Herinnering

Door de kanalisatie veranderde Westerwolde in enkele decennia van een geïsoleerd gebied omringd door heide en veen in een beter ontsloten gebied met grote landbouwarealen. De waterwegen, bruggen, sluizen en sluiswachterswoningen vormen de meest indrukwekkende sporen van de kanalisatie in het landschap. Daarnaast is er het in 1913 onthulde monument voor de man die zich ontpopte als een succesvol pleitbezorger van de kanalisatie van Westerwolde. Het monument voor Boelo Tijdens is enigszins verscholen op een steenworpafstand van het Vereenigd-Kanaal achter Veelerveen te vinden. Nadat de Kanalisatiewet in 1901 werd aangenomen, werd de stem van Tijdens en van de Vereeniging steeds minder gehoord. In deze paragraaf kijken we terug op een aantal organisaties en personen die betrokken waren bij de kanalisatie van Westerwolde. Wat gebeurde er met hen en zien we er nog sporen van terug in het hedendaagse landschap van Westerwolde?

Op 17 september 1901 kwam er een einde aan de politieke carrière van Boelo Tijdens in de Tweede Kamer. Hoewel in de kranten werd gesuggereerd dat hij definitief zou verhuizen naar Den Haag was dat geenszins het geval. Tijdens bleef zich vanuit Nieuw-Beerta inzetten voor de Kanalisatie-Vereeniging en hield zich actief bezig met het openbare leven in Oost-Groningen. In 1902 nam hij zitting in een commissie die zou onderzoeken of er een kanaal aangelegd kon worden vanaf het Veendiep bij Bellingwolde door Duitsland, langs het Hebrecht naar Bourtange. Dit zou de zoveelste vergeefse poging worden om in samenwerking met de Duitsers een grenskanaal te realiseren.278 Het jaar daarop pleitte hij op een bijeenkomst van de handelsvereniging te Winschoten voor een groot verbindingskanaal tussen Bellingwolde en Delfzijl. Als het aan Tijdens lag, zou de waterweg van Bellingwolde naar Nieuweschans niet gegraven worden. In plaats daarvan zou Westerwolde in verbinding komen te staan met Delfzijl.279 Zo krijgen we de indruk dat Tijdens, bevangen door het succes van de Kanalisatie-Vereeniging, nogmaals een groots project wilde aanpakken.

In de leeftijd van slechts 45 jaar overleed Tijdens op 28 mei 1904. Drie dagen later werd hij in aanwezigheid van vele belangstellenden naar zijn laatste rustplaats gebracht op de begraafplaats van Nieuw-Beerta. Dr. Tresling sprak als vriend en namens de Kanalisatie-Vereeniging. Notaris Koning deed datzelfde als voorzitter van Eigen Haard.280 Op de eerst volgende vergadering van de Vereeniging werden Tijdens herdacht. Tresling stelde voor het nog aan te leggen Vereenigd-Kanaal om te dopen tot het Boelo Tijdens-Kanaal. Dit voorstel werd goedgekeurd en zo kreeg Tijdens naar het idee van Tresling “het schoonste

Het nieuws van de Dag, 27 mei 1902.

279

Algemeen Handelsblad, 15 mei 1903. Nieuwsblad van het Noorden, 16 mei 1903. Dit kanaal is overigens nooit gerealiseerd.

280

130

monument”.281 Zodoende luidt de volledige naam van het kanaal vanaf de Noabersbadde in Veelerveen het ‘Vereenigd of B.L. Tijdens-Kanaal’. De weg die parallel aan het kanaal loopt van Veelerveen tot aan de Rhederbrug is de B.L. Tijdensweg.

Enkele jaren later besloot het bestuur van de Kanalisatie-Vereeniging dat de taak van de Vereeniging volbracht was. In feite was de rol van de Vereeniging al uitgespeeld nadat de Kanalisatiewet in 1901 was aangenomen. Op 9 november 1908 vond de laatste algemene vergadering plaats op dezelfde plek waar de Vereeniging in 1891 het levenslicht zag, de Harmonie te Winschoten. Het bestuur is voldaan, maar ook enigszins teleurgesteld. Voldaan, omdat de kanalisatiewerkzaamheden langzaam maar zeker vorderden. Teleurgesteld, omdat het nieuwe waterschap geen erkenning gaf en sympathie betoonde aan de Vereeniging aan wie zij het bestaan dankte.282

De vrees van dr. Tresling, dat de Vereeniging in de loop der tijd in de vergetelheid zou raken, was zeer begrijpelijk. Nadat de kanalisatiewerkzaamheden van start waren gegaan, ging vrijwel alle aandacht uit naar de uitvoerder: het waterschap Westerwolde. In 1908 was de noodzaak van het bestaan van de Kanalisatie-Vereeniging verdwenen en het had er alle schijn van dat Westerwolde nu eindelijk gekanaliseerd zou worden. Het resterende geld in de kas van de Vereeniging werd besteed aan een gedenknaald voor Boelo Tijdens. Daarnaast werd er een collecte gehouden om het monument te kunnen financieren.283 Zo kon op 7 oktober 1913 onder grote belangstelling de gedenknaald bij de Vriescheloosterbrug onthuld worden.284

Het monument bij de Vriescheloosterbrug is aan Boelo Tijdens gewijd, maar vormt in zekere zin ook een plaats van herinnering aan het werk van de Vereeniging. Niet voor niets staan de jaartallen 1892-1908 en dus niet de leefjaren van Tijdens op de gedenknaald. De allerlaatste zin in de notulen van de Vereeniging getuigt hier van. “De bestuursleden hebben zich een eerezuil gesticht in de harten der Westerwolders. Hunne namen zullen ook door volgende geslachten met eere worden genoemd.”285 Tresling, Boels, Hommes, Oterdoom, Koning, Schortinghuis, Edzes. Ontelbare uren hadden ze gespendeerd in het kader van hun bestuursfunctie binnen de Vereeniging.

Evenals de Vereeniging, verloor de Bond van Orde door Hervorming steeds meer aan betekenis. Hoewel de reformistisch-conservatieve achterban grootse plannen en idealen had, bleek de Bond in de praktijk amper te functioneren.286 Dat kan niet gezegd worden van de Vereeniging. De Vereeniging vormt een uitzonderlijk voorbeeld van een particulier initiatief in de moderne tijd, dat zou leiden tot de transformatie van een landstreek.

281 RHC GrA, toegang 398, inv. nr. 10 notulen algemene vergadering 25 juli 1904.

282

RHC GrA, toegang 398, inv. nr. 12 notulen algemene vergadering 9 november 1908.

283

RHC GrA, toegang 398, inv. nr. 19 Administratieboek. Het aantal bijdragen uit Westerwolde kon op één bladzijde bijgehouden worden, terwijl de bijdragen uit het Oldambt meerdere bladen innamen. Ironisch genoeg draagt de gedenknaald de tekst “Het dankbare Westerwolde”.

284

Nieuwsblad van het Noorden, 7 oktober 1913.

285 RHC GrA, toegang 398, inv. nr. 12 notulen algemene vergadering 9 november 1908.

286

131

Het waterschap Westerwolde nam het onderhoud van het monument op zich. Dit waterschap, dat was opgericht om de kanalisatie uit te voeren, bleef nog lang – zij het in gewijzigde vorm – bestaan. Na een reorganisatie van de waterschappen, ging het waterschap Westerwolde in 1968 samen met Pekela en Reiderland gezamenlijk verder als het waterschap Reiderzijlvest. Ir. Zandstra – in 1902 aangesteld – bleef tot 1940 in dienst als waterbouwkundige van het waterschap Westerwolde.

“Het is met een zekere schroom dat wij u rond zullen leiden door Westerwolde. Schroom omdat Westerwolde niet meer het natuurlijke landschap is van weleer en dat het zoo lang is geweest.”; deze woorden sprak de hoofdingenieur van het waterschap Westerwolde, ir. Zijlstra, toen hij in 1939 de leden van de enkele jaren eerder opgerichte vereniging Het Groninger Landschap toesprak.287 Inderdaad, Westerwolde was in relatief korte tijd ongekend veranderd. Het oude karakter van de esdorpen en de beekdalen was echter niet verdwenen. De enorme onbewoonde heide- en veengronden, de turfputten, de boekweitvelden, de plaggenhutten, na 1950 waren ze vrijwel geheel verdwenen. In zekere zin vormde dat een doel van de Vereeniging. Dat er nu geen woeste gronden meer zijn in Westerwolde is vooral te danken aan de kanalisatie die tussen 1908 en 1920 plaats had.

H. Wubs, ‘Westerwolde niet meer het natuurlijke landschap van vroeger’, Westerwolde 3-4 (2010) 58-60. 14. Herinnering aan de kanalisatie: brug, kanaal, brugwachters-woning en gedenknaald.

132

133