AANVOER PRODUKTIE DISTRIBUTIE AFZET import
9. Inleiding fase 2: Oriënterend handhavingsonderzoek en testen analysemethoden
Naar aanleiding van de resultaten van de literatuurstudie besloten een oriënterend
onderzoek te verrichten naar zware metalen in kunststof verpakkingen. Het onderzoek is oriënterend in de zin dat bij een beperkt aantal bedrijven uit de verpakkingsketen een aantal monsters van kunststof verpakkingen, verpakkingsmaterialen en verpakte producten zijn genomen, die geanalyseerd zijn op zware metalen. De steekproef aan monsters is klein in verhouding tot de totale hoeveelheid kunststof verpakkingen die jaarlijks op de Nederlandse markt worden gebracht.
De doelstellingen van het oriënterend onderzoek zijn:
1. Het verkrijgen van inzicht in de gehalten aan zware metalen in kunststof verpakkingen en verpakkingsmaterialen, ter verificatie van de resultaten van de literatuurstudie.
2. Het testen van de bruikbaarheid van de draagbare XRF analyser voor het screenen van monsters in het veld en het op basis daarvan selecteren van ‘verdachte’ monsters voor nadere analyse.
3. Het testen van twee analysemethoden op hun geschiktheid voor toepassing bij handhaving van de Regeling. Aspecten die daarbij van belang zijn, zijn de betrouwbaarheid, de nauwkeurigheid en de detectielimiet van de methoden. Ook efficiëntie en kosten zijn van belang, als blijkt dat voor de handhaving grote aantallen monsters moeten worden geanalyseerd.
4. Het verkrijgen van inzicht in de gehalten aan zware metalen in de verschillende onderdelen van samengestelde verpakkingen in relatie tot de gehalten in de verpakking als geheel.
Ad 1. Uit de literatuurstudie is gebleken dat kunststof verpakkingen het meest kritisch zijn ten aanzien van het vóórkomen van de genormeerde zware metalen en andere
milieurelevante elementen. Dit geldt voor zowel de gehalten in de verpakkingen als de totale potentiële emissies naar het milieu via het afvalstadium. Op grond hiervan is er voor gekozen om in dit oriënterend onderzoek uitsluitend op kunststof verpakkingen en
verpakkingsmaterialen te richten. Hoewel in dit onderzoek slechts een beperkte steekproef aan verpakkingen kan worden genomen, wordt verwacht dat de resultaten voldoende inzicht geven in de samenstelling van kunststof verpakkingen, zeker in combinatie met de uitkomsten van de literatuurstudie.
Bij de selectie van verpakkingen wordt rekening gehouden met het gegeven uit de literatuurstudie, dat met name in bepaalde gekleurde verpakkingen (geel, rood en oranje) en bepaalde type verpakkingen (netten, draagtassen en folies) hoge gehalten aan zware metalen kunnen voorkomen. Kratten worden niet onderzocht, omdat daarvoor in de Regeling een uitzondering is gemaakt.
Ad 2. De draagbare XRF analyser wordt gebruikt om bij de te bezoeken bedrijven in zo kort mogelijke tijd zo veel mogelijk verpakkingen en verpakkingsmaterialen te screenen op zware metalen, in het bijzonder lood, cadmium, chroom en kwik. De analyser is in principe geschikt om al deze elementen te meten, maar de meetwaarden zijn indicatief. Bovendien verschillen de betrouwbaarheid en detectielimiet per element en hangen deze ook af van de matrix en vorm van het monster. Voordeel van het instrument is dat het te meten monster intact kan blijven.
Bij het onderzoek wordt de volgende strategie gehanteerd. Monsters waarin geen van de vier genormeerde zware metalen worden aangetroffen, worden als onverdacht beschouwd en hoeven niet nader te worden geanalyseerd in het lab, uitgezonderd een klein aantal dat wordt geanalyseerd ter controle op vals-negatieve uitslagen van de draagbare XRF analyser. Monsters waarin (te) hoge gehalten van de vier genormeerde zware metalen worden gevonden, worden nader geanalyseerd. Dit geldt ook voor monsters, waarvan op grond van de meting met de draagbare XRF analyser twijfel bestaat over de gehalten. Tenslotte worden ook verpakkingen voor nadere analyse geselecteerd als ze hoge gehalten aan één of meer andere milieurelevante elementen bevatten.
Door vergelijking van de meetwaarden van de draagbare XRF analyser met die van het op het laboratorium toegepaste analysemethoden kan worden vastgesteld of de monsters terecht als verdacht of onverdacht zijn aangemerkt.
Ad 3. Er bestaat een Nederlandse Praktijk Richtlijn (de NPR-CR 13695-1EN), gebaseerd op een rapport van de CEN45 (CEN, 2000), waarin onder andere de stand van zaken is weergegeven van analysemethoden voor het bepalen van gehalten aan zware metalen in verpakkingen. Het rapport bevat enkele algemene richtlijnen en een overzicht van toegepaste analysemethoden. Er wordt echter niet één vaste analysemethode
voorgeschreven. Elk lidstaat van de EU heeft de vrijheid een geschikte methode te kiezen, mits die uiteraard in staat is om met een voldoende lage detectielimiet (d.w.z. ruim onder de norm) en voldoende nauwkeurigheid de gehalten aan cadmium, lood, chroom en kwik te bepalen.
Op grond van de kennis en ervaring van het RIVM zijn voor dit onderzoek twee methoden geselecteerd, namelijk XRF en ICP-MS. Met beide methoden kan in één run een breed scala aan elementen, waaronder de vier genormeerde zware metalen, worden gemeten. De detectielimieten zijn voldoende laag om de eisen uit de Regeling te kunnen toetsen. Ook de nauwkeurigheid van deze methoden is voldoende, mits de instrumenten op de juiste wijze gekalibreerd zijn. Een ander voordeel is dat beide methoden gangbare
analysetechnieken zijn, die door een groot aantal instituten en laboratoria worden
toegepast. Nadeel van de ICP-MS analyse is dat de monstervoorbewerking (destructie in sterk zuur) nogal tijdrovend is.
Een andere geschikte techniek is INAA31. Deze methode wordt gezien als een absolute
45 Comité Européen de Normalisation, een in Brussel gevestigde organisatie die verantwoordelijk is voor Europese
referentiemethode, waarmee van een groot aantal elementen nauwkeurig en tot op laag niveau gehalten kunnen worden gemeten. De methode kent voor wat betreft handhaving van de Regeling echter twee belangrijke nadelen. Ten eerste kan met INAA geen lood worden bepaald. Daarnaast zijn er in Nederland slechts twee instituten die de techniek in huis hebben.
In dit onderzoek zal INAA worden gebruikt om een beperkt aantal monsters te analyseren waarvan op grond van de XRF en ICP-MS analyse onduidelijkheid bestaat over de
gehalten van een aantal elementen.
Ad 4. In de Regeling wordt wat betreft de eisen aan de gehalten aan cadmium, lood, kwik en chroom geen uitspraak gedaan over samengestelde verpakkingen, d.w.z het is niet duidelijk of deze eisen betrekking hebben op de verpakking als geheel of op elk apart deel ervan (zie artikel 13 uit de Regeling). Het zou dus kunnen voorkomen dat een verpakking uit meerdere onderdelen van verschillende materialen bestaat, waarvan één onderdeel te hoog gehalte aan zware metalen bevat, terwijl de verpakking als geheel (door
‘verdunning’ met ander materiaal) wel aan de norm voldoet. Bij de handhaving dient daar rekening mee te worden gehouden. In de EU richtlijn, waar de Regeling op is gebaseerd, wordt wel onderscheid gemaakt in verpakkingen en verpakkingscomponenten, maar van de laatste groep wordt geen duidelijke definitie gegeven.
Gedurende dit onderzoek is door het ministerie van VROM een beleidsstandpunt vastgesteld ten aanzien van samengestelde verpakkingen. Dit standpunt luidt dat als de verschillende onderdelen relatief gemakkelijk van elkaar los zijn te maken (zoals bij een glazen pot met een metalen schroefdeksel), zij als aparte verpakkingen moeten worden gezien die elk aan de normen voor lood, cadmium, chroom en kwik moeten voldoen (zie ook paragraaf 4.4). Als onderdelen echter onlosmakelijk zijn verbonden (bijvoorbeeld een papier-kunststof combinatie zoals bij drankenkartons), gelden de eisen voor de verpakking als geheel.
Om nader inzicht te krijgen in samengestelde verpakkingen is in dit onderzoek in een aantal onderdelen van samengestelde verpakkingen de gehalten aan zware metalen per onderdeel worden bepaald.