In figuur 1 is het conceptueel model te zien. In dit model zijn de relaties tussen de verschillende begrippen in 1 oogopslag te zien.
Figuur 6.1 conceptueel model Regelgeving G3 richtlijnen GRI 2002 Transparantie Ontwerprichtlijn 3410 (verificatie) Maatschappelijk verantwoord ondernemen Rule based vs. Principle based Transparantie – benchmark/beslissingsins trument
In dit figuur zijn de factoren te zien die invloed kunnen hebben op de transparantie van maatschappelijke verslagen en regelgeving (G3 richtlijnen). Externe accountants kunnen de ontwerprichtlijn 3410 gebruiken om hun controle van de maatschappelijke verslagen in te richten. Omdat de G3 richtlijnen gericht zijn op het thema maatschappelijk verantwoord ondernemen, wordt ook het maatschappelijk verantwoord ondernemen toegelicht. Het feit of regelgeving rule of principle based is opgesteld heeft effect op de transparantie van maatschappelijke verslagen. De transparantiebenchmark is een jaarlijks kwantitatief onderzoek naar de transparantie van de maatschappelijke verslagen.
Hoofdstuk 7 Onderzoeksopzet
In dit hoofdstuk wordt aangegeven hoe het onderzoek is aangepakt. Als eerste wordt aangegeven binnen welk kader het onderzoek uitgevoerd is. Vervolgens hoe het onderzoek uitgevoerd is, met welke data het onderzoek uitgevoerd is en hoe deze data geanalyseerd wordt.
7.1 Steekproef
Om te onderzoeken in hoeverre ondernemingen transparant zijn over hun maatschappelijke prestaties, heb ik mij gericht op de Nederlandse ondernemingen. De keuze is gevallen voor de Nederlandse ondernemingen omdat deze in Nederland met dezelfde regelgeving op het gebied van milieu etc. te maken hebben.
De steekproef omvat 70 ondernemingen die ook onderzocht zijn voor de transparantiebenchmark. De transparantiebenchmark onderzoekt of bedrijven bepaalde onderdelen hebben verwerkt in het maatschappelijke verslag dat de onderneming heeft gepubliceerd. Er wordt verder niet gekeken naar landelijke trends of trends binnen de onderneming zelf (Berenschot, 2005). In bijlage B zijn de ondernemingen te zien, die in de steekproef zijn opgenomen.
De benchmark onderzoekt de 175 grootste ondernemingen van Nederland op basis van hun omzet. In dit onderzoek worden de 10 beste ondernemingen onderzocht uit de groep ‘kopgroep’, 15 ondernemingen uit de groep ‘peloton’ en 10 ondernemingen uit de groep ‘achterblijvers’.
Er wordt gekeken naar de maatschappelijke verslagen van verslagjaar 2005 en 2004 . Dit, omdat de maatschappelijke verslagen van het jaar 2006 op dit moment nog niet allemaal beschikbaar zijn. Op deze manier kan er ook een betere vergelijking getrokken worden anders wordt de kans gelopen dat bepaalde ondernemingen niet in het onderzoek mee worden genomen omdat het maatschappelijke verslag nog niet beschikbaar is. Er is gekozen voor 2 jaren omdat er onderzocht wordt wat de ontwikkeling is van de transparantie, daarvoor zijn meerdere jaren nodig. De transparantiebenchmark vormt de basis voor dit onderzoek dus deze wordt ook gebruikt (jaar 2005 en 2006).
7.2 Data
Voor het verzamelen van de data, de maatschappelijke verslagen van de gekozen ondernemingen, wordt gebruik gemaakt van de webpagina www.duurzaamheidverslag.nl. Op deze webpagina worden de bedrijven die een separaat maatschappelijk verslag hebben gepubliceerd weergegeven. Mocht het gebeuren dat een maatschappelijk verslag niet op de site staat, dan wordt contact opgenomen met de onderneming. Mocht een onderneming geen maatschappelijk verslag publiceren dan wordt de informatie, die de onderneming publiceert over duurzaamheid in het jaarverslag, gebruikt.
Om te achterhalen in hoeverre er daadwerkelijk sprake is van transparantie is wordt een beslissingsinstrument ontwikkeld waarop de maatschappelijke verslagen worden gecontroleerd, dit beslissingsinstrument is in bijlage A opgenomen. Dit beslissingsinstrument is tot stand gekomen door het uitvoeren van een literatuuronderzoek. In dit beslissingsinstrument komen de belangrijkste thema’s waarover een onderneming transparant kan zijn aan de orde. Op basis van dit beslissingsinstrument wordt een vergelijking gemaakt met het cijfer voor de transparantie die de transparantiebenchmark aan de onderneming toekent en de transparantie op basis van dit beslissingsinstrument.
7.3 Onderzoeksmethode(n)
In dit onderzoek is voornamelijk gebruik gemaakt van de documentenanalyse. Bij een documentenanalyse worden de documenten gescreend en de punten waarop gelet moet worden, worden geanalyseerd.
Bij een documentenanalyse wordt gebruik gemaakt van bestaande gegevens. In dit onderzoek wordt de inhoud van de maatschappelijke verslagen geanalyseerd en vervolgens in categorieën ingedeeld (op basis van het beslissingsinstrument). Op deze manier wordt een kwalitatieve documentenanalyse gedaan. (Baarda en de Goede, 2001)
Ook is er een beslissingsinstrument opgesteld en op basis hiervan wordt ook onderzoek gedaan. In dit beslissingsinstrument komen belangrijke vragen over het maatschappelijk verantwoord ondernemen aan de orde. Op deze punten worden de maatschappelijke verslagen gecontroleerd. Er wordt gekeken naar wat de ondernemingen over dat betreffende punt rapporteren. Noemen de ondernemingen
alleen het begrip en het feit dat de onderneming hiermee rekening houdt of rapporteren ze er in hun maatschappelijke verslag meer over. Door het gebruik van dit beslissingsinstrument wordt er ook een kwantitatief onderzoek gedaan. (Baarda en de Goede, 2001)
Het nadeel van een documentanalyse is dat elk individu een gegeven anders kan interpreteren en dat het onderzoek daardoor moeilijk reproduceerbaar is. Ik heb dit proberen te ondervangen door de maatschappelijke verslagen meerdere keren te beoordelen en daarna de verschillen tussen de beoordelingen analyseren.
De transparantiebenchmark handhaaft een onderverdeling in groepen. Deze zelfde onderverdeling handhaaf ik ook bij dit onderzoek. Zodat er ook op verschillen tussen deze groepen getoetst kunnen worden.
7.3.1 Beslissingsinstrument
In dit beslissingsinstrument komen de volgende onderwerpen aan de orde. Het beslissingsinstrument zelf is in bijlage A bijgevoegd.
- Economische aspecten
Effecten van investeringen, kerncijfers en economische doelstellingen - Sociale aspecten
Arbeidsvoorwaarden, mensenrechten en diversiteit - Milieu aspecten
Waterverbruik, papierverbruik, Co2 uitstoot, bodemverontreiniging, energieverbruik en hergebruik van materialen
- Verificatie van het verslag - Afzonderlijk verslag
Dit zijn de hoofdonderwerpen waarop de maatschappelijke verslagen worden beoordeeld. In het beslissingsinstrument staan de deelonderwerpen ook uitgewerkt. Het is voor een onderneming niet voldoende als het alleen maar het onderwerp even aansnijdt en er verder geen gegevens over vermeldt. Wil een onderneming transparant zijn dan zal de onderneming met meer gegevens, resultaten en bewijzen moeten komen. Het bedrijf met de meeste punten is dan ook het meest transparant.
Waarom juist deze factoren? Op sociaal gebied besteden de G3 richtlijnen veel aandacht aan onderwerpen als mensenrechten en arbeidsvoorwaarden. Er zijn zelfs aparte prestatie-indicatoren voor het beschrijven van mensenrechten net zoals voor het beschrijven van de arbeidsvoorwaarden. Op economisch gebied wordt er veel aandacht besteed aan economische gevolgen van de organisatie in de maatschappij. Ook wordt ingegaan op de effecten op de duurzaamheid van economische investeringen. Bij de milieu aspecten wordt natuurlijk ingegaan op de uitstoot van CO2 om het broeikaseffect te verkleinen. Andere belangrijke aspecten zijn het gebruik van water en het hergebruik van materiaal in een bedrijf. Hiervoor heeft het GRI ook aparte prestatie-indicatoren benoemd.
Ook wordt een beschrijving van de transparantie op de bovenstaande aspecten (milieu, sociaal en economie) gegeven. Dit gebeurt door beschrijvende statistiek.
Hoofdstuk 8 Resultaten
In dit hoofdstuk worden de resultaten van het onderzoek behandeld. In de eerste paragraaf wordt de beschrijvende statistiek behandeld en in de tweede paragraaf wordt antwoord gegeven op de deelvragen.