4. Wat wil de man?
5.2 Disciplinering van ‘natuurlijke’ schoonheid als ideaal
5.2.5. Hyperrealiteit als uitgangspunt
Susan Bordo (2003) spreekt in haar werk over het begrip hyperrealiteit. Hiermee doelt zij op een afspiegeling van de werkelijkheid die mooier en aantrekkelijker is dan de werkelijkheid zelf. Dit zijn beelden, zowel bewegend als stilstaand, die in dit geval het ideale uiterlijk tonen. In een onbewust psychologisch proces dat is gericht op overleving en aanpassing aan de omstandigheden vormen deze beelden vergelijkingsmateriaal voor ieder die hiermee in aanraking komt. De hyperrealiteit die gecreëerd wordt, wordt volgens Bordo door mensen vaak belangrijker gevonden dan de realiteit zelf. De constructie van de werkelijkheid, de hyperrealiteit, is bedoeld om een bepaald beeld en een zeker verlangen op te roepen bij degene die er naar kijkt. Op deze manier wordt de kijker beïnvloed in zijn of haar perceptie van de werkelijkheid. De mannen in dit onderzoek blijken beïnvloed te zijn door zo’n hyperrealiteit. Zo vertelde Maarten eerder al dat hij soms het idee heeft dat iedere vrouw gewoon donkere wimpers heeft in plaats van dat dit komt doordat zij mascara draagt. Olivier vertelt over het idee dat vrouwen nooit oksel en beenhaar zouden hebben:
Harige benen en oksels bijvoorbeeld. Dat zie je eigenlijk nooit. Nooit in films, op billboards, in bladen etc. Je ziet nergens een haartje. Ik denk dat dit ooit bedacht is, dat dit niet kan bij vrouwen, en nu zie je dat het ook uit den boze is als vrouw om beharing te hebben op je lichaam.
43
Deze gedachte blijkt een hyperrealiteit te zijn waar de geïnterviewde mannen door beïnvloed worden. Ook Sjors vertelt hierover. Hij vertelt eerst het ideaalbeeld van het uiterlijk van vrouwen dat er volgens hem bestaat en vertelt vervolgens dat hij hier zich best in kan vinden:
Ik denk dat maatschappelijk gezien dunner meer gewaardeerd wordt, en toch ook wel goede billen of goede borsten en dergelijke.[…] Ik denk dat ik best een gematigde mening heb en dat dat best wel overeenkomt met hoe de maatschappij hier over denkt.
Het blijkt dat de geïnterviewde mannen allen, in meerdere of mindere mate, beïnvloed zijn door een gecreëerde hyperrealiteit die gedisciplineerd en geïnternaliseerd is. Belangrijk is dat blijkt dat hyperrealiteit onder de geïnterviewden eerder een uitgangspunt is wanneer er sprake is van een oppervlakkige relatie. In hoofdstuk 4.4. kwam dit al naar voren aangezien hier bleek dat hoe oppervlakkiger de relatie tot een vrouw, hoe belangrijker het uiterlijk en hoe minder belangrijk het innerlijk een rol speelt in de aantrekkingskracht tot die vrouw. Wanneer er sprake is van een liefdesrelatie kan er volgens deze redenering dus eerder over hyperrealiteit worden heengestapt en wordt de realiteit belangrijker gevonden. Hyperrealiteit blijkt echter vrijwel altijd van invloed te zijn op de eerste indruk die we van iemand hebben. In hoofdstuk 5.1.1. bleek namelijk al dat de eerste indruk die de geïnterviewden hebben van het uiterlijk van een vrouw zeker belangrijk is, ongeacht of een relatie in een minder oppervlakkige relatie overgaat of niet.
44
6. Conclusie
In een kwalitatief onderzoek is onderzocht wat de perceptie is van tien studenten aan de Universiteit van Amsterdam over het uiterlijk en de schoonheidspraktijken van vrouwen. In totaal zijn er tien semi-gestructureerde interviews afgelegd onder studenten van eenentwintig tot en met vierentwintig jaar die de basis vormen van dit onderzoek. Uitgangspunt voor dit onderzoek is een patriarchale cultuur waarin vrouwen bezig zijn te voldoen aan een schoonheidsideaal dat wordt bepaald door de ogen van mannen. Dit uitgangspunt is gebaseerd op ideeën van Michel Foucault met betrekking tot disciplinering van kennis.
Alle geïnterviewden hebben aangegeven dat zij, wanneer zij hier bewust over nadenken, geen druk zouden willen uitoefenen op vrouwen met betrekking tot hun uiterlijk en bijbehorende schoonheidspraktijken. Zij hebben dan ook allen het idee dat zij geen duidelijke schoonheidsidealen hebben en wat dit betreft weinig van een vrouw eisen. Een vrouw zou vooral natuurlijk moeten zijn en hierdoor niet te veel met haar uiterlijk bezig moeten zijn. Bovendien zou zij vooral zelfvertrouwen moeten uitstralen om aantrekkelijk te worden gevonden. Ondanks deze uitspraken is er na grondige analyse van de interviews toch gebleken dat de geïnterviewden wel degelijk heldere ideeën hebben over wat acceptabel is met betrekking tot het uiterlijk en wat niet en wat zij hierin van een vrouw verwachten. Het is namelijk gebleken dat de geïnterviewde mannen eerder contact maken met vrouwen die aan bepaalde schoonheidsidealen voldoen. Deze vrouwen hebben allemaal een slank figuur zonder lichaamsbeharing en een sprekend gezicht. Deze verwachting komt overeen met ‘het wilde wijf’ waarover werd gesproken in de inleiding van deze scriptie. De geïnterviewde mannen hebben namelijk allemaal aangegeven dat zij ‘natuurlijke’ schoonheid belangrijk vinden. Ze vinden het belangrijk dat een vrouw slank is, maar ook veel eet. Dat een vrouw weinig tot geen make-up draagt maar toch een uitgesproken gezicht heeft. En dat een vrouw weinig met haar uiterlijk bezig is maar toch verzorgd over komt. De geïnterviewden lijken allen ‘het wilde wijf’ na te streven die door Reijmer is benoemd tot ‘niet-bestaande’ droomvrouw. ‘Niet-bestaand’ omdat hier sprake is van een naturel-paradox. Het is namelijk niet zo dat mannen zich het meest aangetrokken voelen tot vrouwen zonder make-up, maar de make-up moet gewoon natuurlijk ogen. Mannen hebben het idee dat zij een natuurlijke droomvrouw hebben, maar in werkelijkheid is dit helemaal niet waar. Het blijkt dat de geïnterviewden stellen dat zij een vrouw willen die natuurlijk is en dus weinig met haar uiterlijk bezig is. Daarnaast willen zij echter ook een vrouw die slank is, zich scheert en enigszins make-up draagt. Oftewel, de mate van natuurlijkheid die deze mannen werkelijk
45
aantrekkelijk vinden is waarschijnlijk minder groot dan dat zij zelf denken. De geïnterviewde mannen lijken schoonheidsidealen te hebben die in strijd zijn met elkaar. Volgens Liesbeth Woertman heeft de cosmeticabranche hier een grote invloed op. De cosmeticabranche zou er volgens haar namelijk in geslaagd zijn de indruk te wekken dat vrouwen wakker worden als een ‘naturel’ beauty, met mascara en lippenstift op hun gezicht. Doordat de cosmeticabranche hierop inspeelt lijken mannen te denken dat zij vooral vallen voor een ‘naturel’ uiterlijk, in werkelijkheid blijkt dit echter helemaal niet zo te zijn. Bovendien doen veel vrouwen geloven dat zij dit een ‘naturel’ beauty zijn. Veel vrouwen putten zich in hun schoonheidspraktijken uit om aan deze absurde uiterlijke verwachtingen te voldoen. Op deze manier worden mannen bevestigd in hun schoonheidsidealen.
Een interessante vraag is hoe het kan dat de geïnterviewden aan de ene kant duidelijke idealen hebben met betrekking tot het uiterlijk en schoonheidspraktijken van vrouwen, en zich hier aan de andere kant weinig van bewust lijken te zijn. Volgens Michel Foucault en Susan Bordo is dit te verklaren vanuit het dominante discours met betrekking tot uiterlijke schoonheid dat volgens hen individuen disciplineert. Discours zijn de verhalen over de werkelijkheid die de realiteit vormgeven. Het discours dat dominant is bepaalt voor een groot deel hoe mensen dingen om zich heen zien. Het heersende discours is afhankelijk van waar de macht ligt. Uit alle interviews is gebleken dat alle geïnterviewden stellen dat volgens hen de macht om te bepalen wat het dominante discours is met betrekking tot aantrekkelijkheid van de vrouw voor een belangrijk deel bij de media ligt. De media vormen onze opvatting over dat wat aantrekkelijk is en hebben de macht om onze perceptie van ons lichaam te definiëren en de idealen die hiermee samengaan tot ons door te laten dringen. Bordo noemt dit ook wel een hyperrealiteit. Dit houdt een afspiegeling van de werkelijkheid in die mooier en aantrekkelijker is dan de werkelijkheid zelf. Het zijn beelden, zowel bewegend als stilstaand, die in dit geval het ideale uiterlijk tonen. De hyperrealiteit waar de geïnterviewde mannen door zijn beïnvloed is het idee van natuurlijke schoonheid. De nauwe samenwerking van de media en de cosmeticabranche maakt deze beïnvloeding mogelijk. Bepaalde idealen worden als gevolg van disciplinering geïnternaliseerd. Dit betekent dat individuen het dominante discours, die wordt geconstrueerd, eigen maken. Belangrijk is dat de mate waarin het dominante discours is geïnternaliseerd onder de geïnterviewde mannen verschilt en dat de ene man zich hierbij meer bewust is van de beïnvloeding door het dominante discours dan de andere. Opvallend is echter dat alle geïnterviewde mannen beïnvloed zijn door een gecreëerde hyperrealiteit die gedisciplineerd en geïnternaliseerd is. Door de internalisering van
46
natuurlijke schoonheid als schoonheidsideaal door zowel mannen als vrouwen is het mogelijk dat mannen een ‘niet-bestaande’ vrouw, namelijk ‘het wilde wijf’, als droomvrouw hebben.
48
7. Bibliografie
Beausoleil, N. (1991) ‘Makeup in Everyday Life. An Inquiry into the Practices of Urban American Women of Diverse Backgrounds’, in: Nicole Sault (ed), Many Mirrors. Body Image and Social Relations. New Brunswick: Rutgers University Press: 33-58.
Bordo, S. (2003) Unbearable weight: feminism, western culture, and the body. Berkeley.
Brug, van der, J.(2001) Levensfasen en werk. Coachen, leidinggeven, teamwork. Christofoor: Zeist.
Bryman, A. (2012) Social Research Methods. Oxford: Oxford University Press.
Darlow, S. & M. Lobel (2010) Who is Beholding my Beauty? Thinness Ideals, Weight, and Women’s Responses to Appearance Evaluation. Sex Roles, Vol.63(11): 833-843.
Foucault, M. (1969) The Archaeology of Knowledge and the Discourse on Language. New York: Harper Colophon.
Frost, L. (2001) Young Women and the Body. Palgrave Macmillan: Basingstoke.
Frost, L. (2005) ‘Theorizing the Young Woman in the Body’, in Body & Society, vol.11(1). London: Sage Publications: 63-85.
Haugaard, M. (2002) Power a Reader. An introductory guide to some of the most significant perspectives on the subject of power within social and political theory. Manchester University Press: Manchester.
Mazur, A. (1986) ‘U.S. trends in feminine beauty and overadaptation’, in Journal of Sex Research, Vol.22(3): 281-303.
49
Reijmen, L (2015) ‘Opkomst en ondergang van het coole wilde wijf’. Beschikbaar via: www.volkskrant.nl/leven/opkomst-en-ondergang-van-het-coole-wilde-wijf~a3880916/ [3 maart 2015].
Ritzer, G. (2013, 9th ed.) Sociological Theory (international student edition). New York: McGraw-Hill.
Schöttelndreier, M. (2014) ‘Dit wil de man. Het grote Volkskrant Magazine-onderzoek naar het schoonheidsideaal (m/v)’. Beschikbaar via: www.volkskrant.nl/dossier- mannenspecial/dit-wil-de-man~a3784084/ [19 maart 2015].
Swierstra, J. en E. Tonkens (2008) De beste de baas? Verdienste, respect en solidariteit in een meritocratie. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Waal, T. de (2014) ‘Letterlijk en figuurlijk gezichtsverlies’. Beschikbaar via:
www.nrcreader.nl/artikel/7239/letterlijk-en-figuurlijk-gezichtsverlies [20 maart 2015].
Woertman, L. (1994) Beelden van een lichaam. De mentale representatie van lichaamsbeelden. Lisse: Swets & Zeitlinger.
50
8. Bijlage
Gebruikte foto’s:
Foto 1:
51
Foto 3:
52
53 Interview guide:
Pitch
Er is veel bekend over dat wat vrouwen verwachten dat mannen mooi vinden aan vrouwen. Er is hierbij veel onderzoek gedaan naar dat wat een vrouw doet om aan deze verwachting te voldoen. Er is echter weinig onderzoek gedaan naar wat jonge mannen mooi vinden bij vrouwen en wat zij vinden van de dingen die vrouwen doen om zich mooi te maken. In dit onderzoek ben ik daarom geïnteresseerd in juist de mening van jonge mannen.
Interview opzet
Het interview zal bestaan uit twee verschillende onderdelen. Voorafgaand zal ik vragen naar een aantal persoonlijke gegevens. Deze gegevens zijn voor mijn eigen informatie.
Vervolgens in het eerste deel zal ik vragen naar wat jij mooi vind bij vrouwen en wat jij vindt van dingen die vrouwen doen om zich mooi te maken.
In het tweede deel van het interview zal ik vragen naar algemene idealen over het uiterlijk van vrouwen die er volgens jou bestaan en algemene idealen over dat wat vrouwen zouden moeten doen om er mooi uit te zien.
Vooraf zeggen
Bovendien is het belangrijk dat alles wat je nu zegt en de gegevens die ik nu van je heb op een vertrouwelijke manier worden verwerkt. Alles zal op anonieme wijze worden verwerkt waardoor herleiding to jou niet mogelijk is voor de lezer van mijn bachelorscriptie.
Persoonlijke gegevens
- Naam - Leeftijd - Woonplaats
- Studie, Universiteit/Hogeschool en jaar van studie - Relatiestatus
54 Deel 1
Eigen verwachting ten opzichte van het uiterlijk van vrouwen Ik heb hier een aantal foto’s van verschillende vrouwen.
- Wat vind jij van het uiterlijk van deze vrouwen? - Welke vrouw spreekt jou het meest aan? Waarom? - Welke vrouw spreekt je het minst aan? Waarom?
- Wat vind jij mooi/belangrijk aan het uiterlijk van vrouwen? / Als je voor jezelf een knappe vrouw zou moeten beschrijven, hoe zou zij eruit zien?
o Gezicht (vorm, verhouding, lippen, ogen, neus)
o Lichaamsvorm (gewicht, vorm, maat, borsten, billen, taille, benen, buik, heupen)
o Haarcoupe (kleur, lengte)
o Kleding (kledingkeuze, strak, wijd, netjes, casual) o Make-up (hoeveelheid, natuurlijk, opvallend)
Afknappers? Wat wil je absoluut niet zien?
Eigen verwachting ten opzichte van lichaamspraktijken van vrouwen met betrekking tot het uiterlijk
Wat vind jij dat een vrouw moet doen om er mooi uit te zien? o Make-up (ogen opmaken, lippenstift, nagels)
o Haarcoupe (haren krullen, verven, föhnen) o Kleding (keuzekleding)
o Beharing (scheren)
o Huid (parfum, dag/nachtcrème, zonnebank, sauna, douchen)
Afknappers?
Zit er voor jou ook een grens aan? Is het altijd aantrekkelijk, ook als een vrouw hier ver in gaat? (tijd, energie)
Deel 2
Bestaande ideaalbeelden ten opzichte van het uiterlijk van vrouwen Wat is volgens jou het algemene heersende ideaal van een mooie vrouw?
o Gezicht (vorm, verhouding, lippen, ogen, neus)
o Lichaamsvorm (gewicht, vorm, maat, borsten, billen, taille, benen, buik, heupen)
55
o Haarcoupe (kleur, lengte)
o Kleding (kledingkeuze, strak, wijd, netjes, casual) o Make-up (hoeveelheid, natuurlijk, opvallend)
En wat wil men juist niet zien?
Bestaande ideaalbeelden ten opzichte van lichaamspraktijken van vrouwen met betrekking tot het uiterlijk
Wat wordt er volgens jou in het algemeen verwacht van vrouwen met betrekking tot wat een vrouw doet om er mooi uit te zien?
o Make-up (ogen opmaken, lippenstift, nagels) o Haarcoupe (haren krullen, verven, föhnen) o Kleding (keuzekleding)
o Beharing (scheren)
o Huid (parfum, dag/nachtcrème, zonnebank, sauna, douchen)
Den je dat mannen ook grenzen kennen wat betreft hoe ver vrouwen er in gaan om mooi te zijn?
Wat willen mannenjuist niet?
Afsluiting
Dat waren alle vragen die ik je wilde stellen. Bedankt voor je tijd. Zijn er verder nog punten die niet aan de orde zijn geweest die je wel van belang acht? Of wil je verder nog iets toevoegen?