Het Nederlandse Letterenfonds omschrijft Schwob als een website én een regeling voor (nog) onvertaalde literatuur uit alle windstreken. Met dit initiatief wil het fonds de “nieuwsgierigheid naar vertaalde literatuur verbreden en de kwaliteit en diversiteit van de literatuur in Nederlandse vertaling stimuleren” (Nederlands Letterenfonds, z.d.). Het subsidieert boeken die over het algemeen oorspronkelijk tussen 1880 en 1980 zijn gepubliceerd. De website www.schwob.nl moet vergeten klassiekers introduceren bij lezers en uitgevers. Schwob bespreekt niet alleen werk dat ooit al vertaald is, maar ook belangrijke literatuur die (nog) niet verkrijgbaar is in het Nederlands – de Schwob-tips. Ook organiseert Schwob twee keer per jaar, samen met literaire uitgeverijen en een groot aantal boekhandels, de Schwob-actie en Schwobfest rondom tien recent verschenen herontdekkingen. Eén auteur die Schwob onder de aandacht brengt is de Amerikaanse John Williams. Schrijver van onder andere Stoner en Butcher’s crossing. Volgens Schwob (z.d.-b) wordt John Williams momenteel wereldwijd herontdekt als schrijver van een uniek en hartverscheurend oeuvre en werden er in Nederland alleen al bijna 200.000 exemplaren verkocht van Stoner. Dit lijkt een goed argument om het boek in deze scriptie te bekijken.
Na het opzetten van Schwob zijn er meer samenwerkingen verschenen rondom herontdekte klassiekers. Zo heeft de uitgeverij van Stoner in 2015 de ‘Lebowski Book of the Month Club’ geïntroduceerd: “In deze reeks wordt elke maand een herontdekking uitgegeven die slechts bij een select aantal boekhandelaren in Nederland en Vlaanderen te koop zal zijn, en ook niet online verkrijgbaar is” (Lebowski Publishers, z.d.-a). Na drie maanden evalueren ze de verkoop, en maken dan eventueel een paperback-editie, die dan wel overal beschikbaar zal zijn. De gebonden editie zal echter – ook na drie maanden – alleen bij de geselecteerde boekhandelaren verkrijgbaar blijven. Op deze manier zegt Lebowski Publishers de plaatselijke boekhandel te steunen. Uitgeverij Meulenhoff graaft in haar eigen archief naar parels en introduceerde in 2014 de Meulenhoff Schatkamer. Dit houdt in dat door hen gekozen gastcurators de planken van de Meulenhoff Schatkamer mogen afstruinen naar mooie titels. De eerste samenwerking in 2014 was met de mannen van Das Magazin en zo ontstonden er moderne uitgaven van het werk van onder andere Julio Cortázar, John Fante en William Trevor. In 2015 zal literair criticus Arjan Peters de Meulenhoff Schatkamer gaan doorspitten. “Boeken waarvan hij denkt dat ze een heruitgave verdienen, die hem geraakt hebben en die zo hun weg naar een nieuw lezerspubliek zullen
vinden” (Meulenhoff, z.d.-c). Het allereerste boek binnen dit initiatief dat de mannen van Das Magazin dus kozen voor herdruk was De autonauten van de kosmosnelweg van Julio Cortázar en Carol Dunlop. Het boek werd onder andere besproken in het populaire Nederlandse televisieprogramma De Wereld Draait Door. Dit is het tweede boek dat bekeken zal worden in dit onderzoek.
Het begrip van de herontdekte klassieker wordt in deze scriptie echter breder getrokken en is niet zoals Schwob alleen gericht op de vertaalde fictie, ook in de
Nederlandse literatuur zijn enkele boeken herontdekt en deze zijn zeker de moeite waard om te bekijken. Zo is bijvoorbeeld Een dwaze maagd van Ida Simons erg veel besproken in de Nederlandse kranten. Uitgeverij Cossee (2014a) noemt dat zowel in de Volkskrant als het NRC de herontdekte roman van Ida Simons bekroond werd met vijf sterren:
‘Net als Willem Elsschot vermengt Ida Simons pijn, ontroering en ironie, in beknopte zinnen en gevatte typeringen.’
– de Volkskrant *****
‘Simons toont zich een zelfbewuste schrijfster in deze even gevoelige als onsentimentele roman. U hoeft voorlopige geen ander boek te lezen.’
– NRC Handelsblad *****
Volgens Uitgeverij Cossee (z.d.-a) zijn de vertaalrechten sinds de herontdekking in 2014 verkocht aan meer dan twintig landen, waaronder Duitsland, Armenië, Frankrijk, Israël, Engeland, Noorwegen en Brazilië. Deze Nederlandse herontdekte klassieker mag dan ook niet missen in dit onderzoek.
2.3.2 Verantwoording
Om te kijken of de herontdekte klassieker een innovatief genre is, wordt er in dit onderzoek op verschillende manieren naar de drie geselecteerde boeken gekeken. In deze paragraaf wordt daarom beschreven op welke manier er onderzoek zal worden gedaan om antwoord te krijgen op de vragen die naar boven kwamen in de hoofdstukken innovatie en genre. Innovatie
We hebben de verschillende kenmerken van innovatie bekeken. Wat kunnen we zeggen over deze kenmerken met betrekking tot de herontdekte klassiekers? Door deze vraag te beantwoorden, kan er een antwoord gegeven worden op een onderdeel van de hoofdvraag: Is de herontdekte klassieker een innovatie? Uit de secundaire literatuur kwam naar
voren dat een innovatie vooral blijkt uit de implementatie van een product of dienst, hoe wordt deze in de markt gezet? Dit is niet los te zien van de marketing, hoe worden deze
herontdekte klassiekers gepresenteerd door de uitgeverij aan de markt?
Door de marketingplannen rondom de desbetreffende boeken te bekijken kan precies worden nagegaan hoe de uitgeverij het boek naar de consument heeft willen presenteren. Wat is van belang en waar wordt extra nadruk op gelegd? Welke media zijn gebruikt om te communiceren en, belangrijker, wat wordt er gezegd? Spreken ze van een nieuw product of is het meer de manier waarop het product gepresenteerd wordt dat het verschil maakt? En wat zijn de reacties van de consument? Lijkt het alsof ze de innovatie geaccepteerd hebben? Aan de hand van interviews met de uitgevers en recensies van de boeken kan worden bekeken hoe er wordt gecommuniceerd over de herontdekte klassieker. Daarnaast kunnen de flapteksten van een origineel exemplaar met een herontdekt exemplaar vergeleken worden. Door de teksten te vergelijken, kan opgemerkt worden waar de verschillen liggen. Wordt het boek op dezelfde manier gepresenteerd of wordt dit op een hele andere manier gedaan? Ook is het van belang de websites van de uitgeverijen te bekijken. Hoe presenteert de uitgeverij het boek op haar eigen website? Welke woorden worden er gebruikt om het boek aan te prijzen? Wordt er specifiek op de trend herontdekte klassieker ingezet? De term lijkt van deze tijd en kan duiden op een innovatie rondom de implementatie van het product, zoals volgens de literatuur ook bij retro producten gebeurt. Door dus te kijken naar advertenties, recensies, de verschillende omslagen en de websites van de uitgevers kan er beslist worden of de herontdekte klassieker een innovatief verschijnsel is. Aan de hand van drie casussen zullen de volgende vragen, die uit de secundaire literatuur naar voren kwamen, worden beantwoord:
- Blijkt uit de distributie van de herontdekte klassiekers dat het om een innovatie gaat (nieuwe termen) of is het ‘same old same old’?
- Is de herontdekte klassieker mogelijk een geheel nieuw product of misschien meer een andere werkwijze van de uitgevers?
- Proberen marketeers misschien bij de herontdekte klassieker in te spelen op gevoelens van nostalgie en traditie (zoals bij retro items gebeurd)?
- Blijkt uit de communicatie dat de consument de innovatie heeft geaccepteerd? Met het beantwoorden van deze vragen kan er geconcludeerd worden of de herontdekte klassieker een innovatie is binnen de boekenbranche.
Genre
Binnen het hoofdstuk genre werd er vooral gekeken naar de kenmerken van een genre. Uit de secundaire literatuur bleek dat genres zich onderscheiden in de volgende vier onderdelen: paratext, branding, imprints en onderverdelingen in boekwinkels. Deze
onderdelen roepen vragen op over de herontdekte klassiekers. Door deze te beantwoorden, kan er een antwoord gegeven worden op een onderdeel van de hoofdvraag: Is de
herontdekte klassieker een genre?
Gegevens van een auteur, een boekpresentatie of de samenvatting op de kaft kan veel over het boek zeggen. De vraag die dan ook hieruit voortkwam was:
- Zijn de herontdekte klassiekers, wat betreft de paratext, vergelijkbaar en binnen een genre te stoppen?
Om deze vraag te beantwoorden zal er gekeken worden naar de flapteksten van de herontdekte klassiekers en zal de database LexisNexis worden gebruikt om interviews en recensies van de boeken op te sporen. Ook zullen de websites van uitgeverijen weer worden bekeken. Door te kijken naar deze paratexts van de drie geselecteerde boeken kan worden opgemerkt of zij overeenkomsten vertonen of juist erg van elkaar verschillen. Vertonen ze net zoals bij andere genres dezelfde kenmerken op het omslag, inhoudelijk en qua vormgeving? Of worden er binnen de recensies op dezelfde kenmerken gelet die van belang zijn binnen dit soort boeken? Worden op de websites van uitgevers de boeken bij andere herontdekte klassieker geplaatst? Als de paratexts van de verschillende boeken, met verschillende uitgeverijen, veel overeenkomsten vertonen kan er wel eens sprake zijn van een genre.
Een ander onderdeel waaruit een genre kan blijken is branding. Uit de secundaire literatuur bleek dat in principe elk boek een label krijgt van de uitgever zodat de lezer weet wat hij kan verwachten. Zoals gezien kan worden in de vorige paragraaf hebben de geselecteerde boeken niet de NUR-code van herontdekte klassieker. Een uitgeverij kan echter op andere manieren aan branding doen. Wanneer boeken als een bepaald merk worden neergezet, kan dat betekenen dat ze samen tot een genre behoren. Door te kijken naar de websites en interviews van de uitgeverijen en de omslagen van de boeken kan worden beslist of de uitgevers proberen de boeken als een merk neer te zetten. Een simpele tekst als ‘de herontdekte klassieker van het seizoen’ zou namelijk betekenen dat de uitgeverij de herontdekte klassieker in de markt plaatst als een merk en dus genre. Mogelijk zijn ze zelfs vergelijkbaar met andere boeken van de uitgeverij en in een serie te plaatsen. Hierbinnen zal een antwoord worden gezocht op de volgende vraag die uit de secundaire literatuur naar boven kwam:
- Worden de herontdekte klassiekers neergezet als een merk?
Een derde onderdeel van genre was de imprint. Uitgeverijen kunnen zichzelf presenteren als imprint rondom een genre of er zelfs een creëren. Dit zal waarschijnlijk vooral blijken uit de websites en interviews met de uitgevers. Wordt er via de media gecommuniceerd over hun plek binnen deze trend? Zien zij zichzelf als aanbieder van een bepaalde genre? Hiermee kan de volgende vraag ook worden beantwoord:
- Zijn er mogelijk bepaalde imprints die zich presenteren of bekend staan als herontdekker van klassiekers?
Als laatste werd in de secundaire literatuur ook de rol van de boekhandel besproken. Zij gebruiken namelijk genres om de boeken in te delen per locatie binnen de boekhandel. Door tien verschillende boekhandels te bezoeken, kan bekeken worden of deze boeken inderdaad
bij elkaar worden geplaatst in de boekhandel. Daarmee wordt de laatste vraag beantwoord: - Is het mogelijk dat de herontdekte klassieker als genre wordt gezien binnen de
plaatsing van een boekhandel?
Met het beantwoorden van deze vragen kan er geconcludeerd worden of de herontdekte klassieker een genre is binnen de boekenbranche. Samen met het antwoord op de vraag of de herontdekte klassieker een innovatie is, kan er dan uiteindelijk beslist worden over de hoofdvraag: Is de herontdekte klassieker een innovatief genre in de literaire wereld? Voor het overzicht staan hieronder nog eenmaal de verschillende onderzoekseenheden vermeld:
- Flapteksten origineel en herontdekt exemplaar - Websites van de desbetreffende uitgeverijen - Interviews met de desbetreffende uitgeverijen - Recensies van de boeken
- Boekhandels 2.3.3 Casussen
Binnen deze paragraaf zullen drie boeken verder worden besproken. Naast informatie over het boek wordt er ook informatie gegeven over de uitgeverij waar de titel is verschenen. Naast de redenen die werden genoemd in paragraaf 2.3.1 voor het selecteren van de drie boeken, is er specifiek gekozen voor een mooie combinatie van verschillende boeken. In dit onderzoek wordt er daarom gekeken naar: Eén wereldwijd succesvolle roman (Stoner), een vertaalde roman (De autonauten van de kosmosnelweg, vertaald uit een andere taal dan Stoner) en een van oorsprong Nederlandstalige roman (Een dwaze maagd). Alle drie zijn bovendien verschenen bij een andere uitgeverij: Lebowski, Meulenhoff en Cossee. Deze uitgeverijen houden zich alledrie binnen de boekenbranche veel bezig met de herontdekte klassieker.
Stoner
Allereerst de roman Stoner, zoals genoemd is deze titel geschreven door de Amerikaanse auteur John Williams (1922 - 1994). Het boek werd in 1965 voor het eerst uitgegeven. Volgens Lebowksi Publishers (z.d.-b) verkreeg het toen echter niet veel aandacht en bleef het net als de meeste werken van John Williams lange tijd onopgemerkt bij het grote
publiek. Toen Viking Press het boek namelijk publiceerde in 1965, nadat zeven uitgevers het al hadden afgewezen, werden er slechts tweeduizend exemplaren van de roman verkocht (Kraak, 2013). Alleen The New Yorker wijdde er een paar regels aan. Kraak noemt zelfs dat het boek “totaal onmodieus” was. Uit de online catalogus van de Koninklijke Bibliotheek (z.d.) blijkt dat het boek voor het eerst in het jaar 2012 in Nederland is verschenen. Williams’ romans beleefden na een heruitgave van Stoner in 2006 door de New York Review Books echter een internationale heropleving. Lebowski Publishers (z.d.-b) noemt dat het werk
van deze auteur geprezen wordt “om de zorgvuldige, heldere en indringende schrijfstijl. Rivaliteit, afgunst en ambitie vormen belangrijke thema’s in zijn werk, en vooral ook de vraag hoe gevoelige karakters daarmee omgaan. Ook begrip en onbegrip lopen
voortdurend door zijn verhaallijn: de individuele mens kan nooit geheel gekend worden door de ander, wordt nooit geheel begrepen, ook niet door degenen uit zijn of haar directe omgeving”. John Williams heeft het succes van zijn boeken helaas niet meegemaakt, want hij overleed in 1994 aan longproblemen op 71-jarige leeftijd.
Dit boek heeft de NUR-code 302 opgelegd gekregen, wat staat voor het genre
‘vertaalde literaire roman, novelle’. Stoner is een semi-autobiografische roman en gaat over het leven van een universiteitsdocent die in de liefde noch zijn werk succes beleeft. Hij leidt een arm en eenzaam leven. Williams weet het leven van het hoofdpersonage zo goed te beschrijven dat je enerzijds medelijden met hem krijgt, maar aan de andere kant je zo goed jezelf herkent in het personage. Hij schrijft daarnaast met mooie, maar duidelijke taal. Een boek dat men niet snel zal vergeten. De gevoelens waar Williams op inspeelt zijn van alle tijden en daarom waarschijnlijk zo geschikt voor heruitgave. De samenvatting op het omslag van het boek is als volgt:
William Stoner wordt aan het einde van de negentiende eeuw geboren als zoon van een arme boerenfamilie. Tot groot verdriet van zijn ouders kiest hij voor een carrière als docent Engels. Hij wijdt zijn leven aan de literatuur en aan de liefde – en faalt op beide fronten. Zijn huwelijk met een vrouw uit een gegoede familie vervreemdt hem verder van zijn ouders, zijn carrière verloopt moeizaam en zijn vrouw en dochter keren zich tegen hem. Een nieuwe liefdesrelatie wordt verbroken om een schandaal op de universiteit te voorkomen. Stoner sterft uiteindelijk in anonimiteit, zoals ook zijn hele leven zich in de marge heeft afgespeeld.
Uitgeverij Lebowski publiceerde het boek in september 2012. Lebowski Publishers is een imprint van Overamstel Uitgevers (z.d.) die het fonds omschrijven als “een innovatieve uitgeverij, die zich toelegt op kwalitatief hoogstaande Nederlandse en internationale literatuur”. Er worden jaarlijks z’n 35 boeken uitgegeven, “waarbij de nadruk ligt op
literatuur, narratieve non-fictie, true crime en urban culture”. Enkele auteurs van Lebowksi Publishers zijn Arnon Grunberg, Niccolò Ammaniti, Susan Smit, Dave Eggers en Baantjer & De Waal. Verder wordt er genoemd dat ze het experiment niet schuwen en ook ruimte bieden aan bijzondere debuten.
De autonauten van de kosmosnelweg
Het eerste boek binnen de Meulenhoff Schatkamer was De autonauten van de kosmosnelweg en dit werd geschreven door de Argentijnse intellectueel en schrijver Julio Cortázar (1914 - 1984). Het boek verscheen volgens de online catalogus van de Koninklijke Bibliotheek (z.d.) voor het eerst in Nederland in 1986. Op de website van Meulenhoff staat vermeld dat Cortázar een van de auteurs is die de Latijns-Amerikaanse literatuur wereldfaam hebben bezorgd. Hij werd met name bekend als de meester van het korte verhaal. Meulenhoff (z.d.-a): “Cortázars kracht lag met name in zijn gevoel voor humor, zijn technische schrijfvermogens en zijn poëtische en vernieuwende gebruik van taal”. Kort na de reis waarop het boek is gebaseerd, overleed de auteur. Vele jaren later, tijdens een editie van de literaire talkshow Literaturfest, georganiseerd door Das Magazin, maakte Charlotte Mutsaers een ode aan De autonauten van de kosmosnelweg. Das Magazin (z.d.): “Uit haar enthousiaste relaas kwam een ontroerend, blijmoedig en bijzonder boek naar voren dat iedereen meteen wilde lezen. Na de show vroegen veel bezoekers dan ook waar ze het boek konden krijgen – tot een twitteractie die opriep tot een herdruk aan toe.” Aan die vraag is gehoor gegeven en samen met uitgeverij Meulenhoff is de herdruk gerealiseerd.
Het boek is een bijzonder verhaal van een mooie reis met veel ontdekkingen van het getrouwde stel. Het lijkt bijna kinderlijk door de vele observaties, die zo fantasievol zijn dat het onmogelijk lijkt dat deze door volwassenen zijn gedaan. Het lijkt onvoorstelbaar dat men voor een maand op de snelweg reist zonder het een enkele keer te verlaten. Een boek met mooie woorden en prachtige foto’s. Het is een extra ontroerend verhaal door het feit dat beide auteurs kort na de reis overleden. De NUR-code van deze titel is eveneens 302: ‘Vertaalde literaire roman, novelle’. Deze roman werd uitgegeven in januari 2014. Hieronder vindt men de samenvatting van deze titel op het omslag:
In 1982 maken Julio Cortázar en zijn vrouw Carol Dunlop een reis met één regel: bezoek alle vijfenzestig parkeerplaatsen tussen Parijs en Marseille zonder de snelweg te verlaten. De expeditie in hun rode Volkswagenbusje duurt een maand. Ze
beschrijven elke parkeerplaats alsof ze ontdekkingsreizigers zijn. Het resultaat is een aanstekelijke ode aan de weg, hun camper en elkaar – die nog meer gewicht krijgt doordat Cortázar en Dunlop niet lang na de reis overlijden. Het boek is na tientallen jaren eindelijk weer in druk: een tedere, wonderlijke en blijmoedige hommage aan de liefde.
Zoals genoemd is deze titel verschenen bij uitgeverij Meulenhoff op aanbeveling van Das Magazin. Meulenhoff (z.d.-b) werd in 1895 opgericht en omschrijft zichzelf als “een internationaal toonaangevende uitgeverij van moderne Nederlandse en vertaalde romans, literaire non-fictie, autobiografieën, filosofie, journalistiek en poëzie. Meulenhoff paart traditie aan eigentijdsheid. Opmerkelijk veel auteurs in de catalogus reflecteren op het leven
tussen twee of meer culturen, of een leven waarin waarden als authenticiteit en herkomst op gespannen voet staan met de levenspraktijk in een dynamische, snel veranderende wereld”. Enkele auteurs uit het fonds zijn Gabriel García Márquez, Peter Høeg, Günter Grass, Merijn de Boer en Frans van Deijl.
Een dwaze maagd
De derde en van origine Nederlandstalige titel is Een dwaze maagd. Het boek is geschreven door Ida Simons (1911 – 1960). In 1959 verscheen haar veelgeprezen roman, die helaas in de vergetelheid geraakte. Maarten ‘t Hart is het boek echter nooit vergeten. “Sinds 1990 is hij de enige die de aandacht van krantenlezers vestigde op het bestaan van Een dwaze maagd