Identiteit DNA
8.4 Inzichten,beperkingenen vervolgonderzoek
Sinds 2015 is er geen wetenschappelijke literatuur gedaan naar ontwikkelingen in omroepbeleid. Dit onderzoek geeft inzicht in de ontwikkelingen in omroepbeleid in de periode 2015-2018 en in de verhouding tussen de NPO, de omroepen en de overheid in het proces van de totstandkoming van omroepbeleid. Dit onderzoek koppelde het wetswijzigingsproces aan het legitimatievraagstuk van de publieke omroep. De toegevoegde waarde van dit onderzoek is de focus op de waarde van de publieke omroep en de functies van de NPO. Daarmee geeft dit onderzoek nieuwe inzichten in het spanningsveld tussen de omroepen en de NPO.
Door de interviews in dit onderzoek niet te anonimiseren, is bepaalde informatie waarschijnlijk niet doorzien. Toch hebben de interviews inzicht gegeven in de frustraties van de omroepen en hun perceptie op de externe presentatie van hun identiteit. Jaarverslagen van de omroepen hebben dit aangevuld. Jaarverslagen dienen verschillende doelen: vertegenwoordiging én marketing van een organisatie. De identiteit die de omroepen beschrijven in hun jaarverslagen kan worden gezien als hun ideale identiteit: een streven in plaats van werkelijkheid. Toch kunnen jaarverslagen ook interne discussies weergeven. Door de opbouw van het Nederlandse omroepbestel - met een ledeneis en pluriformiteitseis - zijn profilering en marketing nodig. Geanonimiseerd vervolgonderzoek zou de analyse van de interne identiteit kunnen aanvullen met documenten over interne strijd, besluiten en ontwikkelingen om een completer beeld te krijgen van de verschillende uitingen van identiteit van de omroepen.
Het uitgevoerde genre-onderzoek biedt geen inzichten in de programma-invulling. Het levert daarentegen inzichten op voorbij de ideale identiteit die de omroepen presenteren. Dit onderzoek heeft een aantal strategieën laten zien die de omroepen inzetten om zich ogenschijnlijk te conformeren aan wetswijzigingen. Ook wijst dit onderzoek op de beweging van de omroepen die soortgelijk is aan hun omgang met wetswijzigingen in de jaren zeventig- negentig. Een vergelijkende vervolgstudie zou de vormen van omgang van de omroepen verder kunnen onderzoeken.
Afhankelijk van de politieke bewindslieden voelen de publieke omroepen zich gesteund in hun waarden. Staatssecretaris Dekker is van de VVD - een niet godsdienstig gemotiveerde politieke stroming, sterk gericht op individuele keuzevrijheid van mensen. Dat is terug te zien in de wijzigingen van de Mediawet in 2016. De nadruk lag op veralgemenisering en er werd weinig ruimte gemaakt voor de omroepen om zich te onderscheiden. Minister Slob is sinds 2017 verantwoordelijk voor media. Hij is van de ChristenUnie. Die partij handelt nog heel sterk vanuit religieuze motieven en heeft een achterban die nog collectief (kerkelijk en met eigen organisaties) georganiseerd is.
Uit de analyse van Manschot (1993) van televisie- programmering in de jaren zeventig-negentig blijkt dat de omroepen destijds een soortgelijke beweging maakten als rondom de wetswijzigingen van 2016. Het is een spel van aanpassen, schijn-adaptatie en wetswijzigingen naar de eigen hand zetten. Ongeacht de aard van de wetswijzigingen, lijkt deze beweging een constante door de jaren heen. Het is een strategie geworden om een balans te vinden in de strijd van overeind blijven en rechtvaardiging. Een onderdeel van deze strategie in hun politieke strijd is transparantie tegen te gaan. Het rapport van de Algemene Rekenkamer (2019, p. 48) laat zien dat de publieke omroep zich verzet tegen volledige transparantie. De NPO stelde dat het “voor de controlerende taak van de Kamer niet van belang is om te weten hoeveel er voor specifieke programma’s betaald is” (Ibid.). Voor de omroepen staat transparantie gelijk aan inmenging en bemoeienis van de overheid.
Tot slot zou onderzoek naar de achterban van de omroepen bij kunnen dragen aan het legitimiteitsvraagstuk van de publieke omroep. Vanhaeght (2019) concludeerde in haar onderzoek naar publieksparticipatie dat mediagebruikers zich betrokken willen voelen bij het opstellen van de onderwerpen op de nieuwsagenda. De wil naar betrokkenheid is interessant verder te onderzoeken. Op welke manieren wil een mediagebruiker zich betrokken voelen? In hoeverre hangt dat nog samen met de ideologie van een omroep? Of overstijgt de wil naar betrokkenheid de ideologie van een omroep? Vervolgonderzoek zal inzicht moeten bieden in de
programma-invulling van het amusementsgenres om conclusies te kunnen trekken over of de wetswijzigingen van 2016 de programma-inhoud hebben veranderd. Ook zou vervolgonderzoek zich kunnen richten op verschuivingen van programma’s binnen genres na de wetswijzigingen van 2016. Het Algemene Rekenkamer rapport (2019, p. 54) benoemt dit al kort: “De amusementstoets leidde ertoe dat amusementsprogramma’s of programma’s die aan amusement raken opnieuw moesten worden ‘gewogen’. Sommige programma’s kregen vervolgens een nieuwe code” (Ibid.).
De rol van de overheid en verhoudingen tussen de overheid en de publieke omroep bij de totstandkoming van omroepbeleid zijn onderbelicht in de literatuur. Uit dit onderzoek is gebleken dat de verhouding tussen de NPO en de overheid een cruciale rol speelt in de omgang van de omroepen met wetswijzigingen. Dit onderzoek heeft ook gefocust op de kant van de NPO en de omroepen. Vervolgonderzoek zou de kant van de overheid kunnen onderzoeken. In dit onderzoek ia laten zien dat de NPO boven de wet kan staan en er daardoor een kanteling plaatsvindt in de verhoudingen. Het in kaart brengen van de betrokkenheid van de overheid zal een completer beeld geven van de verhoudingen tussen de overheid en de publieke omroep bij de totstandkoming van omroepbeleid.
De veranderde rol van de NPO heeft invloed op de bijdrage van de omroepen aan hun wettelijke taak. Het is de taak van de publieke omroep om de diversiteit van het publiek te weerspiegelen. De vertaling van die representatie in programmering staat onder druk door wetgeving en bezuinigingen. Bovendien is begin juni 2020 een regeling goedgekeurd die de NPO de mogelijkheid geeft series te maken in samenwerking commerciële concurrenten zoals Netflix en Videoland, dat eigendom is van RTL (Takken, 2020). Vervolgonderzoek zou zich kunnen focussen op hoe de uitvoering van deze wettelijke taak van de publieke omroep bemoeilijkt wordt juist door de uitwerking van wetgeving.
Algemene Rekenkamer. (2019). Hilversum in beeld: Doelmatigheid bij de publieke omroep. Den Haag: Algemene Rekenkamer.
Appelrouth, S., & Edles, L. D. (2012). Classical and contemporary sociological theory: Text and readings (2e druk).
California: Pine Forge Press.
Bakker, P. (9 januari 2020) We kijken meer televisie dan vorig jaar – tegen de trend in. Stimuleringsfonds voor de
Journalistiek. Geraadpleegd op 14 januari 2020 https://www.svdj.nl/nieuws/we-kijken-meer-televisie-dan-
vorig-jaar-tegen-de-trend-in/
Balmer, J.M.T., & Greyser, S.A. (2002). Managing the multiple identities of the corporation. California Management
Review, 44(3), 72-86.
Bardoel, J. (2004). Macht zonder verantwoordelijkheid?: Media, mediabeleid en de kwaliteit van de openbare informatievoorziening. Tijdschrift voor Communicatiewetenschappen, 79-98.
Bardoel, J. (2006). Mediabeleid tussen traditie en toekomst. Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 34(2), 210- 218.
Bardoel, J., & Cuilenburg, J. van (2003). Communicatiebeleid en communicatiemarkt: over beleid, economie en
management voor de communicatiesector. Amsterdam: Otto Cramwinckel Uitgever.
Bardoel, J., & d’Haenens, L. (2004). Media meet the citizen: Beyond market mechanisms and government regulations. European Journal of Communication, 19(2), 165-194.
Bardoel, J., & d’Haenens, L. (2008a). Public service broadcasting in converging media modalities: Practices and reflections from the Netherlands. Convergence, 14(3), 351-360.
Bardoel, J., & d’Haenens, L. (2008b). Reinventing public service broadcasting in Europe: prospects, promises and problems. Media, culture & society, 30(3), 337-355.
Bauman, Z. (2006). Liquid Modernity. Cambridge: Polity Press
Beeld en Geluid Wiki. (2020). Historie televisie 1950 - 1959. Geraadpleegd op 15 juni 2020 https://wiki. beeldengeluid.nl/index.php/Historie_televisie_1950_-_1959
Benjamin, J. (2 november 2012) De publieke omroep siddert om Rutte II. NRC Handelsblad. Geraadpleegd op 19 december 2019 https://www.nrc.nl/nieuws/2012/11/02/de-publieke-omroep-siddert-om-rutte-ii- 1171400-a637830
Benjamin, J. (14 maart 2016) Inkomsten omroepen staan onder druk. NRC Handelsblad. Geraadpleegd op 23 januari 2020 https://www.nrc.nl/nieuws/2016/03/14/inkomsten-omroepen-staan-onder-druk-1599115-a283822 Berger, P. L., & Luckmann, T. (1991). The social construction of reality: A treatise in the sociology of knowledge.
Londen: Pinguin Books.
BNNVARA. (2015). BNNVARA in cijfers. Jaarverslag 2015. Geraadpleegd op 6 december 2019 https://verantwoording. bnnvara.nl/FbContent.ashx/pub_1000/downloads/v190621083147/BNNVARA_Jaarverslag_2015.pdf BNNVARA. (2016). Zicht op ’16. Jaarverslag 2016. Geraadpleegd op 6 december 2019 https://verantwoording.
bnnvara.nl/FbContent.ashx/pub_1000/downloads/v190621083145/BNNVARA_Jaarverslag_2016.pdf BNNVARA. (2017). BNNVARA jaarverslag 17. Geraadpleegd op 6 december 2019 https://verantwoording.bnnvara.
nl/FbContent.ashx/pub_1000/downloads/v180430110715/bnnvara_jaarverslag_2017.pdf
BNNVARA. (2019a). Geschiedenis BNNVARA. Geraadpleegd op 6 december 2019 https://www.bnnvara.nl/ geschiedenis-bnn-vara
BNNVARA. (2019b). Missie en identiteit. Geraadpleegd op 6 december 2019 https://www.bnnvara.nl/missie-en- identiteit
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77- 101.
Daalmeijer, J. (2004). Public service broadcasting in the Netherlands. Trends in Communication, 12(1), 33-45. Dam, P. van (2011). Een wankel vertoog: over ontzuiling als karikatuur. Bijdragen en Mededelingen betreffende de
Geschiedenis der Nederlanden, 126(3), 52-77.
Denscombe, M. (2010). The good research guide: For small-scale research projects. (4th edition) Maidenhead: Open University Press.
Dijck, J. van, & Poell, T. (2015). Making public television social? Public service broadcasting and the challenges of social media. Television & New Media, 16(2), 148-164. https://doi.org/10.1177/1527476414527136
Eagleton, T. (1991). Ideology: An introduction. Londen: Verso.
Edwards, R., & Holland, J. (2013). What is qualitative interviewing? London: Bloomsbury.
Eerste Kamer der Staten-Generaal. (2015). Toekomstbestendig maken van de publieke mediadienst. Geraadpleegd op 7 februari 2020 https://www.eerstekamer.nl/wetsvoorstel/34264_toekomstbestendig_maken_van Eerste Kamer der Staten-Generaal. (2016a). Moties ingediend tijdens de plenaire behandeling van het wetsvoorstel
Toekomstbestendig maken van de publieke mediadienst (34.264) op 1 maart en op 8 maart 2016. Geraadpleegd op 7 februari 2020 https://www.eerstekamer.nl/id/vk20hz015ske/overzicht/moties_ingediend_tijdens_de Eerste Kamer der Staten-Generaal. (2016b). Aanvullingen bij het toekomstbestendig maken van de landelijke
publieke mediadienst. Geraadpleegd op 7 februari 2020 https://www.eerstekamer.nl/wetsvoorstel/34459_ aanvullingen_bij_het
Effting, M., & Rek, W. de (30 oktober 2003) Kamer wil af van ledeneis omroepen. De Volkskrant. Geraadpleegd op 29 januari 2020 https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/kamer-wil-af-van-ledeneis- omroepen~babc387c/
Eijk, N., van (1992). Omroepvrijheid en overheidsbemoeienis: Een vergelijkende studie naar de Nederlandse, Franse en
Europese regels met betrekking tot toegangscriteria en programmavoorschriften voor de omroep. Amsterdam:
Otto Cramwinckel Uitgever.
Eriksen, T. H. (2010). Small places, large issues: An introduction to social and cultural anthropology (third edition). Londen: Pluto Press.
Flick, U. (2014). The nature of qualitative research: Development and perspectives: An introduction to qualitative
research (5th edition). London: SAGE.
Folkestad, B. (2008). Analysing Interview data possibilities and challenges. Eurospheres project, 13, 1-16. Habermas, J. (1989). The Structural Transformation of the Public Sphere. Cambridge: Polity Press.
Hay, I. (2016). Qualitative Research Methods in Human Geography. Oxford: Oxford University Press.
Haan, Y.M., de & Bardoel, J. (2009). Publieke verantwoording of politieke opzet? Evaluatie van de eerste visitatie van de Nederlandse publieke omroep. Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 37(3), 197-214.
Heiden, P.B., van der (2010). Opgewarmde hutspot met onverteerbare brokken: Het omroepbeleid als draaipunt in drie kabinetten. In Heiden, P., van der & Kessel, A. van (red.), Rondom de Nacht van Schmelzer: De kabinetten
- Marijnen, - Cals en - Zijlstra 1963-1967 (pp. 149-174). Amsterdam: Boom.
Hendrickx, F. (25 augustus 2015) Goedenavond, hier uw nieuwe tv. De Volkskrant. Geraadpleegd op 20 februari 2020 https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/goedenavond-hier-uw-nieuwe-tv~b9af8b10/
Hins, W. (2008). Haatzaaiende zenders en de nieuwe Mediawet. Mediaforum, 20(4), 164-167.
James, P. (2015). Urban sustainability in theory and practice: Circles of sustainability. Oxon: Routledge.
Kamsteeg, F., & Thio, M. (2005). Telling or selling? Discourses of identity in Dutch Christian broadcasting organizations in the age of commerce. Intervention Research. International Journal on Culture, Organization
and Management, 2(1), 149–167.
Kist, R. (13 september 2016) Forse kritiek van omroepen op het online beleid van de NPO. NRC Handelsblad.
Geraadpleegd op 23 januari 2020 https://www.nrc.nl/nieuws/2016/09/13/hoe-digitaal-is-hilversum- 4249357-a1521102
Koetsenruijter, W., & Hout, T. van (2018). Methoden voor journalism studies (2e druk). Den Haag: Boom.
KRO-NCRV. (2017). Jaarverslag 2017. Geraadpleegd op 6 december 2019. https://np-kroncrv-v2-staging. s3.amazonaws.com/Jaarverslag-2017.pdf
KRO-NCRV. (2019). Over KRO-NCRV. Geraadpleegd op 16 december 2019 https://www.kro-ncrv.nl/over-ons/ over-kro-ncrv
Lechner, F. J. (2007). Redefining national identity: Dutch evidence on global patterns. International journal of
comparative sociology, 48(4), 355-368.
Manschot, B.J.A.M. (1993). Het zijn de programma’s die het ’m doen: Normen en feiten over de televisie-programmering
in Nederland, 1972-1992. Amsterdam: Otto Cramwinckel Uitgever.
McClelland, D. C. (1985). How motives, skills, and values determine what people do. American psychologist, 40(7),
812.
McNair, B. (2003). An introduction to political communication. London: Routledge.
McNair, B., Hibberd, M., & Schlesinger P. (2002). Public access broadcasting and democratic participation in the age of mediated politics. Journalism Studies, 3(3), 407-422, DOI: 10.1080/14616700220145623
McQuail, D. (1992). Media performance: Mass communication and the public interest. Londen: Sage. McQuail, D. (2005). McQuail’s mass communication theory. Londen: SAGE.
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2014). Kamerbrief over toekomst van het publieke mediabestel. Geraadpleegd op 7 februari 2020 https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2014/10/13/ kamerbrief-over-toekomst-van-het-publieke-mediabestel
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2019). Beantwoording lijst van vragen over visie toekomst publiek omroepbestel. Geraadpleegd op 29 januari 2020 https://www.rijksoverheid.nl/documenten/ kamerstukken/2019/09/04/beantwoording-lijst-van-vragen-over-visie-toekomst-publiek-omroepbestel Mulder, P. (2015). McClelland motivatie theorie. Geraadpleegd op 18 mei 2020 https://www.toolshero.nl/
NPO. (2019a). NPO: één sterk merk. Geraadpleegd op 19 december 2019 https://over.npo.nl/organisatie/ mijlpalen-in-onze-geschiedenis#npo-een-sterk-merk
NPO. (2019b). Omroepen, netten en zenders. Geraadpleegd op 4 december 2019 https://over.npo.nl/organisatie/ wie-zijn-wij/omroepen-netten-en-zenders#content
Overheid. (2015). Wijziging van de Mediawet 2008 in verband met het toekomstbestendig maken van de publieke mediadienst. Geraadpleegd op 20 februari 2020 https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-34264-3.html Overheid. (2020). Mediawet 2008. Geraadpleegd op 12 februari 2020 https://wetten.overheid.nl/
BWBR0025028/2020-02-01#Hoofdstuk2_Titeldeel2.1_Artikel2.1
Rijksoverheid. (2016). Wijzigingen Mediawet: toekomstbestendige publieke omroep. Geraadpleegd op 6 september 2019 https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/media-en-publieke-omroep/wijzigingen-mediawet Rijksoverheid. (2019a). Welke omroepen zijn er? Geraadpleegd op 6 september 2019 https://www.rijksoverheid.
nl/onderwerpen/media-en-publieke-omroep/vraag-en-antwoord/welke-omroepen]
Rijksoverheid. (2019b). Aan welke eisen moet een (nieuwe) omroepvereniging voldoen? Geraadpleegd op 23 december 2019 https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/media-en-publieke-omroep/vraag-en- antwoord/aan-welke-eisen-moet-een-omroepvereniging-voldoen
Rubin, H.J., & Rubin, I.S. (1995). Qualitative interviewing: The art of hearing data. Thousand Oaks, CA: Sage.
Servaes, J., & Heinsman, L. (1992). Omroeporganisatie, overheidsbeleid en de introductie van commerciële zenders in België en Nederland. Sociologische Gids, 39(5-6), 365-383.
Takken, W. (3 juni 2020) NPO en Netflix: samen series maken. NRC Next. Geraadpleegd op 3 juni 2020 https:// www.nrc.nl/nieuws/2020/06/03/npo-en-netflix-samen-series-maken-a4001533
Tweede Kamer der Staten-Generaal. (2016). Omroepdebat in het teken van veranderend medialandschap. Geraadpleegd op 6 september 2019 https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/plenaire_verslagen/ kamer_in_het_kort/omroepdebat-het-teken-van-veranderend
Vanhaeght, A. (2019). The need for not more, but more socially relevant audience participation in public service media. Media, Culture & Society, 41(1), 120-137.
Vree, F., van, Vos, C., Wijfjes, H., & Bardoel, J. (2003). Het ontstaan van een politiek-publicitair complex 1960-2002. In Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling, Medialogica: Over het krachtenveld tussen burgers, media en
politiek (pp. 67-98) Den Haag: Sdu Uitgevers.
WRR: Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. In Donk, W. van de, Broeders, D., & Hoefnagel, F. (2005).
Trends in Het Medialandschap: Vier Verkenningen. Amsterdam: Amsterdam University Press.