] om een werk in je bezit te krijgen”

omdat het volgens haar dan namelijk gaat “om je reputatie als verzamelaar in plaats van om een

grote zak met geld”.

129

_{Desalniettemin blijft de Rabobank terughoudend met eigen uitspraken}

over haar positie in de kunstwereld. In twee van de vier collectiecatalogi die tot nu toe zijn

verschenen wordt liever het woord gegeven aan externe persoonlijkheden uit het kunstcircuit

die hun visie geven op de Rabobank als speler in de kunstwereld, waarvan de bovengenoemde

bijdrage van kunstcritica Janneke Wesseling een voorbeeld is.

130

Dit moet niet betekenen dat

de bank de vergelijking met een museum vreest. In een flyer voor de tentoonstelling Imagine

Being There in de Rabo Kunstzone wordt juist het voordeel daarvan beschreven: “Welkom in

de Rabo Kunstzone, de nieuwe tentoonstellingsruimte in het gebouw van Rabobank Nederland

126 _{Zie Stichting Onderneming & Kunst 2001, 1.4.3.}

127 _{Vgl. Rabobank Nederland 2007, 1.4.5, Rabobank Nederland 2011, 1.4.8 en Ella van Zanten 2012, 1.4.11.} 128 _{Zie Janneke Wesseling 2005, 1.10.12}

129 _{Zie Kunstbeeld Cahier 2005, 1.5.3.}

130 _{Vgl. ook een citaat van kunstcriticus Hans den Hartog Jager dat in de catalogus Unlocked #2.5 is opgenomen,}

waarin hij de drijfveer en ambities van de Rabo Kunstcollectie benoemt, maar ook de moeilijkheden die een bedrijf als collectioneur van de kant van het kunstcircuit ervaart. Zie Rabobank Nederland 2009, 1.5.4.

30

in Utrecht. Geen verstilde museumzaal, maar een levendige, vrij toegankelijke ruimte, waar de

kunst leeft en werkt als inspirerend klankbord.”

131

In document “For the art we have selected also expresses something about us” – Het narratief van banken bij hun kunstbeleid aan de hand van Rabobank, ING en ABN AMRO (pagina 30-33)