Internationaal kader

Omwille   van   de   vele   internationale   congressen   georganiseerd   ter   bestrijding   van   tuberculose   verspreidde  het  idee  van  kolonies  zich  snel  doorheen  Europa  en  zelfs  naar  de  Verenigde  Staten.  In   een  groot  deel  van  de  Westerse  grootsteden  werden  in  de  jaren  1870-­‐1890  kolonies  opgericht.80  _De  

kolonies   werden   gezien   als   centra   waar   kinderen   met   risico   op   tuberculose   preventief   konden   worden   opgevangen.   In   de   meeste   landen   werden   naast   kolonies   ook   sanatoria   opgericht   om   kinderen  die  reeds  besmet  waren  met  tuberculose  en  aanverwante  ziektes  te  laten  herstellen.81  _Deze  

sanatoria   hadden   een   puur   medisch   doel   en   zullen   hier   dus   niet   besproken   worden.   Hoewel   het   ideaal   van   een   vakantie   in   de   natuur,   ver   van   verderfelijke   stadsinvloeden   en   met   aandacht   voor   fysiek  welzijn,  algemeen  gedeeld  was,  bestond  er  diversiteit  in  de  uitvoering  van  de  kolonies  in  de   verschillende   regio’s.82  _{Hieronder   volgt   een   korte   bespreking   van   de   eigen   accenten   die   enkele}  

pionierslanden  legden.    

Over   de   kolonies   in   Frankrijk   is   veruit   het   meeste   geschreven.   De   eerste   Franse   “colonies   de   vacances”   werden   georganiseerd   in   1882   voor   Parijse   arbeiderskinderen,   door   verschillende   evangelische   protestanten.   Ze   waren   allen   geïnspireerd   door   het   Zwitserse   voorbeeld,   net   als   vele   Franse   pedagogische   initiatieven   uit   die   tijd,83  _{en   door   Rousseau’s   ideeën   over   natuur   en   reizen.}84  

Aanvankelijk  werden  alle  kolonies  vormgegeven  naar  model  van  Bion.  Anders  dan  in  andere  landen,   waar   de   kolonies   vrijwel   meteen   geïnstitutionaliseerd   werden,   bleef   men   in   Frankrijk   lange   tijd   werken   met   gezinsplaatsing.   Dit   valt   te   verklaren   doordat   de   Franse   kolonies   aanvankelijk   vooral   georganiseerd   werden   door   protestanten;   die   vrijheid,   hard   werk   en   gezinsleven   als   waarden   belangrijk   vonden,   en   voor   wie   de   boerengezinnen   alles   representeerden   wat   goed   en   eenvoudig   was,  als  tegenhanger  van  het  jachtige  stadsleven  waar  de  arbeiderskinderen  in  waren  opgegroeid.   Later  ontstonden  naast  de  kolonies  bij  plattelandsgezinnen  ook  grote  geïnstitutionaliseerde  kolonies   waar   honderden   kinderen   samen   in   één   koloniehuis   werden   opgevangen   en   waar   regelmaat   en   discipline   de   klok   sloegen.   Dit   waren   voornamelijk   katholieke   en   republikeinse   kolonies   waar   ook   onderwijs   werd   verstrekt,   vandaar   de   naam   colonies   scolaires.   Echter,   ook   deze   kolonies   werden   tijdens  de  vakanties  georganiseerd  en  richtten  zich  op  arbeiderskinderen.85  _{Frankrijk  had  de  hoogste}  

tuberculosecijfers   van   Europa   en   in   combinatie   met   de   dalende   geboortecijfers   vreesde   men   voor                                                                                                                            

80  _{VERMANDERE,  ‘Liefdadigheid  naar  vermogen?’,  25-­‐26;  BALDUCCI,  ‘The  original  dimensions  of  the  “colonie  di}  

vacanza”’,  9.  

81  _{CONNOLLY,  ‘Pale,  poor,  and  ‘pretubercular’  children’,  140-­‐143.}   82  _{FUCHS,  ‘Les  colonies  de  vacances  en  France’,  605.}  

83  _{FONTAINE,  ‘La  pédagogie  comme  transfert  culturel  dans  l’espace  Franco-­‐Suisse’,  204.}   84  _{DOWNS,  Childhood  in  the  promised  land,  19-­‐34.}  

een  gebrek  aan  jonge  werkkrachten.  Daarom  werd  door  de  overheid  flink  geïnvesteerd  in  kolonies   als  preventieve  maatregel.  In  tegenstelling  tot  in  België,  waar  de  organisatie  versnipperd  bleef,  kwam   er   in   Frankrijk   al   gauw   een   centraal   orgaan   onder   het   Ministerie   van   Onderwijs   dat   de   kolonies   organiseerde   en   subsidieerde.86  _{De   kolonies   waren   zo   wijdverspreid   dat   men   vandaag   nog   over}  

vakantiekampen  spreekt  als  “les  colos”.  De  beweging  waaide  zelfs  over  naar  andere  continenten:  ook   in   enkele   Afrikaanse   landen   die   onder   Frans   protectoraat   stonden,   waaronder   Tunesië,   werden   kolonies  opgericht.87    

Armoede  en  tuberculose-­‐epidemies  werden  in  de  Verenigde  Staten  versterkt  door  de  migratie  van   vaak  arme  Europeanen  naar  New  York.  Om  besmetting  en  moreel  verval  tegen  te  gaan,  werd  er  in   1904   de   eerste   kolonie   opgericht.   De   gemiddelde   verblijftijd   was   drie   tot   zes   maanden   maar   vaak   werd   die   nog   verlengd.  88  _{Er   werd   sterk   de   nadruk   gelegd   op   de   vorming   van   een   Amerikaanse}  

identiteit   bij   de   migrantenjongeren,   zelfs   door   het   uitvoeren   van   imaginaire   Native   American   rituelen.89  _{Aanvankelijk   waren   de   kolonies   enkel   voor   jongens   bedoeld,   om   hen   uit   de}  

‘vervrouwelijkte’   opvoedingscontext   te   trekken   en   hen   mannelijke   taken   zoals   kamperen   en   houthakken   bij   te   brengen.   Terwijl   in   Europese   kolonies   bijna   angstvallig   werd   gezorgd   voor   persoonlijke  hygiëne  en  een  optimale  architectuur  van  de  gebouwen,  sliepen  Amerikaanse  jongens  in   tenten  en  zwommen  ze  in  de  beek.  Later  waaide  de  Europese  hygiënistische  beweging  over  naar  de   States   en   werden   de   tenten   vervangen   door  cabins,   maar   buitenleven   bleef   het   hoofddoel   van   de   kolonie.90    

In  Nederland  lag  de  nadruk   vooral   op   het   medische.  Gewicht   bijkomen   was  het   belangrijkste   doel   van   het   verblijf   en   het   succes   van   een   koloniehuis   werd   uitgedrukt   in   gemiddelde   gewichtstoenames.91  _{Onderwijs  werd  er,  in  tegenstelling  tot  in  Belgische  of  Franse  kolonies,  slechts}  

beperkt  gegeven.92  De  eerste  kolonies  ontstonden  in  1883,  toen  nog  door  neutrale  organisaties  waar   kinderen  uit  verschillende  religieuze  omgevingen  welkom  waren.  Later  werden  de  kolonies  meer  per   geloofsstrekking  georganiseerd.  In  1905  al  werd  het  Centraal  Genootschap  voor  Kinderherstellings-­‐   en  Vacantiekolonies  opgericht,  dat  toezag  op  de  organisatie  en  de  subsidiëring  van  de  huizen.93  _Het  

Centraal   Genootschap   bestond   uit   mannen,   maar   de   dagelijkse   begeleiding   in   de   kolonies   werd                                                                                                                            

86  _{CONNOLLY,  ‘Pale,  poor,  and  ‘pretubercular’  children’,  140.}    

87  _{BEN  FRADJ,  ‘Une  page  de  l’action  laïque  en  Afrique  du  Nord’,  219-­‐238.}   88  _{LABORDE,  ‘L'importance  pédagogique  des  colonies  de  vacances’,  347.}   89  _{CUNNINGHAM,  ‘Reviewed  Work(s)’,  1177.}    

90  _{VAN  SLYCK,  A  manufactured  wilderness,  xix-­‐xxx.}  

91  _{SWANKHUISEN,  SCHWEIZER  en  STOEL,  Bleekneusjes,  47.}   92  _{BAKKER,  ‘Sunshine  as  medicine’,  667.}  

uitsluitend  door  vrouwen  verzorgd,  die  ‘zuster’  of  ‘juf’  werden  genoemd  om  de  afstandelijkheid  te   bewaren.   Hoewel   ze   allen   een   verpleegstersuniform   droegen,   waren   de   meesten   van   hen   opvoedsters,  stagiaires  of  vrijwilligsters.94  

De   literatuur   geeft   geen   eenduidig   beeld   over   het   bestaan   van   kolonies   in   Duitsland.   Volgens   sommige   auteurs   werden   kolonies   georganiseerd   volgens   het   model   van   Bion   slechts   beperkt   in   aantal   en   georganiseerd   vanuit   privé-­‐initiatief,   en   draaiden   inspanningen   om   de   organisatie   te   centraliseren   en   het   aantal   kolonies   uit   te   breiden   op   niets   uit.95  _{Echter,   in   19}e   _{en   20}e_-­‐eeuwse  

verslagen   duikt   de   term   Ferienkolonien   regelmatig   op   en   ook   de   internationale   congressen   over   kolonies   werden   vaak   vanuit   Duits   initiatief   opgericht.   Duitse   artsen   waren   richtinggevend   in   het   internationale   debat   rond   kinderhygiëne.   Een   mogelijke   verklaring   voor   de   ambiguïteit   in   onderzoeksliteratuur   zou   kunnen   zijn   dat   men   in   Duitsland   voornamelijk   de   focus   legde   op   het   onderwijs,   eerder   dan   op   vakantiezorg.   Bijna   elke   stad   had   in   zijn   omgeving   wel   Landerziehungsheime:  reformpedagogische  internaten  waarin  de  nadruk  lag  op  de  volledige  vorming   van   het   kind,   eerder   dan   enkel   op   de   schoolse   vorming   zoals   in   internaten   gebruikelijk   was.96  _Ook  

vermeldenswaardig   zijn   de   Waldschulen:   openluchtscholen   in   de   bossen   nabij   een   stad.   Stadskinderen   werden   hier   overdag   met   een   bus   naartoe   gebracht,   konden   een   hele   dag   buiten   spelen  en  in  beperkte  mate  ook  les  volgen,  kregen  er  vijf  gezonde  maaltijden  aangeboden  en  werden   ’s   avonds   weer   thuisgebracht.   De   eerste   Waldschule   werd   in   1904   nabij   Berlijn   opgestart,   andere   steden  volgden  vrij  snel.97    

Spanje  begon  als  laatste  Europese  land  met  het  inrichten  van  kolonies.  De  eerste  kolonie  werd  er  in  

1887  gestart,  een  jaar  na  de  eerste  Belgische  kolonie.  Specifiek  aan  de  Spaanse  kolonies  was  de  focus   op   het   schoolse,   voornamelijk   vanwege   ‘s   lands   voorgeschiedenis   in   het   organiseren   van   schoolexcursies  die  gaandeweg  vervangen  werden  door  de  kolonies.98  Ze  werden  daar  ook  colonias   escolares   de   vacaciones   genoemd.   Omdat   het   onderwijs   zo   sterk   gedisciplineerd   en   kennisgericht   was,  wilden  de  kolonies  hierop  een  aanvulling  bieden  door  kinderen  in  de  vakantie  vrijheid  te  geven   en  zich  te  richten  op  de  ontwikkeling  van  hun  volledige  persoon.99    

94  _{BAKKER,  ‘Sunshine  as  medicine’,  667.}  

95  _{HÄHNER-­‐ROMBACH,  ‘The  introduction  of  a  School  Health  Service  in  Stuttgart’,  100-­‐118.}   96  _{HOFMANN,  Gesundheitswissen  in  der  Schule,  213-­‐329.}  

97  _{CONNOLLY,  ‘Pale,  poor,  and  ‘pretubercular’  children’,  141-­‐142.}   98  _{PEREYRA,  ‘Educación,  salud  y  filantropia’,  158.}  

Wat  deze  landen  allemaal  met  elkaar  deelden,  was  de  wens  om  op  een  andere  manier  naar  het  kind   en  naar  gezondheid  te  kijken.  Zo  werden  de  kolonies  zowel  pedagogisch100  _{als  medisch}101  _{een  ruimte}  

om   te   experimenteren   met   nieuwe   technieken,   en   om   te   onderzoeken   ‘wat   werkte’   in   deze   veranderde  kijk.