Klassiek extreemrechtse formaties

In het navolgende komen alle klassiek extreemrechtse organisaties die in 2013 actief waren in Nederland kort aan de orde. Nederland kent verschil-lende extreemrechtse groepen. Die onderscheiden zich lang niet allemaal langs ideologische lijnen. Vaker gaat het om groepen die zich van andere groepen onderscheiden door onderlinge ruzies, incompatibilité d’humeur en persoonlijke conflicten. Maar deze verschillende groepen zijn wel in twee ideologische categorieën in te delen. We maken een onderscheid tussen identitaire formaties, die zich vooral beroepen op een Nederlandse identiteit, en neonazi’s, die zich meer richten op de oude nationaalsocia-listische idealen van het Derde Rijk. Na de bespreking van de ontwikkelin-gen rond deze groepen in 2013 geven wij een beredeneerde schatting van het aantal leden van genoemde formaties. Tot slot kijken we kort naar de veranderende interactie in 2013 tussen klassiek extreemrechtse formaties en de Partij voor de Vrijheid (PVV).

Identitaire Formaties

Identitaire formaties richten zich bij het onderscheid tussen het ‘eigene’

en het ‘vreemde’ primair op het Nederlands taalgebied en de eigenheid van het Nederlandse volk. Dat komt tot uiting in het afwijzen van externe invloeden op het Nederlandse volk, invloeden door immigratie. Maar deze formaties stellen zich bijvoorbeeld ook teweer tegen de invloed van

Engelse leenwoorden of de aanwezigheid van ‘cultuurvreemde’ buiten-landse multinationals in Nederland. Verder bestaat de uitgesproken wens het Nederlands taalgebied, bestaand uit Nederland, Vlaanderen en Noord-Frankrijk, samen te voegen in een nieuw land, Dietsland. Ten slotte voelt men zich sterk verwant aan de blanke Afrikaners in Zuid-Afrika. In 2013 waren drie groepen actief die binnen deze stroming ingedeeld kunnen worden: Identitair Verzet, de ‘heel-Nederlandse actiegroep’

Voorpost en Zwart Front.

Identitair Verzet

Identitair Verzet is een actiegroep die eind 2012 werd opgericht. De omvang van de groep is beperkt. Ondanks deze beperking wist de groep toch met regelmaat de aandacht op zich te vestigen. Daartoe gebruikte Identitair Verzet een eenvoudige tactiek. Met kleinschalige, vaak provoca-tieve acties haakt de groep aan bij actuele thema’s met als doel om via media-aandacht de ideeën van de organisatie bekend te maken. Enkele voorbeelden:

Identitair Verzet wist in de zomer van 2013 nationale aandacht te verkrijgen door op een eindexamendag het toegangshek van de islamiti-sche school Ibn Ghaldoun met een kettingslot af te sluiten. Die school was op dat moment in opspraak wegens grootschalige fraude met eindexa-mens. Leerlingen moesten voor het oog van draaiende camera’s allerlei toeren uithalen om het schoolplein op te komen en op tijd in de examen-zaal te kunnen zijn.

Ook de dood van Nelson Mandela in december 2013 werd door Identitair Verzet aangegrepen. Activisten hingen in de nacht na het overlijden spandoeken met de tekst ‘Mandela moordenaar’ op aan bruggen in Zoetermeer en Utrecht die de naam van Mandela dragen.

Een andere actiemethode die Identitair Verzet regelmatig gebruikt is de gezochte confrontatie met politieke tegenstanders. Ook hier lijkt de gedachte te zijn dat dergelijke confrontaties publieke aandacht opleveren en dus aandacht voor de ideeën van de groep. In Rotterdam demonstreer-den zij in de zomer van 2013 bijvoorbeeld in de onmiddellijke nabijheid van een extreemlinkse demonstratie tegen het Nederlandse vluchtelin-genbeleid. De politie kon de partijen gescheiden houden.

Voorpost

De Vlaams-Nederlandse actiegroep Voorpost streeft al sinds de jaren zeventig naar de eenwording van Nederlandstalige gebieden in Nederland, België en Frankrijk. Dat combineert de groep met een extreemrechtse ideologie. Voor Voorpost was 2013 een ingewikkeld jaar. De organisatie neemt al enkele jaren in omvang en betekenis af. Activisten verlieten Voorpost de laatste jaren in grote getale, zonder dat daar nieuwe aanwas tegenover stond. De afsplitsing en oprichting van Identitair Verzet – door

een van de meest actieve leden van Voorpost – betekende een nieuwe klap voor de organisatie, omdat Identitair Verzet zich de thema’s wist toe te eigenen die daarvoor vooral door Voorpost werden bespeeld. Voorpost trok zich in 2013 terug in de regio Zuid-Holland, waar een groep activisten woont die de organisatie trouw bleef. De activiteiten van Voorpost beperkten zich in 2013 voornamelijk tot sociale gelegenheden zoals borrels en scholingsbijeenkomsten. Verder werd een enkele folderactie georganiseerd.

Zwart Front

De actiegroep Zwart Front werd in 2012 opgericht en kende in 2013 een beperkte en vooral erg jonge aanhang. Zwart Front manifesteerde zich vooral door het nachtelijk ophangen van spandoeken met politieke leuzen.

Twee acties vielen wat meer op. Zwart Front organiseerde een kleine demonstratie in Den Haag tegen ‘plutocratie’. Verder werden in de buurt van het huis van PvdA-leider Samsom posters opgehangen tegen het

‘politieke systeem’.

Neonazi-formaties

Neonazistische formaties onderscheiden zich doordat zij het ‘eigene’ en het ‘vreemde’ primair definiëren vanuit biologisch-racistische kenmerken.

Daarbij oriënteren zij zich vooral op Germaanse broedervolken en streven zij naar een herstel van een Groot-Germaans Rijk, in de traditie van het Derde Rijk uit de periode 1933-1945.

Nederlandse Volks-Unie

De Nederlandse Volks-Unie (NVU) is de enige neonazistische politieke partij in Nederland die aan verkiezingen deelneemt. De NVU heeft vanaf de oprichting in 1971 een stormachtig bestaan gekend, maar is in die jaren nooit uit de politieke marge gekomen. Was de partij tot aan het begin van het nieuwe millennium openlijk neonazistisch, inmiddels is dat publieke imago enigszins naar de achtergrond geschoven. Na enkele confrontaties met het strafrecht is er de huidige partijvoorzitter namelijk veel aan gelegen om binnen de marges van de wet te blijven. Voor de buitenwereld zwijgen zij daarom over de neonazistische oriëntatie. De NVU noemt zichzelf ‘volksnationalistisch’, maar is achter de schermen nog steeds duidelijk neonazistisch georiënteerd. Zo manifesteerde de partij zich onder andere door herdenkingsbijeenkomsten van verschillende belang-rijke historische personen uit het Derde Rijk.

Tot 2001 was het ongebruikelijk dat extreemrechtse formaties in Nederland vrij konden demonstreren. Door maatschappelijke en politieke weerstand lukte het zelden om een demonstratie plaats te laten vinden.

In 2001 slaagde de NVU erin om via de bestuursrechter het recht om te demonstreren veilig te stellen. Sinds het behalen van dit succes is de

partij zich vooral gaan richten op het organiseren van demonstraties, maar de laatste jaren wel met afnemend succes. In 2013 heeft deze trend zich voortgezet. De demonstraties van de NVU zijn in omvang en frequen-tie sterk afgenomen. Waar tot enige jaren geleden nog ongeveer vier NVU-demonstraties per jaar plaatsvonden met tientallen deelnemers, wist de partij in 2013 slechts één keer een manifestatie te organiseren waar bovendien slechts vijftien deelnemers bij aanwezig waren. Deze verre-gaande marginalisering is een gevolg van twee ontwikkelingen. Ten eerste heeft de NVU de afgelopen jaren veel leden verloren, zonder dat daar enige aanwas tegenover stond. Dit was het gevolg van ideologische keuzes, maar vooral ook van veel persoonlijke problemen tussen de NVU-leiding en de achterban. Ten tweede zijn andere Nederlandse en Duitse neonazigroepen niet meer bereid aan NVU-acties mee te doen, eveneens als gevolg van diverse conflicten van ideologische en persoon-lijke aard.

Naast demonstraties probeert de NVU door verkiezingsdeelname van politieke betekenis te zijn. Dat heeft echter tot op heden geen resultaat opgeleverd. Er is sinds 1971 nog nooit een zetel gewonnen. In 2013 waren er geen verkiezingen. Wel kondigde de NVU aan dat de partij in 2014 aan gemeenteraadsverkiezingen in drie gemeentes deel zou nemen:

Purmerend, Westland en Arnhem. Deze aankondiging zorgde voor enige onrust en publiciteit in de betreffende gemeentes. Vooral in Purmerend wist de lokale afdeling de aandacht op zich te vestigen. Dat hing echter minder samen met de aangekondigde verkiezingsdeelname dan met een aantal geweldsincidenten, strafzaken en extremistische berichten op internet waarbij de NVU-aanhang in Purmerend betrokken was.

Neonazistische actiegroep Blood & Honour

Naast de NVU zijn er in Nederland verschillende neonazistische actiegroe-pen actief. Deze groeactiegroe-pen zijn vaak zeer extreem en potentieel geweldda-dig, maar tegelijkertijd beperkt in omvang. Zij hebben in tegenstelling tot de NVU geen electorale pretenties.

Blood & Honour is in Nederland momenteel de enige neonazistische actiegroep met meer dan tien aanhangers. Deze van oorsprong Engelse organisatie richt zich vooral op extreemrechtse skinheads. De organisatie is ontstaan in de jaren tachtig en vestigde in veel westerse landen afdelingen (‘divisions’), zo ook in Nederland. In Nederland waren in 2013 verschillende divisies (Noordland, Zuidland, Oostland en Westland) actief.

Zij organiseerden vooral sociale bijeenkomsten zoals gezamenlijk concert-bezoek, zaalbijeenkomsten en kroegavonden. Kleine groepen Blood &

Honour-leden liepen periodiek mee met neonazistische demonstraties in Duitsland of bezochten neonazistische rockconcerten in het buitenland. In Nederland organiseerde de groep een herdenking van Adolf Hitler en een

kranslegging op een begraafplaats van voormalige SS’ers in het Limburgse Ysselsteyn.

Blood & Honour wist in 2013 door de uitgesproken neonazistische boodschap de aandacht van de Tweede Kamer op zich te vestigen.

Kamerleden van de Partij van de Arbeid stelden Kamervragen over de mogelijkheid de organisatie te vervolgen of te verbieden. De minister van Justitie stelde in antwoord op deze vragen dat het Openbaar Ministerie onderzoek naar de organisatie en haar website doet.¹⁶ Voor zover bekend is daar verder geen strafvervolging uit voortgekomen.

Naast deze Blood & Honour-divisies zijn er in Nederland nog twee afsplitsingen van de groep actief: Combat 18 en Ulfhednar. Beide groepen bestonden in 2013 nog wel, maar vertoonden nauwelijks publiek zichtbare activiteiten.

Het internationale Blood & Honour-netwerk organiseert verder met regelmaat concerten met extreemrechtse rockbands. In Nederland vonden in 2013 geen door Blood & Honour georganiseerde concerten plaats. Wel is één Nederlandse extreemrechtse activist al geruime tijd betrokken bij het organiseren van neonaziconcerten in heel Noordwest-Europa. Omdat deze concerten vaak omstreden zijn, is het niet eenvoudig ze te organiseren.

Overheden grijpen regelmatig in, of zaaleigenaren weigeren medewer-king. Een van de gebruikte methodes is om een concert te organiseren in een grensstreek en op een laat moment uit te wijken naar een locatie aan de andere kant van de grens. Zo zorgde de Nederlandse activist er in 2013 vijf maal voor dat de Duitse extreemrechtse band Kategorie C per verras-sing in Nederland kon optreden. Geïnteresseerde bezoekers werden op het laatste moment richting de concertlocatie gedirigeerd. Ook in Nederland zorgden dergelijke optredens voor enige commotie. Zo bleek het niet in alle gevallen mogelijk om een zaal te huren. In paragraaf 6.4 zullen we ingaan op een procedure die hierover is gevoerd.

Andere neonazistische actiegroepen

Behalve Blood & Honour zijn er nog enkele andere neonazistische actie-groepen actief: Autonoom Nationaal Socialistisch Nederland (ANS Nederland), Antikapitalistisch Netwerk (ACN/AKN), Vrije Nationalisten Noord Brabant en Nationale Sozialisten Niederlande (NSN). Wat al deze groepen naast hun politieke overtuiging gemeen hebben is hun beperkte omvang. Zij bestaan allemaal uit slechts enkele personen.

Het ACN/AKN en de Vrije Nationalisten Noord Brabant zijn feitelijk twee namen van dezelfde kleine organisatie. Deze groep legt het accent vooral op meer socialistische thema’s van het nationaalsocialisme: arbeidersrech-ten en antikapitalisme. Maar daarnaast maken deze activisarbeidersrech-ten zich hard

16 Aanhangsel van de Handelingen Tweede Kamer der Staten-Generaal. Vergaderjaar 2012-2013,

voor acties tegen Israël en steunen zij de Syrische president Assad. Een opvallende actie van dit groepje was een verklaring op de website, waarin zij zich schaarden achter de gruwelijke moord op een Britse soldaat in Londen door twee extremistische moslims. Zij noemden dit een begrijpe-lijke actie van verzet tegen de ‘Amerikaans-zionistische agressie’.¹⁷

Andere organisaties, zoals het ANS en NSN kozen voor meer klassiek rechtse thema’s. Ze bezochten daartoe regelmatig neonazistische demon-straties in Duitsland. Verder organiseerden zij zelf enkele kleine manifes-taties tegen kraken en tegen pedofielen en werden er herdenkingen van gesneuvelde SS’ers gehouden op de begraafplaatsen van Ysselsteyn en Lommel (België).

Een opvallende gebeurtenis was verder het oprollen van een neonazi-netwerk met terroristische aspiraties in Duitsland en Zwitserland, het

‘Werwolf Kommando’. Naast invallen en arrestaties in deze twee landen, werd ook een huis van een extreemrechtse activist in Nederland door-zocht. Voor zover bekend heeft dat echter niet tot strafrechtelijke vervolgstappen tegen deze persoon geleid.

Aanhang van extreemrechtse formaties en extreemrechtse manifesta-ties

De ledenaantallen of aantallen aanhangers van extreemrechtse formaties zijn onbekend. In veel gevallen gaat het om formaties die geen formele ledenstructuur kennen; als er wel een ledenadministratie is maken de organisaties geen ledentallen bekend. Er is meestal geen andere manier om dergelijke informatie te vergaren. Op basis van aantallen zichtbare activisten is wel een beredeneerde schatting te maken van de hoeveel-heid actieve leden. Het gaat dan om leden of aanhangers die deelnemen aan publieke acties (demonstraties en manifestaties) of andere zichtbare activiteiten van een organisatie (zaalbijeenkomsten of activiteiten op sociale media).

Nadat de aanhang van extreemrechtse formaties vanaf 2005 sterk daalde, is er vanaf 2010 sprake van een stabiele situatie. De actieve achterban van deze extreemrechts organisaties bedraagt sindsdien ongeveer honderd personen. In 2013 was er een kleine toename van actieve leden tot ongeveer 120 personen.

17 http://vrijenationalisten.blogspot.nl/2013/05/de-woolwich-aanval-was-gerechtvaardigt.html (21.10.2014).

Tabel 18 Geschatte aantallen actieve leden extreemrechtse formaties

2010 2011 2012 2013

Voorpost 60 15 15 15

Identitair Verzet - - - 10

NVU 30 20 25 20

Blood & Honour-netwerk 50 50 40 45

Overige neonazi’s (ACN/AKN/VNNB – NSN – ANS) 15 5 15 20

Zwart Front - - 5 10

Totaal 155 90 100 120

In de voorgaande rapportage over 2012 concludeerden we dat het bij deze ongeveer honderd activisten voor een belangrijk deel gaat om oudere activisten die in meer of mindere mate al langer meelopen in de wereld van extreemrechts. Dat was vooral het gevolg van het uitblijven van nieuwe aanwas. Dat beeld is niet veranderd en dit gegeven heeft twee belangrijke consequenties. Aan de ene kant biedt het extreemrechtse formaties voordelen. De activisten hebben ervaring, weten wat verstandig is en wat niet en hebben de beschikking over middelen om politiek activisme mogelijk te maken (geld, vervoer, ontmoetingsruimtes). Aan de andere kant gaat het om tientallen activisten die elkaar al geruime tijd kennen. Daarbij zijn allerlei vriend- en vijandschappen ontstaan die aanleiding zijn voor het samengaan en afsplitsen van verschillende organisaties. Dat laatste zorgt voor een versplinterd beeld van kleine organisaties met een geringe aanhang.

De aanhang is min of meer verspreid over heel Nederland, al zijn er in een aantal gevallen wel regionale concentraties. Dat heeft vaak te maken met vriendengroepen die betrokken raken bij een groep. Zo kent de NVU wat meer aanhang in Oost-Gelderland, waar de partijleiding zetelt.

Voorpost kent veel aanhang in de regio Rijnmond en Blood & Honour heeft bijvoorbeeld een wat grotere aanhang in Oost-Groningen en

Oost-Nederland.

Veranderende verhouding Nieuw Rechts-Radicaal en Klassiek Extreem-rechts

In paragraaf 6.1 is de afbakening tussen klassiek extreemrechtse formaties en nieuw rechts-radicale groepen geschetst. Dat verschil ligt met name in de oriëntatie op gelijkgestemden, in inspiratiebronnen en politieke verbintenissen. Klassiek rechtsextremisten zoeken elkaar in die opzichten op, terwijl nieuw-rechts-radicale en klassiek rechtsextremistische groepe-ringen zich vaak afzetten tegen elkaar. Daar liggen twee overwegingen aan ten grondslag. Ten eerste het bedorven imago van veel klassiek extreemrechtse formaties, wat er voor zorgt dat nieuw rechts-radicale groepen weinig voelen voor het aangaan van contacten. Ten tweede is er

sprake van een onderscheid in de manier waarop de zij-groep, de buiten-staanders, worden gedefinieerd. Bij klassiek rechtsextremisten horen Joden in de meeste gevallen niet bij de wij-groep, terwijl bij de meeste nieuw rechts-radicalen dat wel het geval is.

Die verschillen hebben er de afgelopen jaren toe geleid dat er welis-waar sprake was van enige overlap in ideeën en achterban, maar dat er tegelijkertijd steeds de nodige afstand werd bewaard. Dat gold ook, of misschien wel vooral, voor de PVV. De afgelopen onderzoeksperiode is de afstand tussen klassiek extreemrechtse formaties en de PVV echter afgenomen. Wanneer we de drie criteria uit de definitie van extreem-rechts –ideologie, sociale genealogie en magneetfunctie- opnieuw beschouwen in relatie tot de PVV, zien we dat er bij twee van die drie instrumenten relevante veranderingen hebben plaatsgevonden.

Ten eerste is de PVV in ideologisch opzicht opgeschoven, althans in de politieke boodschap die de partij in het publieke domein verkondigt. Eén element valt daarbij vooral op: de verschuiving van islamkritiek naar kritiek op specifieke bevolkingsgroepen, waarmee de afbakening van het

‘eigene’ en het ‘vreemde’ door vertegenwoordigers van de partij verscho-ven is. In de strafzaak tegen Geert Wilders bepaalde de rechtbank Amsterdam in 2011 dat Wilders moest worden vrijgesproken van de aanklachten wegens discriminerende belediging en het zaaien van haat.

Die vrijspraak was in belangrijke mate gebaseerd op de overweging dat Geert Wilders zich in zijn teksten meestal tegen de islam keerde en dat kritiek op een geloof en kritiek op het gedrag van de aanhangers van een bepaalde godsdienst volgens de Nederlandse wet niet strafbaar is.¹⁸ In 2013 zagen we dat de door PVV-Kamerleden geuite kritiek verschoof en zich steeds meer richtte op specifieke bevolkingsgroepen, vooral op Marokkanen. Zo was er een ontwikkeling zichtbaar dat de PVV tot aan december 2012 nooit het woord ‘Marokkanenprobleem’ in de Tweede Kamer had gebruikt, maar in december 2012 tot drie keer toe

Kamervragen stelde rond dit onderwerp. In 2013 liep dit op tot het negen keer moties en vragen indienen over het ‘Marokkanenprobleem’. In april 2013 werd op initiatief van de partij zelfs plenair gedebatteerd over dit onderwerp. Met de zichtbare verschuiving van religiekritiek naar het etnisch duiden van maatschappelijke problemen beweegt de PVV zich qua thematiek meer richting de afbakening van het ‘eigene’ en het ‘vreemde’, zoals klassiek extreemrechtse partijen die hanteren.

Ten tweede is er verandering zichtbaar in de magneetfunctie, een ander meetinstrument uit de definitie op basis van de vraag in hoeverre gekende extreemrechtse formaties en deze partij zich tot elkaar aange-trokken voelen. In 2013 vonden er veranderingen plaats in de

18 Rb. Amsterdam 23-6-2011, ECLI:NL:RBAMS:2011:BQ9001.

magneetfunctie van de PVV. In dit jaar bereidde de partij zich voor op de Europese verkiezingen van 2014 en zocht daartoe nieuwe Europese samenwerkingspartners. Die werden gevonden binnen een netwerk van partijen dat niet alleen binnen de door ons gehanteerde definitie van klassiek extreemrechts vallen, maar tot voor kort ook door de PVV zelf op afstand werden gehouden vanwege hun extreme of racistische gedachten-goed¹⁹: Het Front National, het Vlaams Belang, de Zweedse Democraten en de Freiheitliche Partei Österreichs (FPÖ). Die samenwerking werd in het najaar van 2013 bekrachtigd door bezoeken van PVV-leider Wilders aan deze partijen. Verder werd er in 2013 contact gelegd met de Zuid-Afrikaanse Orania-beweging, die middels een afgeschermde blanke gemeenschap de oude Zuid-Afrikaanse Apartheidsidealen opnieuw wil vormgeven. Een aantal PVV-Kamerleden ontving een delegatie van deze beweging in het Nederlandse Kamergebouw, waar zij over samenwerking spraken.²⁰

Verder bleken er vertegenwoordigers van zo goed als alle klassiek extreemrechtse formaties in Nederland aanwezig te zijn bij de enige publieke manifestatie van de PVV in 2013, een demonstratie in Den Haag tegen het beleid van kabinet Rutte II.²¹ Ook dat was een nieuwe ontwikke-ling, nu vanuit die formaties de ideologische verschillen, vooral

Verder bleken er vertegenwoordigers van zo goed als alle klassiek extreemrechtse formaties in Nederland aanwezig te zijn bij de enige publieke manifestatie van de PVV in 2013, een demonstratie in Den Haag tegen het beleid van kabinet Rutte II.²¹ Ook dat was een nieuwe ontwikke-ling, nu vanuit die formaties de ideologische verschillen, vooral

In document Derde rapportage racisme, antisemitisme, en extreemrechts geweld in Nederland (pagina 53-62)