Nederland en Duitsland werken diverse decennia samen op verschillende schaalniveaus in de het stroomgebied van de Rijn (zie Figuur 19). Dezelfde personen/organisaties zijn regelmatig terug te zien op verschillende schaalniveaus waardoor een toelichting op samenwerkingsverbanden per schaalniveau een verduidelijking biedt op de complexe praktijk. Onderstaand wordt een overzicht gegeven van samenwerkingsverbanden per schaalniveau waarbij de ontwikkeling van verschillende samenwerkingsvormen omschreven wordt. Hierbij is specifiek gekeken naar de rol van Europese en maatschappelijke invloeden op de totstandkoming van grensoverschrijdende gremia.
Grensverdrag 1960 – de wortels van het samenwerkingsverband
Ten eerste geldt voor de samenwerking tussen Nederland en Duitsland een Grensverdrag uit 1960. Hieruit is de Permanente Grens Commissie (PGC) ontstaan met de bijbehorende subcommissie Vecht-Dinkel op regionaal schaalniveau. De samenwerking tussen Nederland en Duitsland kent een lange geschiedenis. In 1905 werd tussen het toenmalige Koninkrijk Pruisen en het Koninkrijk der Nederlanden een overeenkomst afgesloten in het kader van de grensoverschrijdende afwateringsaangelegenheden in het stroomgebied van de rivier de Vecht. In 1974 werd deze overeenkomst vervangen door een overeenkomst tussen Nederland en Niedersachsen (Traktaat, 1974). De basis van deze verandering was een Grensverdrag (1960) tussen Nederland en Duitsland (Bundesgesetzblatt, 1963). In dit grensverdrag zijn afspraken gemaakt over de samenwerking van de rivieren Eems, Rijn en Dollard. In het verdrag is vernoemd dat beide landen regelmatig overleg zullen plegen over alle waterstaatkundige vraagstukken met betrekking tot grenswateren en deze op een bevredigende wijze op te lossen. De basis voor eerste grenscommissies werd tevens ook gelegd, namelijk in artikel 64, 65 en 68 van het verdrag. Hierbij werd gesteld dat het overleg op hoog ambtelijk niveau in Permanente Grenswateren Commissie (PGC) en de subcommissies daarvan zou plaatsvinden. In 1963 is door beide landen de PGC waarbij drie Duitse vertegenwoordigers en twee Nederlandse vertegenwoordigers benoemt zijn. Anno 1999 geldt het Rijverdrag waarbij vijf Europese landen, waaronder Duitsland en Nederland hebben afgesproken het waardevolle
karakter van de Rijn, zijn oevers en uiterwaarden in de toekomst te zullen blijven beschermen door nauwer samen te werken. Op dit moment bestaan nog zeven subcommissies langs de Duitse grens door de opschaling van de afgelopen jaren. De grensoverschrijdende Vechtvisie maakt onderdeel uit van de zogenaamd subcommissie Vecht-Dinkel. Deze subcommissie sinds 2006 enkele jaren inactief geweest en sinds kort weer actief (Molen, 2011). De ontbrekende rol van deze commissie heeft uiteindelijk geresulteerd in de opstelling van het Grensoverschrijdende Platform voor Regionaal Waterbeheer (GPRW) in 2013 (Waterschap Vechtstromen, persoonlijke communicatie, 17 mei, 2018).
Europese samenwerkingsverbanden – Stuurgroep Rijndelta
In de Kaderrichtlijn Water (2000) wordt gesteld dat coördinatie tussen lidstaten moet plaatsvinden voor grensoverschrijdende wateren. Naar aanleiding hiervan is in 2003 voor het internationale werkgebied Rijndelta een overlegstructuur, bestaande uit een Stuurgroep Rijndelta en de daaronder vallende Werkgroep Rijndelta (ook wel GRD/WGRD) geïnstalleerd. Deze groepen hebben betrekking op het stroomgebied van de Rijn. Nederland en Duitsland werken in deze overlegstructuur samen. De belangrijkste taak van dit samenwerkingsorgaan is zorg te dragen dat de Kaderrichtlijn Water voor het werkgebied Rijndelta gecoördineerd en uitgevoerd wordt. Dit gebeurd door het uitdragen van rapportageverplichtingen naar Europa (ook wel de Chapeau berichten). In 2011 heeft de Stuurgroep Rijndelta (SGRD) opdracht gegeven tot oprichting van een Duits-Nederlandse werkgroep met de thema’s vismigratie, bereikbaarheid, passeerbaarheid en habitatkwaliteit. Het doel van deze werkgroepen was ontwikkelingsgericht: aan de slag, afgedwongen door wetgeving, met als doel het bereiken van een goede toestand in 2027. De samenwerking wordt als positief beschouwd waarbij aandachtspunten in de realisering van ambities zich voordoen. In 2009 is een gezamenlijk beheerplan opgesteld voor het gehele Rijndelta gebied. Dit beheerplan was moeilijk uit te voeren door verschillen in werkwijze en bevoegdheden tussen Nederland en Duitsland. Om deze reden werden nieuwe beheerplannen niet meer geschreven en dient het platform ter informatie-uitwisseling (NLWKN, persoonlijke communicatie, 29 mei, 2018; Udink,
2018). Gesteld kan worden dat de Kaderrichtlijn Water de grensoverschrijdende het samenwerkingsproces heeft gestructureerd en gestimuleerd. Deze structurering heeft een impuls aan de grensoverschrijdende samenwerking tussen Nederland en Duitsland gegeven (Udink, 2018; Waterschap Vechtstromen, 2018b). De Stuurgroep Rijndelta heeft een afstemmend karakter waarbij één keer per jaar een bestuurlijk overleg plaatsvindt. Praktische maatregelen worden door dit orgaan dus niet getroffen. Voor praktische maatregelen en operationele werkzaamheden is in 2012 het GPRW ingesteld waarbij op regionaal niveau gezocht wordt naar uitvoeringsgerichte oplossingen (GPRW.eu, 2018).
Grensoverschrijdend Platform voor Regionaal Waterbeheer
Aanleiding voor het oprichten van het platform was het hoogwater van augustus 2010. Het GPRW bestaat uit de partners Landkreis Grafschaft Bentheim en Kreis Borken en de waterschappen Vechtstromen en Rijn en IJssel. Op regionaal niveau ligt het accent op de bevordering van de samenwerking bij de uitvoering van maatregelen uit de waterbeheerplannen en de uitvoeringsschema’s. Een bestuurlijk overleg in Münster maakte duidelijk dat de grensoverschrijdende samenwerking bij calamiteiten naar een hoger niveau moest worden getild. Zoals de naam van het platform al aangeeft richt de samenwerking zich op de uitvoering van het waterbeleid. De samenwerking ontwikkelt zich continu. Na een periode van kennismaken, uitwisselen, afstemmen en voorbereiden zijn we de laatste jaren in de fase van projectuitvoering terecht gekomen. Door de wijze waarop het platform is georganiseerd, kan de governance in deze ontwikkeling gemakkelijk meebewegen. Het platform vervult momenteel een spilfunctie in multischalig werken. Dit is dankzij de uiteenlopende thema’s die het platform oppakt en de contacten die het heeft met de vele organisaties die daarbij vanuit hun eigen verantwoordelijkheid zijn betrokken. De samenwerking is in 2016 verlengd tot eind 2019 (GPRW.eu, 2018; Udink, 2018; Waterschap Vechtstromen, persoonlijke communicatie, 17 mei, 2018).
Stuurgroep Vecht & Vechtdal – een vrijwillige samenwerking
Sinds 2009 bestaat voor de rivier de Vecht de stuurgroep Vecht & Vechtdal. Dit samenwerkingsverband is opgesteld voor een afstemming over de realisering van de grensoverschrijdende Vechtvisie. De Stuurgroep Vecht & Vechtdal bestaat uit een bestuurlijke grensoverschrijdende Stuurgroep (GSG) en ambtelijk uitvoeringsteam, het grensoverschrijdende Programma Team (GPT). Deze twee groepen werk aan de ambities van de Vechtvisie en het Europese project LIVING Vecht-Dinkel. Partners zijn tevreden over deze samenwerkingsvorm maar geven aan dat die agendavorming steeds beperkter wordt (zie H5).