Informatie voor beleidsmakers: Directie van GGz-diensten

Wat is Begeleid Leren?

Begeleid Leren is het verlenen van geïndividualiseerde, praktische ondersteuning en gericht op het helpen van mensen met psychische beperkingen thun opleidingsdoelen te bereiken.

Wat zijn de principes die ten grondslag liggen aanBegeleid Leren? Begeleid Leren is gestoeld op de volgende principes:

• Verbeterd algeheel onderwijsresultaat voor personen met psychische beperkingen • Hoop is een onmisbaar element van het Begeleid Leren-proces.

• Zelfbepaling: Studenten maken zelf keuzes (stellen hun opleidingsdoelen) en dragen zelf de verantwoordelijkheid voor hun onderwijsproces

• Studenten zijn actief betrokken bij alle fases van hun Begeleid Leren-proces: zij bepalen zelf de criteria voor succes en tevredenheid en evalueren hun voortgang richting hun doelen

• Partnerschap tussen deelnemer en Begeleid Leren-medewerker • Diensten sluiten aan op de voorkeuren van de deelnemer • Gelijke/eerlijke toegang voor iedereen

• Ontwikkeling van vaardigheden van deelnemer en van ondersteuning uit de omgeving

• Een brug slaan met GGz-diensten • Ondersteuning zo lang als nodig is

Wat zijn de belangrijkste elementen van Begeleid Leren?

Begeleid Leren is gebaseerd op het kiezen-verkrijgen-behoudenmodel van het Center for Rehabilitation van Boston University.

• Kiezen: het kiezen van een opleiding die aansluit op de waarden, vaardigheden, talenten, interesses, financiële situatie en leerdoelen van de student.

• Verkrijgen: Het verkrijgen van toegang tot een opleiding van eigen keuze.

• Behouden: Het met succes en tevredenheid volhouden en afronden van de opleiding, door middel van het ontwikkelen van vaardigheden en ondersteuning.

Waarom is het belangrijk cliënten te helpen terug te gaan naar school of op school te blijven?

Psychische aandoeningen komen over het algemeen voor het eerst tot uiting tussen het achttiende en het vijfentwintigste levensjaar - de leeftijd waarop de meeste jongeren een (beroeps)opleiding in het hoger onderwijs volgen. Studeren is in onze samenleving een belangrijke manier om je voor te bereiden op een carrière en om je kansen in het leven te vergroten.Voor mensen met een psychische beperking is deze optie echter veelal niet beschikbaar.

Hoewel mensen met psychische beperkingen vaak een poging doen een studie te volgen zijn zij vaak niet in staat deze af te maken vanwege de aard van hun aandoening en de behandeling ervan. Ze lopen vaak tegen enorme obstakels aan, waaronder stigmatisering en discriminatie. In een economie waarin (hoger) onderwijs de sleutel vormt voor een

beroepscarriere eindigen mensen die niet in staat zijn een (beroeps)opleiding af te ronden vaak zonder of met een parttime baan.

Wat kunt u doen om cliënten met een psychische beperking te helpen op school te blijven?

In samenwerking met andere stakeholders (GGz, organisaties voor mensen met een beperking, gezins-, studenten- en cliëntenorganisaties en financieringsbronnen) kan een (hoge)school of universiteit Begeleid Leren-diensten opzetten, ontwikkelen, uitvoeren en evalueren om zo studenten met een psychische beperking te helpen (weer) naar school te gaan en op school te blijven.

De rol van student is één van de meest gewaardeerde rollen in onze samenleving en door (jonge) mensen met een psychische beperking te helpen bij het kiezen, verkrijgen en behouden van een reguliere opleiding, helpt u bij de maatschappelijke integratie als onderdeel van hun herstelproces.

Werkt Begeleid Leren?

Begeleid Leren is een veelbelovende interventie (SAMSHA, 2011). Een veelbelovende interventie kan door middel van sterke kwantitatieve en kwalitatieve gegevens positieve resultaten laten zien, maar is nog niet genoeg onderzocht of herhaald om te kunnen spreken van generaliseerbare resultaten op het gebied van onderwijs en geestelijke gezondheid. Wat kost Begeleid Leren?

De geïnvesteerde tijd verschilt enorm per student/cliënt. De frequentie en duur van de ondersteuning kunnen in de loop der tijd wijzigen, van één telefoontje van tien minuten per twee weken tot een persoonlijk gesprek tussen de student/cliënt en de begeleider twee maal per week tijdens examenperiodes. In de praktijk worden er elementen van het Begeleid Leren-interventieprogramma gebruikt in korte trajecten van vier of vijf sessies.

Ook de professionele achtergrond van Begeleid Leren-specialisten variëert. De meeste Begeleid Leren-specialisten hebben een bachelor of master in maatschappelijk werk,

psychiatrische verpleegkunde, ergotherapie of psychologie. Hierdoor variëren de personeelskosten ook.

Naast de personeelskosten zijn er extra kosten voor scholing, coaching en organisatorische aanpassingen.

Hoe wordt Begeleid Leren gefinancierd?

De financiering van Begeleid Leren-diensten verschilt van land tot land, van regio tot regio, en van organisatie tot organisatie. De geestelijke gezondheidszorg en het onderwijs hebben beide hun eigen financieringsstructuren. In de meeste landen is het mogelijk de extra Begeleid Leren-ondersteuning gefinancierd te krijgen door middel van een

arbeidsongeschiktheidsuitkering; in andere landen is dat niet mogelijk. Soms is het mogelijk de extra ondersteuning vergoed te krijgen via arbeidsintegratie- of -rehabilitatieregelingen. In sommige landen kun je een extra jaar studielening krijgen wanneer je een beperking hebt. De meeste onderwijsinstellingen hebben een dienst voor studenten met een beperking die hen extra ondersteuning biedt. Het wordt aanbevolen organisaties te raadplegen die het is gelukt de nodige extra ondersteuning gefinancierd te krijgen en daarom nuttige ideeën en strategieën kunnen delen.

Welke hulpbronnen zijn er met betrekking tot Begeleid Leren?

Op de website www.begeleidleren.nl is een gratis toolkit Begeleid Leren te vinden. De toolkit bevat materialen als informatiebrochures, interventiewerkboeken, workshops voor

onderwijspersoneel en GGz-medewerkers, omschrijvingen van good practices en een

handleiding voor de implementatie van Begeleid Leren. Op de website vindt u verder een lijst van publicaties over Begeleid Leren, een geannoteerde literatuurlijst en links naar relevante websites.

Scholing van medewerkers

Voor medewerkers zijn er cursussen beschikbaar over de filosofie, missie, principes en activiteiten van Begeleid Leren. Ook is er de mogelijkheid tot consultatie, waarbij medewerkers worden ondersteund bij de de implementatie van een Begeleid Leren-programma binnen hun eigen organisatie.

Voor meer informatie

Informatie over Begeleid Leren kan gevonden worden op www.begeleidleren.nl. 3.8 Competenties van Begeleid Leren-specialisten

Wat maakt iemand een goede Begeleid Leren-medewerker? Kunnen we de benodigde elementen/eigenschappen isoleren en kwantificeren? Wat zijn de minimaal benodigde formele vereisten? Het ImpulSE-projectconsortium heeft geen formele vereisten voor Begeleid Leren-medewerkers opgesteld.

Begeleid Leren-medewerkers in de landen die deel uitmaken van het consortium komen uit uiteenlopende beroepen en hebben verschillende opleidingen gevolgd. Hoewel er in de

toekomst misschien wel scholing gericht op Begeleid Leren-competenties zou kunnen komen, is onze werkwijze nu gebaseerd op de veronderstelling dat herstelgerichte

hulprelaties gecreëerd en onderhouden kunnen worden door begeleiders met uiteenlopende achtergronden. Het is handig als de Begeleid Leren-dienst in kwestie leden in de organisatie heeft die professioneele gezag uitstralen, aangezien dit gezag vaak van fundamenteel belang is bij een samenwerking met partners en bij het onderhandelen over de identiteit van Begeleid Leren-diensten met wetgevers.

Het consortium is vanaf het begin van het ImpulSE-project geïnteresseerd geweest in deze vragen en heeft een brainstormsessie uitgevoerd die als doel had de kenmerken van een goede Begeleid Leren-medewerker in kaart te brengen. Dit resulteerde in de volgende uitsplitsing:

• Bondgenootschap, de attitude

(1) “Niets over ons zonder ons.” Bevordert deelname aan alle processen. (2) Richt zich op onafhankelijkheid; is pro-actief en procesgeörienteerd.

(3) Durft informeel/open over zichzelf te zijn, met zelfironie en innemend taalgebruik. (4) Is emotioneel beschikbaar.

• Bondgenootschap, de vaardigheden (1) Stelt vragen, luistert en geeft direct antwoord. (2) Werkt samen, deelt macht.

(3) Vormt een band met/leeft mee met de student/cliënt en deelt ervaringen door middel van open communicatie.

(4) Is breed in zijn/haar benadering; negeert geen onderwerpen die studenten willen bespreken.

• Kennis van (1) Onderwijssysteem.

(2) Uitkerings- en gezondheidszorgsystemen (3) Coaching-/counselingtechnieken.

(4) Hulpmiddelen/instrumenten om studieprestaties te verbeteren. (5) Mogelijkheden voor maatschappelijke participatie.

(6) GGz-hulpbronnen anders dan tradionele behandelmethodes. (7) Beperkingen van de doelgroep.

(8) Onderzoek met betrekking tot Begeleid Leren. • Samenwerkingsvaardigheden

(1) Bouwen van bruggen om maatschappelijke participatie te bevorderen. (2) Netwerkvaardigheden.

(3) Belangenbehartiging en onderhandelingsvaardigheden. • Begeleid Leren-attitude

(1) Hoopgevend.

(2) Respectvol.

(3) Maakt gebruik van positief taalgebruik en oplossingsgericht pragmatisme. (4) Heeft geduld, is tolerant en ondersteunt op empathische wijze

• Begeleid Leren-vaardigheden

(1) Helpt bij het kiezen van het opleidingsdoel van eigen voorkeur van de deelnemer. (2) Helpt bij het verkrijgen van het opleidingsdoel van eigen voorkeur van de

deelnemer.

(3) Helpt bij het behouden van het onderwijsdoel van eigen voorkeur van de deelnemer.

(4) Herkent kwetsbaarheden en tekenen van een dreigende terugval.

Wij zien Begeleid Leren als een op mensenrechten gestoelde en op rolherstel gerichte dienst. Van het grootste belang voor een succesvol Begeleid Leren-proces is de relatie tussen de begeleider en de student/cliënt. Een deel van de effectiviteit van verscheidene Begeleid Leren-interventies wordt bepaald door de relatie die zich ontwikkelt tussen de begeleider en het individu die de begeleiding ontvangt. De begeleider kan het proces bevorderen door een bekwaam luisteraar, empathisch en respectvol te zijn. Door bezig te zijn met en een band op te bouwen met de student/cliënt vergroot de begeleider de kans dat het Begeleid Leren-proces de student/cliënt helpt de gewenste opleidingsdoelen te bereiken. Het belang van de relatie voor succesvolle hulp en positieve leerresultaten is wellicht het meest onderzochte onderwerp in alle gedragswetenschappen. De implementatie van het Begeleid Leren-proces vereist daarom een begeleider met goede interpersoonlijke vaardigheden (Anthony & Farkas, 2009, p. 13, aangepast naar Begeleleid Leren )