Kenmerken vouchersysteem

De relevante kenmerken van een vouchersysteem betreffen op de eerste plaats de voorziening waarvoor de vouchers zijn bedoeld. In dit onderzoek gaat het om publieke voorzieningen ofwel voorzieningen van algemeen belang en waarvoor de overheid een taak of verantwoordelijkheid heeft. Daarbij zijn verschillende types te onderscheiden. De belangrijkste zijn (1) primaire levensbehoeften, als voeding, wonen en zorg, (2)

basisvoorzieningen, als onderwijs en energie, en (3) aanvullende of verrijkende maatregelen, zoals isolatie van woningen en milieuvriendelijke energieopwekking via zonnepanelen. Een verrijkende maatregel draagt (naar verwachting) bij aan het realiseren van een andere overheidsdoelstelling dan de primaire doelstelling van de betreffende voorziening. Bij woningen bijvoorbeeld is het primaire doel ‘wonen’ en zorgt energiebesparing voor een ‘verrijking’ doordat het milieu wordt gespaard (minder energieopwekking nodig). Een tweede kenmerk binnen deze groep betreft de aard van het product ofwel het soort product (goed of dienst) waarom het gaat, bijvoorbeeld kennis, wonen of natuurbeleving. Het derde kenmerk geeft aan of het gebruik van de voucher be- perkt is tot een specifiek product, tot een selectie van producten, of dat hij vrij besteedbaar is.

De tweede groep kenmerken betreft de voucher zelf. Het eerste kenmerk betreft de waarde of koopkracht die de voucher vertegenwoordigt. Een voucher kan een bedrag in euro’s vertegenwoordigen of de mogelijkheid een specifiek product te verkrijgen. Verder is het van belang of de voucher een vast bedrag voor iedere vrager betreft of dat de waarde van de voucher afhankelijk is van de situatie van de vrager. Dit laatste is bijvoorbeeld aan de orde als de voucher dient om iedereen binnen de doelgroep gelijke kansen te bieden en daarom reke-

ning houdt met bijvoorbeeld geografische factoren (compensatie reiskosten). Tot slot kan de voucher worden toegekend voor een activiteit of een jaar, al dan niet met de mogelijkheid opnieuw een voucher aan te vragen, of voor een periode van meer jaren.

De derde groep kenmerken betreft de doelen die met de vouchers worden nagestreefd. Naast de (algemene) doelen van vraagsturing zijn hier doorgaans ook specifieke of ‘eigen’ doelen aan de orde. Het primaire doel van vraagsturing is het vergroten van de keuzevrijheid van de vragers waarbij de vragers uiteindelijk de zeggenschap krijgen over de sturing van het aanbod, ofwel de aanpassing van het aanbod aan de vraag. Daarnaast kunnen ‘eigen’ doelen met een vouchersysteem worden nagestreefd. Dit betreft vaak een of meer empirisch aangetoonde effecten van vraagsturing, zoals het ontstaan van nieuwe producten, de toetreding van nieuwe aanbieders tot de markt en het effectueren van latente vraag (toename gebruik). Deze merendeels kwantitatieve doelen zijn vaak een middel om een achterliggend, vaak kwalitatief doel te realiseren. Dit is bijvoorbeeld het geval bij NME, met als kwalitatief doel de beïnvloeding van de houding ten opzichte van natuur en milieu (Sollart et al., 2009).

De vierde groep kenmerken betreft de betrokken partijen. Achtereenvolgens zijn dit: – de overheid die het vouchersysteem introduceert;

– de uitvoerder, aangegeven moet worden wie/welke instelling het is en wat de taken zijn;

– de vragers, dit betreft de potentiële vragers de doelgroep(en) waaraan vouchers worden verstrekt, inclusief de criteria die bij de selectie van de doelgroep(en) zijn gehanteerd;

– de aanbieders, dit betreft de (potentiële) aanbieders waar vouchers kunnen worden gebruikt en de criteria die bij de selectie van aanbieders worden gehanteerd.

De selectie van vragers behoeft enige toelichting. Als er op grond van persoonlijke kenmerken (door de overheid) ongewenst geachte verschillen tussen vragers bestaan in de mogelijkheid om een specifieke (publieke) voorziening te gebruiken, kan de overheid via introductie van vouchers proberen deze verschillen te reduceren. De doelgroep bestaat in dit geval uit alle vragers naar de betreffende voorziening. Van deze doelgroep komt echter maar een deel voor een voucher in aanmerking, namelijk alleen die vragers waarvoor de mogelijkheid tot gebruik van de voorziening als te beperkt wordt beoordeeld. De selectiecriteria betreffen kenmerken van de persoonlijke situatie die deze beperking veroorzaken, bijvoorbeeld inkomen of afstand tot de voorziening.

De vijfde groep kenmerken betreft de werkwijze voor de verschillende partijen. Dit zijn bijvoorbeeld: – de werkwijze voor de vragers bij de procedure om vouchers te krijgen en de voorwaarden die aan het

gebruik van vouchers zijn verbonden, inclusief de eventueel vereiste eigen bijdrage.

– de werkwijze voor de aanbieders rond de procedure om voor levering via vouchers in aanmerking te komen en de voorwaarden die aan vouchers zijn verbonden, bijvoorbeeld kwaliteitscriteria voor de producten, leveringsvoorwaarden en eventuele administratieve verplichtingen.

– de werkwijze voor de uitvoerder als het gaat om de werkwijze/procedures bij het beheer van het vouchersysteem, de beïnvloeding van de markt en zorg voor ondersteuning/begeleiding van vragers en aanbieders (zie hoofdstuk 2).

Tabel 3.2

Beschrijving kenmerken van een vouchersysteem.

kenmerk beschrijving karakteristieken

kenmerken vouchersysteem

Voorziening type voorziening primaire levensbehoefte, basisvoorziening, verrijking, etc. aard product kennis, cultuur, wonen, etc.

product(en) wel/geen selectie van producten

Voucher waarde voucher koopkracht, kan in euro’s of in producttermen omvang voucher vast bedrag of afhankelijk situatie vrager betalingsregime vooraf aan vrager, achteraf aan aanbieder, etc. toekenning voucher eenmalig/een periode of voor meer periodes Doelen doel(en) met inzet vouchers beoogde ‘eigen’ doelen

(algemene) doelen vraagsturing betrokken partijen overheid overheid die vouchers introduceert

uitvoerder instelling(en) belast met uitvoering

taken/verantwoordelijkheden

vragers potentiële vragers

selectiecriteria (doelgroepen)

aanbieders potentiële aanbieders

selectiecriteria Werkwijze vragers verkrijgen vouchers

voorwaarden gebruik vouchers

aanbieders entree markt

voorwaarden gebruik vouchers

uitvoerder werkwijze/procedure bij de genoemde taken

De beschrijving van de kenmerken vormt de basis voor de beoordeling van het vouchersysteem. Zo zijn de doelen sturend bij de beoordeling van de prestaties en de werkwijze bij de beoordeling van de haalbaarheid en de uitvoerbaarheid.