5.3 Kwalitatieve resultaten
5.3.2 Inhoud van de communicatie
Zoals in het methode hoofdstuk werd uitgelegd wordt de inhoud van de communicatie op twee manieren geanalyseerd. Dit gebeurt op basis van de door Donné (in voorbereiding) geïdentificeerde gesprekssoorten en daarnaast worden de reacties gecategoriseerd. De categorieën zijn op basis van de data ontstaan en komen niet uit een bestaand analyse kader. Uit de data analyse blijkt dat er vier verschillende reactiesoorten aangewezen kunnen worden:
• Reacties die ingaan op het feit dat het is geplaatst • Reacties die ingaan op de inhoud
• Reacties die over de vorm gaan • Overige reacties
De reacties die ingaan op het feit dat het is geplaatst kunnen op twee manieren voorkomen. Zo kan het zijn dat er impliciet of expliciet gevraagd wordt waarom de proefpersoon dit heeft geplaatst (“Huh [naam proefpersoon]??”). Het kan ook zijn dat de reageerder een soort verklaring geeft waarom de proefpersoon het heeft geplaatst. Bijvoorbeeld door te vragen of er vanuit te gaan dat de boodschap op bepaalde wijze op de proefpersoon van toepassing is (“Ben jij er ook geweest?”).
Onderstaande tabellen laten zien welke reacties tot welke categorie behoren. Omdat het verschil in complexiteit onderdeel van het onderzoek is, wordt per advertentie een tabel gemaakt. Voor de overzichtelijkheid wordt er gebruik gemaakt van opsommingstekens en tussen de verschillende reacties wordt een witregel gebruikt. Alleen wanneer het elkaar opvolgende reacties zijn, wordt er niet gebruik gemaakt een witregel.
In opvallend veel gevallen zijn de reacties mogelijk als grap bedoeld. Dit wordt aangegeven met een asterisk. In een aantal gevallen is de reactie lastig te interpreteren en dient deze bij verschillende categorieën geplaatst te worden. Onderaan iedere tabel wordt onderbouwd waarom bepaalde reacties bij twee categorieën staan ingedeeld.
Tabel 19 - Reacties bij auto fiets simpel
Categorieën Reacties
Reacties die ingaan op het feit dat het is geplaatst - [Mannelijk persoon getagd]
- “Haha [naam proefpersoon] wat is dit no wer?” (Vertaald naar het Nederlands: “Haha [naam proefpersoon] wat is dit nu weer?”)
Reacties die ingaan op de inhoud - “Haha ok [naam proefpersoon] ok ik sil der om tinke”
(Vertaald naar het Nederlands: “Haha ok [naam proefpersoon] ik zal er om denken”)
- “Doe ik al, maar of het helpt?”* - “Oke is goed”
- “Mei gierende bannen nei de sportskoalle reze om op e home trainer te stappe seker … tsja… wat ha ik toch een verstandige dochter!”
(Vertaald naar het Nederlands: “Met gierende banden naar de sportschool om op de hometrainer te stappen zeker… tsja… wat heb ik toch een verstandige dochter!”)*
- “Nou vooruit… maar alleen als het niet regent!”* - Proefpersoon: “Of sneeuwt [knipogende
emoticon]”* Reacties die over de vorm gaan
Overige reacties - [Mannelijk persoon getagd]*
- De getagde persoon plaatst een sip kijkende emoticon*
- “Ga voor die auto….”* *Deze reacties zijn mogelijk als grap of gevatte opmerking bedoeld.
Het taggen van de persoon wordt bij twee categorieën ingedeeld (overige reactie en reacties die ingaan op het feit dat het is geplaatst) omdat het verschillende betekenissen kan hebben. Zo zou het kunnen betekenen ‘Moet je zien wat [naam proefpersoon] op Facebook heeft geplaatst’. Maar het zou kunnen dat de persoon die wordt getagd, wordt aangesproken op zijn gedrag. Het is niet duidelijk of dit als grapje of serieus bedoeld is. Dat laatste geldt ook voor de reactie van de getagde persoon.
Tabel 20 - Reacties op auto fiets complex
Categorieën Reacties
Reacties die ingaan op het feit dat het is geplaatst - “Ha ha superrrrr .”
- [Emoticon: duim omhoog + OK!] - “Ja… und??”*
Reacties die ingaan op de inhoud - “Ha ha superrrrr .”
- [Emoticon: duim omhoog + OK!]* Reacties die over de vorm gaan “Ha ha superrrrr .”
Overige reacties - “Nummer 1 daar ga ik voor”*
- “En je paard dan?”*
- Proefpersoon: “Loopt op kilo’s en slurpt euro’s [emoticon met tong scheef uit de mond]”* *Voor deze reacties geldt dat de mogelijkheid bestaat dat deze grappig bedoeld zijn.
“Ha ha superrrrr” is een lastig te interpreteren reactie. Het zou een reactie kunnen zijn op het feit dat het is geplaatst, maar het zou ook een reactie kunnen zijn op de inhoud of op de vorm van de advertentie. Daarnaast is het lastig te bepalen of dit sarcastisch bedoeld wordt, of dat de persoon het echt heel grappig of goed bedacht vindt. Ook de geplaatste emoticon is een lastig te interpreteren reactie, zo zou het een reactie kunnen zijn op het feit dat het is geplaatst en dan lijkt deze bedoeld te zijn als een soort support. In dat opzicht kan het als een serieuze reactie worden gezien. Aan de andere kant zou het kunnen dat dit een sarcastische of grappig bedoelde reactie is. In dat opzicht lijkt deze in te gaan op de inhoud. De laatste ambigue reactie in bovenstaande tabel is “Ja… und??”, welke ingaat op het feit dat de advertentie is geplaatst. Hoe deze reactie bedoeld is, wordt niet helemaal duidelijk. Het kan zijn dat de persoon serieus benieuwd is naar de reden waarom de proefpersoon de advertentie plaatste. Daarentegen zou het ook een soort ongeïnteresseerde maar grappig bedoelde ‘So what?’ opmerking kunnen zijn.
Tabel 21 - Reacties op veilig vrijen simpel
Categorieën Reacties
Reacties die ingaan op het feit dat het is geplaatst - “Wat is dit dan [naam proefpersoon] [emoticon huilen van het lachen]”
- “Ow ow ow slechte zaak [mannennaam]”* - “Mooie selfie moppie”*
- “Haha”
- “Haha nee [naam reageerder] is geen selfie.” - “?”
- “Huh [naam proefpersoon]?? Reacties die ingaan op de inhoud
Reacties die over de vorm gaan
Overige reacties - “Mooie selfie moppie”*
- “Haha”
- “Haha nee [naam reageerder] is geen selfie.” - “Gaat deze op de front page?”*
*Deze reacties zijn mogelijk als grap bedoeld.
De reactie over of het een selfie is, lijkt bedoeld te zijn als grapje. Maar het is niet duidelijk of deze opmerking wordt gemaakt als grappige verklaring voor het plaatsen van de advertentie, in dat opzicht zou de reactie betrekking hebben op het feit dat het is geplaatst. Het zou ook zomaar een grapje kunnen zijn, in dat geval behoort de reactie tot de categorie overige reacties. De opmerking “Gaat deze op de front page?” behoort zonder twijfel tot de overige reacties. Waar dit precies over gaat is niet duidelijk en daarom is het lastig in te schatten of dit een grap betreft, wat wel het meest waarschijnlijk lijkt. Maar misschien past de advertentie wel echt heel goed op de front page van het document waarover de persoon spreekt.
Tabel 22 - Reacties op veilig vrijen complex
Categorieën Reacties
Reacties die ingaan op het feit dat het is geplaatst - “snoepert”*
- “Ben jij er ook geweest?”*
- “Is t do no hielendal ien de plosse slein?” (Vertaald naar het Nederlands:
“Is het je naar het hoofd gestegen?”)* - “Hahaha [naam proefpersoon]” - “Haha”
- “Whaha [naam proefpersoon]! Wat is dit voor plaatje? [emoticon met tong scheef uit de mond]” - “Nou inderdaad??”
- “Ik ben ook erg nieuwsgierig!!”
- “Misschien is het spam omdat ze vieze filmpjes aan het kijken was [lachende emoticon]”*
- “Hahaha even op de biechtstoel [naam proefpersoon]!! [emoticon die huilt van het lachen]”* - “Hahaha [emoticon die huilt van het lachen]” - “Huh wat doet dit op jouwn tijdlijn dan [toets combinatie die een blozende emoticon moet voorstellen]”
- “SCRIPTIE NICE” - “Nou ja”
Reacties die ingaan op de inhoud - “Whaha [naam proefpersoon] toch, ot dat mar dudelijk is [emotion die huilt van het lachen]” (Vertaald naar het Nederlands: “Whaha [naam proefpersoon] toch, als dat maar duidelijk is [emotion die huilt van het lachen]”) 1
- “Haha”
- “Gelukkig niet nee”* Reacties die over de vorm gaan - “Haha”
- “Nou ja”
Overige reacties - “snoepert”*
- “Vetklep”*
- “Ben jij er ook geweest?”*
- “[Naam proefpersoon] je bent mij vergeten te taggen”*
*Deze reacties zijn mogelijk als grap bedoeld.
De reactie “snoepert” zou twee betekenissen kunnen hebben. Zo zou het kunnen dat de reageerder hiermee wil zeggen ‘wat typisch dat jij dit plaatst, als snoepert zijnde’. In dat opzicht gaat de reactie impliciet over het feit dat de advertentie is geplaatst. Het zou echter ook een grappig bedoelde opmerking kunnen zijn zonder dat dit een reactie is die ingaat op het feit dat het is geplaatst. Eerder werd de reactie “Ben jij er ook geweest?” al benoemd tot impliciete reactie over het feit dat de
advertentie is geplaatst. Dit hoeft echter niet het geval te zijn. Het zou namelijk kunnen dat het een grap is van de reageerder, in dat geval behoort deze tot de overige reacties.
De ambigue reactie “Haha” zou een reactie kunnen zijn op de vorm van de advertentie. Het zou kunnen dat de reageerder hiermee wil uitdrukken dat hij of zij de advertentie grappig en/of slim gevonden vindt. Het kan ook zijn dat hij of zij de inhoud van de advertentie grappig vindt. Een laatste optie is dat reageerder het grappig vindt dat de proefpersoon de advertentie plaatste en misschien lacht hij of zij de proefpersoon zelfs uit. Ook de reactie “Nou ja” is lastig te interpreteren. Het zou een soort verontwaardigde reactie kunnen zijn op het feit dat het is geplaatst. Maar het zou ook een geschrokken reactie op de vorm van de advertentie kunnen zijn. De opmerking “Gelukkig niet nee” lijkt duidelijk in te gaan op de inhoud van de advertentie. Verwacht wordt dat dit als grap wordt gezegd, maar hier kan niet zomaar vanuit worden gegaan. Het zou ook kunnen dat dit een serieuze opmerking is.
Wat laten bovenstaande resultaten zien?
Als er naar de resultaten wordt gekeken vallen een aantal dingen op. Zo is in de overzichtstabellen van de reacties op de advertenties in bijlage 4.1. te zien dat er niet snel een echt gesprek of een discussie ontstaat over het onderwerp of de advertentie. Als er al een soort gesprek ontstaat dan gaat dit over het feit dat de advertentie is geplaatst of wordt er op een grap gereageerd, dit gebeurt drie keer. Eenmaal wordt er bij de auto fiets advertentie op de inhoud ingegaan en wordt er gesproken over omstandigheden waarbij het geaccepteerd is om de auto te pakken in plaats van de fiets. Maar in alle andere gevallen worden er losse reacties geplaatst, dit houdt in dat een nieuwe reactie niet voortbouwt op een eerdere reactie. In bijlage 6.1. is te zien dat er in zeven gevallen slechts één reactie wordt geplaatst en daar is dan ook geen sprake van een conversatie.
Wat ook opvalt is dat de vaak reacties ambigu zijn. Het is dan lastig om te bepalen tot welke categorie deze gerekend kunnen worden. Daarnaast is het niet altijd gemakkelijk te zien of de reactie grappig of serieus bedoeld is. Het overigens wel opmerkelijk dat een groot deel van de reacties mogelijk als grap bedoeld zijn. De categorie ‘Reacties die ingaan op het feit dat het is geplaatst’ lijkt het sterkst vertegenwoordigd te zijn. Toch geldt ook hierbij dat niet altijd duidelijk is of de reactie werkelijk ingaat op het feit dat het is geplaatst. Tussen de onderwerpen is hierbij een verschil aan te wijzen. Bij de veilig vrijen advertentie wordt vaker gereageerd op het feit dat het is geplaatst dan bij de auto fiets advertentie. De auto fiets advertentie krijgt meer reacties met betrekking tot de inhoud (8) dan de veilig vrijen advertentie (2). Maar ook hierbij is sprake van ambiguïteit en daarom dient er voorzichtig met dit verschil te worden omgesprongen. Reacties die ingaan op de vorm komen het minst voor: slechts drie keer en dan is het ook nog de vraag of dit echt een reactie is die ingaat op de vorm. Hierbij is geen verschil in onderwerp aan te wijzen.
De (verbaasde) reacties op het feit dat het is geplaatst lijken erop te wijzen dat face een belangrijke factor is op Facebook. Face is het publieke imago dat iedereen van zichzelf wil uitdragen (Brown en Levinson, 1987). De reacties op het feit dat het is geplaatst laten zien dat dit volgens de reageerders niet een manier is waarop men zich zou moeten/willen presenteren. De door vijf proefpersonen ontvangen privé reacties sluiten hierbij aan. Vier van deze proefpersonen kregen na het plaatsen van de veilig vrijen advertentie (soms meerdere malen) een serieus bedoelde vraag waarom zij deze hebben gepost. In twee gevallen werd zelfs gevraagd hoe deze op hun tijdlijn terechtkwam en of er misschien sprake was van een computervirus. Dit gebeurde zowel bij de simpele als de complexe variant. Bij één proefpersoon werd na het plaatsen van de simpele auto fiets advertentie door een persoon gevraagd waarom hij dit plaatste. Deze reacties zijn hiermee ook in te delen in de categorie van serieuze reacties die ingaan op het feit dat het is geplaatst. Dat deze vragen worden gesteld laat zien dat de proefpersoon zich niet zo zou moeten of willen presenteren volgens degenen die op deze wijze reageren. Daarnaast lijkt face zo belangrijk te zijn dat vijf proefpersonen de vraag in de privésfeer stellen. Het kan zijn dat zij dit deden om hun eigen face te beschermen: op die manier creëren zij geen zichtbare connectie met de Facebook post. Ook kan het zijn dat ze de face van de proefpersoon wilden beschermen door hem of haar niet in het openbaar aan te spreken op het feit dat de advertentie is geplaatst.
In totaal worden er drie advertenties gedeeld. Tweemaal de complexe veilig vrijen variant en eenmaal de simpele auto fiets advertentie. Een van de personen die de veilig vrijen advertentie deelde, plaatste daar de volgende tekst bij: “Is niet leeftijd gebonden”. Met deze reactie lijkt de persoon te doelen op het feit dat zo’n waarschuwende advertentie niet alleen geldt voor een bepaalde doelgroep,
maar voor iedereen die seksueel actief is. Met deze reactie wordt als het ware voortgebouwd op de inhoud van de advertentie.
Gesprekssoorten
Donné e.a. (in voorbereiding) identificeerden vier verschillende gesprekssoorten met betrekking tot gezondheidscommunicatie: fatische/ sociale communicatie, onderhandelen, voorlichten en aanspreken. Er is gekeken of dit ook op de data van dit onderzoek van toepassing is. Daaruit blijkt dat alle reacties aan een van de vier gesprekssoorten toe te kennen zijn.
De proefpersoon is de zender van de gezondheidsboodschap, middels de gezondheidsboodschap wordt de ontvanger voorgelicht of aangesproken. Bij de auto fiets advertentie lijkt er meer sprake te zijn van aanspreken. Men wordt erop aangesproken dat het beter is om de fiets te pakken in plaats van de auto om obesitas te voorkomen. De veilig vrijen advertentie is meer waarschuwend van aard en daarom lijkt hiermee sprake te zijn van voorlichten. Maar naast het voorlichten of aanspreken kan de zender ook fatische of sociale communicatie uitlokken met het plaatsen van de advertentie. Onderhandelen lijkt hier niet van toepassing te zijn vanwege de boodschappen van de advertenties. Het lijkt erop dat het plaatsen van de advertentie het begin zou kunnen zijn van drie soorten gesprekken: voorlichten, aanspreken en fatische/sociale communicatie. Maar zonder reactie ontstaat er geen gesprek, een gesprek komt immers van twee of meerdere kanten en reageerders hebben daarom ook invloed op het soort gesprek dat er ontstaat. De resultaten laten zien dat de reageerders de gesprekssoort op twee manieren kunnen beïnvloeden:
1. Met de reacties vullen reageerders voor de zender in wat voor soort gesprek hij of zij voor ogen had. Zij vullen als het ware voor de zender in wat het doel van de communicatie was. Worden er grapjes gemaakt, dan kan dit betekenen dat de reageerder denkt dat de zender de advertentie plaatste ter vermaak. In zo’n geval behoort het gesprek tot fatische/ sociale communicatie. Gaat de reageerder in op de inhoud, dan ziet de reageerder het als voorlichten of aanspreken. Het al dan niet serieus ingaan op het feit dat de advertentie is geplaatst zou kunnen betekenen dat de ontvanger de zender niet serieus neemt of niet geschikt acht als voorlichter of persoon die hem aanspreekt. In sommige gevallen is er echter sprake van een ambigue reactie, het zou dan kunnen dat de reageerder de proefpersoon niet serieus neemt als voorlichter, maar het is ook mogelijk dat er verwarring is ontstaan bij de reageerder over welke gesprekssoort er bedoeld was. De gesprekssoort onderhandelen kwam niet voor.
Een voorbeeld van een reactie waarbij de reageerder uitgaat van fatische/ sociale communicatie: • “[Naam proefpersoon] je bent mij vergeten te taggen” - bij veilig vrijen complex Een voorbeeld van een reactie waarbij de reageerder uitgaat van aanspreken:
• “Doe ik al, maar of het helpt?” - bij auto fiets simpel
Een voorbeeld van een reactie waarbij de reageerder uitgaat van voorlichten:
• “Whaha [naam proefpersoon] toch, als dat maar duidelijk is [emoticon die huilt van het lachen]” - bij veilig vrijen complex
Een voorbeeld van een reactie waarbij de reageerder uit zou kunnen gaan van voorlichten, maar wat ook op verwarring bij de reageerder zou kunnen duiden over welke gesprekssoort er bedoeld was:
• “Huh [naam proefpersoon??” - bij veilig vrijen simpel
2. Reageerders kunnen sturing geven aan het gesprek. In dit geval vullen zij niet voor de zender in wat zijn of haar communicatiedoel was, maar heeft de reageerder een eigen communicatiedoel. Zo sprak een reageerder zelf iemand aan op zijn gedrag door diegene te taggen. Daarnaast komt het voor dat de reageerder de zender aanspreekt op zijn of haar Facebook gedrag. Aanspreken kan dus in verschillende lagen voorkomen. Iemand anders begon bij de auto fiets advertentie te onderhandelen door situaties te noemen waarbij het wel
geoorloofd is om de auto in plaats van de fiets te pakken. Geen van de reageerders begon met de gesprekssoort voorlichten.
Het voorbeeld waarbij de reageerder begon met onderhandelen:
• “Nou vooruit… maar alleen als het niet regent!”- bij auto fiets simpel Een voorbeeld waarbij de reageerder de zender aanspreekt:
• “Huh wat doet dit op jouwn tijdlijn dan [toets combinatie die een blozende emoticon moet voorstellen]”- bij veilig vrijen complex
Een voorbeeld waarbij de reageerder met fatische/ sociale communicatie begint: • “En je paard dan?” - bij auto fiets complex
Zoals eerder al werd gezegd ontstaan er weinig echte conversaties en is er vooral sprake van losse reacties. In vijf gevallen is er wel sprake van een (korte) conversatie. In die gevallen geeft de eerste reageerder richting aan het soort gesprek, de reacties die daarop volgen laten zien dat de reageerder invulling geeft aan het soort gesprek dat de eerste reageerder probeert te creëren. In één geval wordt er bij de reacties een nieuwe richting gegeven aan het gesprek, dit gebeurt bij de complexe veilig vrijen advertentie:
1. “Whaha [naam proefpersoon]! Wat is dit voor plaatje? [emoticon met tong scheef uit de mond]” 2. “Nou inderdaad??”
3. “Ik ben ook erg nieuwsgierig!!”
4. “Misschien is het spam omdat ze vieze filmpjes aan het kijken was [lachende emoticon]” 5. “Hahaha even op de biechtstoel [naam proefpersoon]!! [emoticon die huilt van het lachen]” 6. “Hahaha [emoticon die huilt van het lachen]”
Bij de eerste reactie geeft de reageerder richting aan het gesprek door de proefpersoon aan te spreken op haar gedrag. Reactie twee en drie borduren hier op voort. De vierde reageerder geeft een nieuwe richting aan het gesprek, door het maken van een grap ontstaat er fatische/ sociale communicatie. De twee reacties die daarop volgen gaan hierin mee.
In bijlage 5.2. is een overzicht te vinden waarbij middels een codeschema wordt aangegeven welke gesprekssoorten te herkennen zijn in de reacties.