Beschrijving van de vondsten Functiegroep gebouw en structuur

Een ijzeren handmatig gesmede nagel (vondstnummer 3) heeft een vierkante diameter. Handmatig vervaardigde nagels komen voor vanaf de late ijzertijd en worden op het einde van de 19e eeuw verdrongen door getrokken draadnagels.61

Van een ijzeren constructiedeel (vondstnummer 17) eindigt één kant in een spitse punt. De andere kant bestaat uit een rond plat deel met daarin een gat. Het voorwerp kon in een houten balk worden geslagen, of ingemetseld worden tussen stenen. Aan het uitstekende ronde deel met gat kon een ligger of trekbalk worden vastgespijkerd. Een vergelijkbaar exemplaar uit een boerderijcontext is bekend uit de omgeving van Utrecht en dateert uit de periode 1575-1650.62

De ijzeren gehengduim (vondstnummer 39) is in combinatie met een

duimgeheng als scharnier toegepast op deuren en luiken. De L-vormige duim is voorzien van een spitse punt waarmee het bevestigd heeft gezeten in een houten raamkozijn of deurstijl. De vorm van ijzeren gehengduimen is sinds de Romeinse tijd onveranderd gebleven waardoor een “los gevonden” exemplaar nauwelijks valt te dateren.

Wapens

Aan de functiegroep wapens en toebehoren kunnen in totaal 13 loden kogels worden toegewezen. Deze kogels vormen met 18% de grootste groep binnen dit metaalcomplex. Ronde loden kogels voor vuurwapens zijn gebruikt vanaf het midden van de 16e tot aan het midden van de 19e eeuw.63 Een uitzondering hierop zijn ronde loden kogels die gebruikt zijn in zogenoemde kartetsgranaten. Alle gevonden kogels tonen een gietnaad waardoor een gebruik als vulling voor in een kartetsgranaat valt uit te sluiten. De diversiteit van de kogels duidt op het

60 Conservering uitgevoerd door M. Hendriksen BAAC. 61 Janse 2004, 33. 62 Hendriksen 2009, 79, afb. 6.2.10. 63 Baart 1977, 444. Kist 1993, 117-118.

gebruik van meerdere wapens en gebruikers. Recent onderzoek laat zien dat er binnen legers in de late 18e en vroege 19e eeuw sprake was van uniformiteit in kalibers.64 Binnen militaire complexen zijn het meestal musketkogels die de boventoon voeren.65 Of in dit complex sprake is van een geleidelijke accumulatie van kogels of dat deze in een korte tijd hier terecht zijn gekomen valt niet te zeggen.

Door een kogel te meten en het gewicht vast te stellen kan een onderscheid in kalibers worden gemaakt. Op basis van deze gegevens komen in dit complex kogels voor die gebruikt werden in het (roer)geweer en pistolet (zie tabel). Een pistolet is een handvuurwapen dat gemakkelijk onder de riem of in een zadel gestoken kon worden (afb. 5.06a). Hierdoor werd dit vuurwapen ook veel gebruikt binnen de cavalerie. Door de geringe effectieve schietafstand was dit wapen alleen geschikt voor close combat gevechten en opnieuw laden was al helemaal onmogelijk op een rijdend paard. Het (roer)geweer kon zowel een korte als een lange loop hebben en diende altijd met twee handen te worden afgevuurd (afb. 5.06b). Geweren met lange lopen worden roeren genoemd en werden gebruikt voor het schieten van wild, meestal gevogelte. De effectieve schietafstand van geweren is met 80 tot 100 meter dan ook aanzienlijk verder in vergelijking met de pistolet. Musketten, waarvan de kogeldiameter kan variëren tussen 16 tot wel 25 millimeter, werden uitsluitend gebruikt binnen legers.

vondst kogeldiameter gewicht wapen opmerking 1 15,5 mm 19,4 gr roer sporen van impact 24 13 mm 12,6 gr pistolet met gietstang 44 ^{12 mm op basis}

van gewicht ^{10,6 gr pistolet sporen van impact} 56 14 mm 14,1 gr roer platte kant van pompstok 70 13 mm 10,6 gr pistolet platte kant van pompstok 71 13 mm 10,5 gr pistolet sporen van impact 73 11 mm 7,6 gr pistolet platte kant van pompstok 75 13 mm 10,5 gr pistolet ongeschonden

79 13 mm 10,4 gr pistolet sporen van impact 81 12 mm 10,1 gr pistolet platte kant van pompstok 105 14 mm 13,7 roer platte kant van pompstok 107 13 mm 11,9 gr pistolet sporen van impact 121 14 mm 13,8 gr roer sporen van impact

In totaal negen exemplaren hebben een diameter tussen 11 en 13 millimeter (vondstnummers 24, 44, 70, 71, 73, 75, 79, 81 en 107) en zijn geschikt geweest als pistoletkogel. Van vier roerkogels (vondstnummers 1, 56, 105 en 121) hebben drie exemplaren een diameter van 14 millimeter en een kogel meet 15,5 millimeter. Opmerkelijk is dat bij een van de pistoletkogels (vondstnummer 24, afb. 5.08) de gietstang niet is afgeknipt. Dit kan in samenhang met vijf loodstolsels (vondstnummers 11, 13, 14, 33 en 104) wijzen op het gieten van kogels op de vindplaats. Voor het gieten van kogels was alleen het vereiste metaal, een vuur, de gietlepel en een mal of kogeltang nodig (afbeelding van kogeltang en gietmal).

Tabel 5.3 Overzicht van de aangetroffen loden kogels.

64 Hendriksen 2015, 56. 65 Kist 1993, 118. Hendriksen

Afb. 5.06 a. Een voorbeeld van een pistolet (particuliere collectie); b. Voorbeeld van een roergeweer (bron: https://www.flickr.com/ photos/36224933@ N07/3347657196).

Afb. 5.07 a. Helft van een 18e eeuwse gietmal voor het vervaardigen van een enkele pistoletkogel (particuliere collectie); b. IJzeren 18e of vroeg 19e eeuwse kogelgiet-tang voor het gieten van een pistoletkogel (particuliere collectie); c. Met de bek van de tang kon de gietstang worden afgeknipt.

Afb. 5.08 Voorbeelden van pistoletkogels (vondstnummers 70 en 24), waarvan een met de nog aanwezige gietstang, en een roerkogel (vondstnummer 56).

Voeding en huishoudelijk

Van drie tinnen lepels zijn alleen delen van het steeluiteinde gevonden (afb. 5.09). Twee exemplaren (vondstnummers 50 en 95) hebben een afgerond steeluiteinde en dateren uit de periode 1750-1825.66 In het tweede genoemde exemplaar zijn horizontale strepen gekrast. Van een lepel met een puntig uiteinde (vondstnummer 108) ligt de datering tussen 1775 en 1825.67 Het hoge aantal aan lepels binnen dit complex is een opvallend verschijnsel. Binnen legerkampen zijn lepels typische vondsten.

Diversen

Van twee koperlegering ringen (vondstnummers 116 en 114) is ring (vondst-nummer 116, afb. 5.10) te duiden als ring met platte kanten. Dergelijke ringen zijn vervaardigd in de 15e tot vroege 17e eeuw en werden onder meer als verbindingsring voor aan riemen gebruikt.68 De ring is na het gieten niet afgewerkt, gezien de gietbaarden die nog aanwezig zijn. Het andere exemplaar (vondstnummer 114) heeft een ronde doorsnede en is een stuk dunner uitgevoerd. De datering hiervan is 17e tot 19e eeuw. Een rond gegoten netverzwaring (vondstnummer 48) heeft voor de bevestiging aan een net een centraal rond gat. Waarschijnlijk betreft het hier een vermaakte roerkogel van 15 millimeter doorsnede, waarmee de datering zou uitkomen tussen 1550 en 1850. Twee ijzeren schakels (vondstnummers 12 en 18, afb. 5.11) zijn niet te dateren. Ze hebben deel uitgemaakt van een ketting. Waarvan twee ronde,

Afb. 5.09 Steeluiteinden van tinnen lepels.

Afb. 5.10 Een niet afgewerkte verbindingsring van een koperlegering, daterend in de 15e tot vroege 17e eeuw.

Afb. 5.11 Een van de doorboorde dunne plaatjes.

66 Klijn 1987, 170-215. 67 Klijn 1987, 213-215. 68 Hendrikse 1994, 45.

dunne plaatjes (vondstnummers 61 en 64) deel hebben uitgemaakt is vooralsnog niet bekend. In de plaatjes met een diameter van 21 millimeter zijn over de middenlijn twee gaatjes aangebracht. Ook zijn hier restanten van zachtsoldeer zichtbaar.

Munten en penningen

In totaal werden 11 koperlegering munten en een rekenpenning verzameld. Van zes munten (vondstnummers 6, 19, 22, 49, 60 en 120) kan een determinatie niet worden gegeven vanwege de slechte conserveringsconditie. De grootte van de muntplaatjes komt overeen met die van 17e of 18e eeuwse 1 en 2 liard stukken. Dit is de kleinste en de op een na kleinste denominatie binnen het 17e en 18e eeuwse muntstelsel. Van de overige vijf munten is het jongste exemplaar een 1 cent van België geslagen tussen 1833 en 1865.69 Drie in Luik vervaardigde munten hebben een denominatie van een liard. De oudste (vondstnummer 115) is geslagen op naam van Joris Lodewijk van Berghses in 1726 of 1727.70 De twee andere Luikse exemplaren (vondstnummers 2 en 72, afb. 5.12) zijn geslagen op naam van Johan Theodor van Beieren tussen 1750 en 1753.71 Een bijzondere vondst is die van een Russische 5 kopeke. Deze munt (vondstnummer 111, afb. 5.13) weegt 53 gram en is geslagen tijdens het bewind van Katharina II in de periode 1762-1796 te Jekaterinaburg.72

Op een messing reken- of speelpenning (vondstnummer 104) is vaag nog een portret waar te nemen. Waarschijnlijk betreft het hier een 18e eeuws Neurenbergs exemplaar. Rekenpenningen werden gebruikt op een rekenbord en namen zo de waarde in van het vak waarop deze geplaatst was. Zo kon snel een grote hoeveelheid klein geld worden opgeteld. De gevonden penning dateert uit een tijd dat deze ook als speel- of verzamelpenning werd uitgegeven. Bekend hiervan is de serie met daarop de regerende Europese vorstenhuizen.

Afb. 5.12 Luikse liard op naam van Johan Theodor van Beieren tussen 1750 en 1753.

Afb. 5.13 Russische kopeke uit 1762-1796.

69 Eyckmans & Morin 2010, 26-27.

70 Van Gelder & Hoc 1960, G.1338.

71 Van Gelder & Hoc 1960, G.1353.