Inhoud 1. Inleiding
4. Kanttekeningen en aanbevelingen bij de onderzoeksstrategie proefsleuven 5. Literatuur
1. Inleiding
1.1. Aanleiding voor het onderzoek
BAAC heeft tussen 26 januari en 19 februari 2015 in opdracht van Ikea een vlakdekkende opgraving uitgevoerd in het plangebied Runksterdreef te Hasselt. Tijdens het onderzoek zijn in totaal 17 opgravingsputten met een totale oppervlakte van 22.000 m2 onderzocht. De aanleiding voor het archeologisch onderzoek is de voorgenomen realisatie van een Ikea-vestiging, waarbij eventueel in de bodem aanwezige archeologische resten niet meer behouden zullen blijven. Het uitgevoerde onderzoek is het vervolg op een proefsleuvenonderzoek dat in 2014 door BAAC Vlaanderen is uitgevoerd.1 Bij dit onderzoek kwam naar voren dat zich binnen het plangebied ten minste twee archeologische vindplaatsen bevinden: Zone 1 waar zich resten uit het begin van de Tweede Wereldoorlog bevinden, en Zone 2, waar resten (gebouw, waterput) uit de volle
middeleeuwen te verwachten zijn. Tijdens de opgraving zijn zoals verwacht deze resten onderzocht, maar daarnaast ook sporen uit de late prehistorie aangetroffen.
1.2. Administratieve gegevens
Provincie: Vlaams Gewest - Limburg
Gemeente: Hasselt
Plaats: Hasselt
Toponiem: Runksterdreef Ikea
Startdatum veldwerk: 26 januari 2015
Einddatum veldwerk: 19 februari 2015
BAAC projectnummer: A-14.0290
Coördinaten: Zone 1 X1: 216469 , Y1: 179206 X2: 216418 , Y2: 179068 X3: 216528 , Y3: 179028 X4: 216574 , Y4: 179168 Zone 2 X1: 216640 , Y1: 179115 X2: 216620 , Y2: 179046 X3: 216690 , Y3: 179019 X4: 216695 , Y4: 179090 Oppervlakte plangebied: 12 ha Oppervlakte onderzoeksgebied: 2,2 ha Onderzoeksmeldingsnummer: 2015/002
Soort onderzoek: Definitief Onderzoek
1
Opdrachtgever: Ikea
Contactpersoon: J. Van Melckebeke
Bevoegde Overheid: Agentschap Onroerend Erfgoed Limburg
Contactpersoon: I. Vanderhoydonck Uitvoerder: BAAC Projectleider BAAC (vergunninghouder): R.G. van Mousch Bewaarplaats documentatie en vondsten: Kantoor BAAC
1.3. Ligging onderzoeksgebied
Het complete projectgebied van circa 12 ha is gelegen aan de zuidzijde van Hasselt in de provincie Limburg en wordt in het noorden begrensd door de autostrade A13 (E313), in het oosten door de Biezenstraat. De Wurfeldstraat en de Runksterdreef doorkruisen het gebied. De onderzoekslocatie van circa 2,2 ha bevindt zich grotendeels op percelen ten zuidoosten van de Wurfeldstraat, die tot aanvang van het onderzoek in gebruik waren als weidegrond en bosperceel. Een gedeelte van de Wurfeldstraat en van het perceel er ten noordwesten van zijn eveneens onderzocht.
Het onderzoeksgebied is onderverdeel in twee zones: in het westen aan de Wurfeldstraat bevindt zich Zone 1 (ca. 1,7 ha), waar resten uit de Tweede Wereldoorlog te verwachten zijn en in het oosten Zone 2 (ca. 0,5 ha), waar resten uit de volle middeleeuwen in de proefsleuven zijn aangetroffen.
1.4. Doel van het onderzoek en vraagstelling in de Bijzondere Voorwaarden
Het doel van opgraven is het documenteren van gegevens en het veiligstellen van materiaal van vindplaatsen om daarmee informatie te behouden die van belang is voor de kennisvorming over het verleden.
Voor het uitgevoerde onderzoek heeft het Agentschap Onroerend Erfgoed de Bijzondere Voorwaarden opgesteld waarin de volgende onderzoeksvragen zijn geformuleerd: De vraagstelling van het onderzoek zal gericht zijn op detecteren van de aangetroffen
nederzettings- en WOII sporen. Hierbij moeten minimaal volgende onderzoeksvragen beantwoord worden:
Nederzetting:
1. Wat is de aard, omvang, datering, en conservatie van de aangetroffen archeologische resten?
2. Zijn er structuren te herkennen? Wat is hun aard (functioneel, bewaringstoestand), datering, verspreiding en ruimtelijke samenhang?
3. Wat is de omvang en de ruimtelijke structuur van de aangetroffen sites? Betreft het hier nederzettingen van 1 of meerdere erven of handelt het enkel om off-site sporen? 4. Indien het om nederzettingen handelt: wat is de omvang en ruimtelijke structuur? Welke
elementen omvatten de erven en hoe zijn ze gestructureerd?
5. In hoeverre kunnen er gebouwplattegronden worden herkend en kunnen er uitspraken worden gedaan met betrekking tot de typen plattegronden en functionele en
constructieve aspecten van de gebouwen? Is er sprake van herstelfasen? Zijn er aanwijzingen voor interne organisatie binnen de gebouwen?
6. Zijn er aanwijzingen voor artisanale of andere activiteiten? 7. Is er sprake van een fasering?
8. Indien het een meerperiodensite betreft: is er een relatie tussen de sporen uit de verschillende periodes? Welke?
Vondsten:
9. Tot welke vondsttypen of vondstcategorieën behoren de vondsten, wat is de vondstdichtheid en de conserveringsgraad?
10. Wat kan er op basis van het organische en anorganische vondstmateriaal gezegd worden over de datering, de functie, de materiële cultuur en de bestaanseconomie van de site? 11. Welke typologische ontwikkeling maakte het aardewerk door in de aangetroffen fasen? In
hoeverre zijn (chrono)typologieën met betrekking tot aardewerk en andere
materiaalcategorieën uit aangrenzende regio's toepasbaar? Welke overeenkomsten en welke verschillen zijn aanwijsbaar?
12. Was er sprake van herkenbare culturele invloeden en uitwisseling van producten vanuit andere gebieden? En zo ja: van waar en welke invloeden? Zijn er ook aanwijzingen voor de oorzaak van deze culturele invloeden (handel, sociaal, politiek, …)?
13. Is dit door middel van gericht specialistisch onderzoek, bijvoorbeeld onderzoek naar aardewerkbaksels, aan te tonen?
Landschap:
14. Hoe was de oorspronkelijke (natuurlijke) bodemopbouw?
15. Hoe zag het a-biotische landschap (microreliëf, geomorfologie en bodem) er ten tijde van de verschillende bewonings- en gebruiksfasen uit?
16. Op welke manier is de nederzetting en het omliggende cultuurlandschap ingericht (verkavelingsgreppels, afsluitingen e.d.)? Is er een directe relatie met het landschap? 17. Wat zijn de verschillende landschappelijke elementen in het onderzoeksgebied? Hebben
deze invloed gehad op de locatiekeuze van de verschillende elementen van de vindplaats? 18. In hoeverre is de bodemopbouw intact? In welke mate is de bewaringstoestand van de
vindplaats aangetast en welke processen zijn hiervoor verantwoordelijk?
19. Welke verandering traden in de loop van de tijd op in de vegetatie, de vegetatiestructuur en de openheid van het landschap en wat was de rol van de mens hierbij?
20. Hoe past de vindplaats binnen het regionale landschap uit deze specifieke periodes? Zijn deze vergelijkbaar met andere soortgelijke vindplaatsen uit dezelfde periodes of wijzen de resultaten op een specifieke functie of specifieke omstandigheden binnen de
nederzettingen? Welke overeenkomsten en verschillen bestaan er met gelijkaardige vindplaatsen?
Aanbevelingen:
21. Welke onderzoeken zijn in de toekomst nog mogelijk en wenselijk, op basis van de uitgevoerde assessment van het vondstenmateriaal?
22. Welke conserveringsmaatregelen moeten genomen worden om een goede bewaring en toekomstig onderzoek te garanderen?
WO II:
23. Wat is de aard, omvang, datering, en conservatie van de aangetroffen archeologische resten?
24. Zijn er structuren te herkennen? Wat is hun aard (functioneel, bewaringstoestand), datering, verspreiding en ruimtelijke samenhang?
25. In hoeverre kunnen er gebouwplattegronden/constructies worden herkend en kunnen er uitspraken worden gedaan met betrekking tot de functionele en constructieve aspecten van de gebouwen/constructies? Is er sprake van herstelfasen?
26. Welke uitspraken kunnen er gedaan worden met betrekking tot de functionele en constructieve aspecten van de loopgracht(en) en zijn onderdelen? Zijn er aanwijzingen voor interne organisatie binnen de loopgrachten Is er sprake van herstelfases?
27. Is er sprake van een fasering?
28. Zijn er stoffelijke overschotten aanwezig? Werden deze intentioneel begraven? Welke informatie kunnen ze aanleveren over de slag? Hoe verliep het begrafenisritueel? 29. Hoe werd de locale context aangewend voor de oorlogsvoering?
30. Kunnen de aangetroffen sporen in een historisch kader geplaatst worden?
1.5. Geschiedenis van het onderzoek en werkwijze
Voor aanvang van het onderzoek heeft op 15 januari 2015 tussen de betrokkenen partijen een startoverleg plaatsgevonden, waarbij het terrein is geïnspecteerd en er afspraken zijn gemaakt over de toegankelijkheid van het terrein (op een groot deel van het perceel van Zone 1 bleek nog bos aanwezig te zijn), de volgorde en duur van het onderzoek en enkele formele werkafspraken. De belangrijkste afspraken die hierbij zijn gemaakt bestonden eruit dat de opdrachtgever er zorg voor draagt dat het onderzoeksterrein toegankelijk is voor onderzoek (vrij van hout en bomen), dat BAAC ter plaatse van Zone 1 de zuidrand opgraaft omdat daar al snel een werfweg aangelegd dient te worden en dat het hele onderzoek onder normale werkomstandigheden binnen vier weken afgerond zou worden. Voorafgaand aan het onderzoek zouden eerst nog enkele risicovolle locaties met explosieven worden benaderd en geruimd door Bom-Be.
De opgraving is vervolgens gedurende een tijdsbestek van bijna vier weken uitgevoerd (van 26 januari tot en met 19 februari 2015). Het opgravingsteam van BAAC bestond in wisselende samenstelling uit de archeologen Roy van Mousch (projectleider), Tamar Buikema, Maaike Kalshoven, Annemarie Kooi en Cyriel Verbeek. Jan Claesenen Ben Van Genechten versterkten het team een groot deel van het onderzoek, maar waren binnen dezelfde tijd ook belast met een hiervan losstaand prospectief onderzoek op enkele aangrenzende percelen. Tijdens het onderzoek naar resten uit de Tweede Wereldoorlog is Maarten Bracke, specialist conflictarcheologie,
betrokken.
Vanwege de verhoogde kans op het aantreffen van conventionele explosieven uit de Tweede Wereldoorlog werden de graafwerkzaamheden intensief begeleid door detectiebedrijf Bom-Be, in de persoon van Guido Wilmaers. Wanneer er explosieven werden aangetroffen was de formele afhandeling ervan, zoals de melding bij politie en overdracht aan DOVO, volledig in handen van Guido Wilmaers.
Vrijwel dagelijks vond er overleg plaats tussen BAAC en opdrachtgever of diens
vertegenwoordigers/uitvoerders (o.a. Geert Seefat, Patrick Segers), waarbij zaken als de voortgang, de onderzoeksresultaten, en praktische problemen besproken werden. Tenminste één maal per week vond er overleg plaats (telefonisch of ter plaatse) tussen de uitvoerende partij het
Agentschap Onroerend Erfgoed Limburg, in de persoon van Ingrid Vanderhoydonck. Wekelijks werden per e-mail de dag- en weekrapporten verstrekt aan de betrokkenen.
Halverwege de campagne dreigde de opgraving vast te lopen, omdat de bomen binnen Zone 1 niet tijdig gekapt en opgeruimd waren. Gelukkig kon tot het laatste moment om deze ontbossing heen gegraven worden en is de opgraving zonder onderbreking uitgevoerd.