3050 Souder yet baten af sijn comen,
+
(70)
Men had hier an wel vernomen.+
Ens nieuwent weerd u vermeten. Warensi also beseten
Van u, alse gi van hem hier sijt, 3055 Ic weet wel dat gi niet langen tijd
+
(75)
Licgen sout vor dese stede,+ Sijn souden u bestriden gerede, Al waer uwer .vjj. iegen drie,
+
bl. 70 f.
+
Si anegingent, donket mie.
3060 Dit was van dien vrouwen die sprake,
+
(80)
Maer daer quam af gene wrake.+
Hoe die keyser daer asselgierde enen steen entie van Florense
uutquamen .L.
Doe die keyser had gelegen Een lange stont der stat iegen, Keerdi daer bi dor enen casteel 3065 Met sire liede een groet deel,
+
(5)
Ende asselgierden dien gereet.+
Tot sanderdages hi daer street, Ende doen veldine daer inden gront. Dit werd dien vander stede cont, 3070 Ende togen ute met een conroet
+
(10)
Op een berch hoge ende groet,+
* Var. Sp. L.F.
Soudere iet baten of sijn comen,+ 70 Mer hadt hier wel an vernomen.
Hens niewets wert u vermeten, Waren si also beseten
Van u als gi hier van hem nu sijt, Ic weet, dat gi niet lange tijt+
3051 Door den naad in het perkament werd het vers over twee regels geschreven 3052 Idem.
*
Daer die keyser hilt besonder In ene grote delle onder. Si waenden wel in der manieren 3075 Den keyser van boven scoffieren.
+
(15)
Doen dit tskeysers liede sagen,+
Hieraf si hem niet versagen,
Ende mijn her Heinrijc van Vlaenderlant3078 Reet doe vaste om den cant
3080 An dene side des berchs gehende,
+
(20)
Ende met hem oec met genende+
Die here van Blankenen ter noet,3082 Ende met hem een groet coenroet. Dese voren op dene side
3085 Vanden berge gewillech te stride,
+
(25)
Ende die biscop van Triere,+3086 Ende her Robbrecht voren sciere,3087
* Var. Sp. G.F.
3077 niene 3078 here 3079 an den c.
3082 Bl. een groot conroot
3083 Dese voeren mit hem daer ter noot. 3084 Ende voeren op ene side
3085 gewillech ontbr. - ten 3086 Entie
3078 Heinrijc van Vlaenderlant = Hendrik van Vlaanderen, Rijksmaarschalk, broeder van Gwij
van Vlaanderen en zoon van graaf Gwij van Dampierre. Hij werd door keizer Hendrik VII tot graaf van Lodi verheven. Wordt o.a. vermeld in Mon. Germ. Hist. Leges, IV4, blz, 461 3082 here van Blankenen = Frederik van Blankenheim, ridder. Hij wordt vermeld onder de ridders
die de bekroning van keizer Hendrik VII te Rome bijwoonden. Zie de Notitia ad coronationem
imperialem spectens (in Constitutiones et acta publica imperatorum et regum. Mon. Germ. Hist. Leges, IV4, blz. 1279). Zijn wapenschild wordt er op deze wijze beschreven: d'or... on
lion de sables au lembiaux de geules besante d'argant
3086 biscop van Triere = Boudewijn van Luxemburg, broeder van keizer Hendrik VII. Hij werd
tot aartsbisschop van Trier verkozen den 7denDecember 1307 en stierf den 21stenJanuari 1354
3087 Robbrecht = Robrecht van Anjou, koning van Napels (1309), hoofd der Welfen in Italië. Hij
huwde Violante van Aragon, zuster van Jakob II, dochter van Peter III (1297). In 1311 benoemde hem paus Clemens V tot vicaris in het koninkrijk Napels. Hij stierf in 1343 op 68-jarigen ouderdom.
*
An dander side des berges mede, Ende die keyser voer gerede 3090 Jegen hem in haer ansichte,
+
(30)
Ende sloech opward gedichte+
Ende wildese van voren bestaen. Die ander die dit [ver]namen saen Datmense aldus beringen soude, 3095 Gingense vlien alse houde
+
(35)
Wat si consten ter stat ward.+ Doen keerde die keyser metter vard Van daer tote Assentane.3098
Daer lach hi al den winter, ic wane. 3100 Daer voer die marscalc harentare
+
(40)
Ende verbar ende slicht aldare+ Castele, dorpe wide ende side, Hi woeste daer in alle tide Der viandelant den winter alsoe. 3105 Naden winter trac hi toe
* Var. Sp. G.F. 3088 Banderside d. berchs m. 3089 Entie 3091 sloeghen o. wel g. 3092 wildense 3093 Dander - vernamen 3095 Ghinghen vl. also h. 3101 E. berade e. slechte 3103 allen 3105 hi do
3091 opward hs.: op w'd 3093 vernamen (emend. VERDAM, M.W., I, 885, Aanm. 1, i.v. benemen) hs.: benamen 3094 Door den naad in het perkament werd het vers over twee regels
geschreven 3096 ward hs.: w'd 3097 vard hs.: v'd 3100 marscalc hs.: m'scalc.
3098 Assentane = San Casciano, in het Val de Pesas. Hendrik VII sloeg er zijn kamp den 3den
November 1312 (zie zijn mandaat aan zijn vicaris te Pisa en aan den magistraat aldaar (Constitutiones et acta imperatorum et regum, IV2, blz. 896-897, in Mon. Germ. Hist., Leges IV). De keizer verbleef aldaar tot den 13denJanuari 1313.
* + bl. 71 a. + (45) +
Te Pitsebone, daer maecti saen+3106
Een neuwe stat, hebbic verstaen, Ende dese hete oec na des Mont I[m]peri[a]l, sijt gewes.3109
Hoe die keyser te Piseward trac .Lj.
3110 Na desen tiden, hebbic vernomen, So es die keyser te Pise comen.3111
Daer gaf hi orlof alse houde Wie dat thusward varen woude,
+
(5)
Dat hi vore, ende daerna+ 3115 Onboet hi weder, alsict versta,
Versce liede in dietscen lande, Dier men hem vele meerre sande, Da[n] hire nie hadde te voren.
+
(10)
Oec senden hem, alse wijt horen,+ 3120 Die coninc van Cecilien Frederijc3120
.Lx. galeiden lovelijc, * Var. Sp. G.F. 3108 deetse heten 3109 sijts 3110 desen dinghen, h. 3112 also 3113 Wie so th.
3107 Een hs.: .i. 3109 Imperial hs.: Inperiel Opschrift: Piseward hs.: Pise w'd 3113 thusward
hs.: thus w'd 3117 meerre hs.: weder (cf. 3138) 3118 Dan (emend. VERDAM, M.W., II, 52)
hs.: Dat.
3106 Pitsebone = Poggibonsi, stad in Toscane, 22 kilom. ten N.-W. van Siëna, aan den samenloop
van de Staggia en de Elsa, linker bijrivier van den Arno
3109 Mont Imperial = Monte Imperiale (Keizersberg), bij Poggibonsi. Het opbouwen van de
nieuwe stad werd midden Februari 1313 ondernomen. JOH.DECERMENATE, op. cit., cap. 56 (blz. 115)
3111 Pise. Keizer Hendrik VII verbleef te Pisa van 10 Maart tot 8 Augustus 1313
3120 Die coninc = Frederik III, koning van Sicilië (derde zoon van Peter III van Aragon,
Rijksadmiraal (geboren tusschen 1273 en 1275). Hij huwde, in 1303, Eleonora, dochter van keizer Hendrik VII. Hij volgde zijn vader op na dezes dood. Hij stierf in 1313.
*
Ende dammierael van Geneven mede3122
Met .xxv. galeiden gerede,
+
(15)
Die van Venege .xx. [voer]waer,+3124 3125 Ende die van Pise .xxv. aldaer.
Ende binnen dat daer die keyser lach, So quamen viande op een dach Om den keyser scade te doene.
+
(20)
Ende .lxxjj. vromer baroene+
3130 Togen nu iegen aldat here, Ende sconfierdent in die were, Ende wonnen op hem .xvj. banieren, Diesi brachten sonder vieren
+
(25)
Den keyser te siene openbaer,+ 3135 Des hadden si grote ere daer.
Doent uutward ginc metten heren Wildi weder te Romenward keren, Want hi had nu volx meer
+
(30)
Dan hi noyt hadde eer.+ 3140 Dus quamensi, alsict versta,
Te Semiliaet tot Duska.3141
Daer verbar hi den wingerd mede, Entie castele, entie dorpe gerede.
+
(35)
Doen vorense ten castele florentijn.+3144 3145 Daer wonnense dat vorborch sijn,
Ende doen vorense vor Cole saen.3146
Daer slichtense den wingerd sonder waen.
* 2124 .xx. voerwaer hs.: .xx.v . waer. LELONGleest .xx.v hondert waer, de kopiist heeft het verkortingsteeken na de v voor een kleine c (hondert) genomen. VERDAM, M.W., IX, 1534,
stelt voor: xx (galeiden) vor waer 3127 een hs.: .i. 3130 uut hs.: wt 3134 siene: LELONG
drukt Siene (Siena); Cene, bij VELTH. 3136 uutward hs.: wt w'd 3137 Romenward hs.: Romen w'd 3142 wingerd hs.: wing'd 3147 wingerd hs.: wing'd.
3122 Geneven = Genua
3124 Venege = Venetië
3141 Semiliaet = Savignano, in Toscane, 6 kilom. ten N.-W. van Prato. - Duska = Tuscia (=
Toscane)
3144 castele florentijn = Castelfiorentino (lat. Castrum Florentinum), in de provincie Florence, 17
kilom. ten Z.-O. van Sanminiato en op de Elsa, linker bijrivier van den Arno 3146 Cole = Colle, stad in de provincie Siëna (Toscane).
*
Daerna op onsen Vrouwenavont31483148
+
(40)
Quamen si vor Cene terstont,+ 3150 tAlf oeste was dit, Godweet,
Daer gincmen stormen vaste gereet Optie stede. Doe quam na das Een broeder Bernard, die doe was3153
+
(45)
Des keysers biechter, dat verstaet,+ 3155
+
bl. 71 b.
+
Ende sprac: ‘Wildi minen raet Doen ende laet mi gaen hier binnen Deser stat, ic salse u met minnen Op doen geven, want ic aldaer
+
(50)
Vriende hebbe. Doen gaf daernaer+
3160 Die keyser orlof daer in te gane. Broeder Bernard, die na minen wane Daer in blidelijc ontfaen was, Ende op traethus geleit na das,
+
(55)
Ende groet presente daer gegeven,+ 3165 In weet wat daer was gedreven,
Maer doe hi weder uutquam, Seidi den keyser, dat hem gram
* Var. Sp. G.F.
3150 Te half Oest 3151 vaste ontbr.
3155 sprac: here, w. minen r. 3156 daer b.
3158 ic sal daer
3159 Vr. hebben, weet vorwaer 3160 orloveden
3164 grote
3165 En w. watter of es g.
3148 Vrouwenavont hs.: vrouwenavont 3153 Een hs.: .i. 3155 Wildi hs.: wildi 3166 uutquam
hs.: wtquam.
3148 op onsen Vrouwenavont = 14 Augustus
3148 Cene = Siëna
3153 Bernard, biechtvader van keizer Hendrik II = Bernardino de Montepulciano (Monte Policiano)
van de orde der predikheeren. Zie de getuigenissen (14 September 1313-15 Mei 1315) omtrent den dood van Hendrik VII in Constitutiones et acta imperatorum et regum, IV, blz. 1303 (Mon. Germ. Hist. Leges IV).
*
Die stat ware sere utermaten.
+
(60)
Hi hadder wel na dlijf gelaten,+
3170 En haddent die predicare gedaen, ‘Die mi ontstaken den vianden saen.’ Dit seidi om een behendichede. Des anderdages hilt feeste mede
+
(65)
Die keyser op onser Vrouwendach,+3174 en 3176 3175 Daer ic u af sal doen gewach.
Des keysers feeste, die hi helt daerna, met sine doet .ljj.
In ogeste op onser Vrouwendach, Daer men vele af secgen mach, Hielt die keyser Heinric feeste, Ende dede gebieden minst ende meeste 3180
+
(5)
Wie dat wil, al openbaer,+ Dat hi te Rome come daer, Ende ete ende drinke ende si blide. Des dages vroe wel betide, Da[de] die keyser messe anvaen 3185
+
(10)
Ende wilden onsen here ontfaen,+ Ende broeder Bernard dede de messe, Daer men af seget dese verraetnesse,
* Var. Sp. G.F.
3170 hadden die predicaren 3172 op ene
3173 andren d. helt hi f.m. 3176 In den Oost
3179 minste
3180 Wat dat wille openbaer 3181 Datten hove come aldaer 3184 Dede d.k.m. anevaen 3185 wilde
3186 seide die misse 3187 die verradenisse
3172 een hs.: .i. 3174 Vrouwendach hs.: vrouwendach 3176 Vrouwendach hs.: vrouwendach 3184 Dade hs.: Dat.
*
Dat hi den keyser vergaf aldaer Metten sacramente inden outaer. 3190
+
(15)
Wantmen doet ons verstaen+
Dat hi tvenijn had gedaen
Tusscen nagel ende vleesch, wet dat, Van sinen d[um]e ende, alst ter stat Die keyser ontfinc dat sacrament, 3195
+
(20)
So keerdyt ende winde daer omtr[e]nt+ Ende veninet al sonder waen,
Dit dede mi sijn coster verstaen. Ende doe messe gesongen was, Gincmen eten saen na das. 3200
+
(25)
Die keyser was daer hoge geseten,+
Maer was daer blide over dat eten. Die keyser sende broeder Bernarde3202
+
bl. 71 c.
+
Van vor hem een gerechte warde Met ere scotelen selverijn. 3205
+
(30)
sAnderendages, na dese feeste sijn,+
Vorense daerbi ende wonnen saen Een steine molen, hebbic verstaen. Daer lagensi .jjjj. dage stille alsoe Ende broeder Bernard was mede doe. 3210
+
(35)
Daer werd die keyser so ontdaen,+ Dat hine mochte riden no gaen, Want venijn wrachte in heme. Doe droechmen alsic verneme Op een orsbaer tot Bo(e)n Covent.3214
3215
+
(40)
Dus bleef hi licgende recht omtrent+ Tot op Sent Bertolomeusavont,3216
Ende rechte, optie selve stont
* 3193 dume hs.: dinne, LELONGdrukt dinne 3194 sacrament hs.: sacram't 3195 omtrent hs.:
omtrint 3203 een hs.: .i.; warde hs.: w'de 3207 Een hs.: .j. 3214 een hs.: .i.; Bon Covent hs.: Boen Covent 3215 omtrent hs.: o'trent.
3202 Bernard, zie vs. 3153
3214 Bon Covent = Buonconvento, gemeente in Toscane (provincie Siëna), 23 kilom. ten Z.-O.
van Siëna en op den linker oever van den Ombrone 3216 Sent Bertelomeusavont = 23 Augustus 1313.
*
Dat hi starf, een lettel vor dien, So was broeder Bernard gaen zien 3220
+
(45)
Wat die keyser dade. Daernaer+
Alsi sine doet sach openbaer, Maecti hem weder in dat keren. Doe vraechden hem daer die heren Wat die keyser dade? Hi seide 3225
+
(50)
Hi hoept wale. Ende sonder beide+ Dedi .jj. legele vollen met wine, Ende maectem hene stillekine. Doemen des geware werd daer, Ende die keyser doet was daernaer, 3230
+
(55)
Volgedemen hem doe na gereet,+
Maer hi was hem ongereet Want hi ontfoer hem te Cene.3232 Si vingen sinen cnecht na tgene, Ende die liede, sonder waen. 3235
+
(60)
Hoe die dinge waren vergaen,+ Wat magic u secgen hieraf meer? Dus bleef die keyser doet haer heer Ende sanderdages oec daerna Vordemen te Pise, alsict versta, 3240
+
(65)
Met groten sere vordemen voren+
.xjj. orsse, als wijt horen,
* Var. Sp. G.F.
3225 hoopte 3226 twe vlesschen 3227 maecte hem henen 3230 doe ontbr. 3234 Entie l. 3236 u h. of s. mere 3237 die here
3241 XII orssen untvercoren
3218 een hs.: .i.
*
Van sinen wapinen ende op met .xjj. ridders waren geset, Gewapent also na die maniere 3245
+
(70)
Tot onser Vrouwen, dat hi sciere+
Werd begraven na keysers warde, Daer menich sere om mesbarde. God hoede sine ziele van miswinde!3248 Dit es vanden viften boeke dinde.
* Var. Sp. G.F. 3242 wapine e. daer op m. 3244 in dier m. 3245 Te o. Vr. daer na sc. 3246 Wart hi b. 4248 miswende 3249 Dits - tende
3245 Vrouwen hs.: vrouwen 3246 warde hs.: w'de 3247 mesbarde hs.: mesb'de.
*
Hier begint die seste boec vander vifter pertien
+bl. 71 c. +
Ho[e] Lodewijc ende Vrederijc beide Coninc worden .j.
+
bl. 71 d.
+
Die meeste vrese, die enige es Van allen vresen, dat sijt gewes, Dats die vrese van der doet; Ja die geleeft heeft albloet 5 Nader werelt bliscap gerede,
Ende gesonts lijfs dan mede Siere genuechten gevolget heeft, Alse desen dan sijn lijf begeeft Onversien, dats ene vrese 10 Boven al; want in dese
* Var. Sp. G.F.
Opschrift: Hier beghint die seste boec in der vijfter paertye van den Spieghet Hystoriale.
vs. 1 enige ontbr.
2 a. wesene, sijts g. 6 l. oec. m. 8 zijn leven 9 dat sijn vresen 10 desen
Opschrift: Hoe hs.: ho; Lodewijc hs.: Lodew'; Vrederijc: in het hs. voluit 1 Die: de D op dezelfde wijze met rubriek en blauw versierd als bij den aanvang der vorige boeken; vss. 1-3 over 6 regels verdeeld wegens de versierde D, na es, gewes en doet telkens een punt.