Interactionisme als bruikbare methodologie

In deze paragraaf wordt gekeken welk methodologisch standpunt geschikt is voor dit onderzoek. Binnen bestuurskundig onderzoek zijn drie verschillende paradigmatische stromingen te onderscheiden. Het betreft het positivisme, de kritische theorie en het constructivisme (Guba, 1990, pp. 18-27; in Teisman, 1992, p.109). Positivisme is een stroming die binnen de bestuurskunde veel voorkomt in verschillende varianten. Echter positivisme en een verfijnde vorm daarvan, de contingentiebenadering, zijn niet geschikt voor dit onderzoek.

Positivisme als paradigma voldoet in dit onderzoek niet, omdat binnen dit paradigma uitgegaan wordt van een objectieve realiteit. Er wordt gezocht naar generale wetmatigheden in besluitvormingsprocessen, waarbij gezocht wordt naar succes- en faalfactoren (Teisman, 1992). De onderzoeker is op zoek naar causale relaties die worden omgezet in toetsbare hypothesen. Op het moment dat een hypothese juist is, wordt dit een wetmatigheid waarmee de toekomst voorspelt kan worden. In dit onderzoek staat juist de interactie tussen de gemeente en de verschillende partijen centraal waarbij onderzocht wordt welke strategieën de gemeente gebruikt heeft in dit interactieproces. Daarbij is geen sprake van causale patronen, maar van interactieve patronen. De patronen kunnen zich herhalen, maar het is niet duidelijk waar en wanneer (Teisman, 1992, p. 116). Teisman (1992, p. 112) stelt dat ‘het beste netwerk,

de succesvolste arena’s, de geschikte arrangementen, de meest invloedrijke strategie en succesvolle besluitvorming bestaan niet los van de interactie. Als het al mogelijk is om de meest essentiële factoren van complexe besluitvorming te achterhalen, dan nog brengt dit ons niet dichter bij het voorspellen van besluitvorming’. Positivisme als methodologisch

standpunt voldoet dus niet voor dit onderzoek.

De verfijnde vorm van positivisme in de vorm van de contingente methodologie is gericht op specifieke uitspraken in plaats van op algemene uitspraken zoals bij het positivisme. Binnen deze vorm wordt geaccepteerd ‘dat (1) de werkelijkheid niet volledig te kennen is, (2)

inzicht vaak niet ontstaat door een externe observatie van de werkelijkheid door de onderzoeker, maar door interactie tussen onderzoeker en onderzoeksobjecten, (3) de onderzoeker nooit object is en daarom bekritiseerbaar onderzoek moet afleveren, (4) algemene wetmatigheden vrijwel nooit optreden in specifieke situaties omdat daar te veel verstorende variabelen aanwezig zijn en (5) belangrijke inzichten vaak tot stand komen in de context of discovery en niet in de context of justification (Teisman, 1992, p. 112). Deze vorm

lijkt op het eerste oog een stuk geschikter voor dit onderzoek. Echter blijft ook bij de contingente methodologie het uitgangspunt dat actoren zich in zekere zin voorspelbaar opstellen. Er wordt vanuit gegaan dat actoren in dezelfde context ook dezelfde keuzen maken (Teisman, 1992). Volgens Teisman (1992, p. 114) leidt dit ‘tot het methodologisch standpunt

dat invloeden van specifieke factoren op besluitvorming of beleid geen causaal karakter hebben. Omgevingskenmerken hebben géén los van deze actoren staand automatisch

35

determinerende invloed op beleid en beleidsprocessen. De invloed verloopt via de intermediërende variabelen ‘strategisch gedrag’ en ‘interactie tussen strategieën’. Factoren spelen pas een rol in de besluitvorming als actoren zich er door laten beperken of er gebruik van maken in hun strategie’. Hierdoor ontstaat een wederkerige relatie. Binnen de contingente

methodologie wordt aan deze wederkerigheid nauwelijks aandacht geschonken. Dit onderzoek richt zich juist op de wederkerigheid van de relaties tussen de gemeente en de verschillende partijen. Dat maakt de contingente methodologie niet geschikt voor dit onderzoek.

Dat brengt ons tot het interactionisme als methodologie die voor dit onderzoek geschikt is. Binnen het interactionisme wordt ervan uitgegaan dat de werkelijkheid voor een groot deel bestaat uit constructies, die door individuen gemaakt worden in de situatie waarin ze zich bevinden en waarnaar zij ook handelen (Teisman, 1992). De uitgangspunten in het interactionisme zijn de volgende, ‘(1) actoren interpreteren in interactie met anderen hun

situatie en baseren daarop hun handelen; (2) door te handelen produceren actoren in interactie arena’s en besluitvormingsprocessen; (3) deze zijn het onvoorziene resultaat van de interactie tussen strategisch handelende actoren; (4) omdat actoren in gelijke situaties tot verschillend gedrag kunnen komen is het niet zinvol om op basis van waarnemingen in het verleden het gedrag van actoren in de toekomst te voorspellen’ (Teisman, 1992, p. 114).

Deze uitgangspunten sluiten aan bij dit onderzoek waarbij de gevoerde sturingsstrategieën van de gemeente centraal staan bij de totstandkoming van de grondverwerving en arrangementen. Het interactionisme als methodologie leidt tot het volgende model.

Tabel 4.1: Model binnen het interactionisme

Het model bevat de volgende omschrijvingen, namelijk:

1. Het object van onderzoek waarover de onderzoeker uitspraken doet

2. De variabelen die een centrale rol spelen in de uitspraken over het object van onderzoek 3. De relaties tussen de verschillende variabelen

Bron: Segers, 1977, pp. 43, in Teisman 1992, p. 114

Het object van onderzoek is in dit onderzoek tweedimensionaal. Het is namelijk gericht op de gemeentelijke sturingsstrategieën, en op de invloed van deze sturingsstrategieën tijdens het interactieproces binnen de beleidsarena met andere actoren op de totstandkoming van grondverwerving en arrangementen. Volgens Teisman (1992, p. 115) is de beleidsarena ‘te

beschrijven aan de hand van posities die actoren innemen en de rollen die zij spelen. Actoren zijn te beschrijven aan de hand van hun rolperceptie, hun perceptie van de interdependentie en hun strategisch gedrag’. Bij het derde punt van dit model wordt geprobeerd patronen te

ontdekken in de besluitvormingsprocessen. Er wordt echter niet gezocht naar causale patronen, maar naar interactieve patronen.

Het empirisch onderzoek binnen het interactionisme is erop gericht inzicht te krijgen in het feitelijk verloop van processen door de processen te reconstrueren uit de constructies van betrokken actoren (Teisman, 1992). Bij dit onderzoek houdt dit in dat inzicht wordt geboden in de sturingsstrategieën die de gemeente gevoerd heeft tijdens het interactieproces met andere actoren bij de totstandkoming van grondverwerving of arrangementen in de binnenstedelijke herstructurering. Door hier meer inzicht in te bieden, wordt het mogelijk de processen in de toekomst beter te interpreteren, waardoor de gemeente beter kan inspelen op de andere partijen in het proces.

Om dit proces te achterhalen wordt onderzocht op welke wijze de gemeente de contextuele factoren verwerkt in de gevoerde sturingsstrategie en hoe de sturingsstrategie de interactie tussen de actoren vervolgens beïnvloedt. Teisman (1992, p. 118) constateert dat ‘de

36

strategieën die actoren kiezen mede gebaseerd zijn op eerdere interacties en vervolgens weer leiden tot nieuwe interacties. Interacties zijn het resultaat van strategieën, maar dan wel in een specifieke arena met een specifieke samenstelling en in een specifieke context waar actoren wel of geen gebruik van maken’. Via empirisch onderzoek is het niet mogelijk om

interacties te verklaren uit strategieën en is het ook niet mogelijk de strategieën te verklaren uit de contextuele factoren. Wel is het mogelijk inzicht te bieden in de sturingsstrategieën die in een bepaalde context gebruikt worden om een bepaalde interactie aan te gaan. ‘Strategie en

interactie beïnvloeden elkaar wederkerig, geïnspireerd door factoren in de context’, aldus

Teisman (1992, p. 118). Aan de hand van de besluitvormingsreconstructiemethode zal de besluitvorming in de geselecteerde casussen gereconstrueerd worden, zodat inzichtelijk wordt gemaakt welke sturingsstrategieën gebruikt zijn tijdens het interactieproces en welke invloed ze hebben gehad op de totstandkoming van grondverwerving en arrangementen.