Gratificaties uit de ontstane relaties

In paragraaf 5.4 bleek dat er op etnische websites relaties ontstaan die een vervolg krijgen in een offline omgeving. Factoren die daar aan bijdragen zijn de hoeveelheid tijd die men aan elkaar besteedt en de duur en intensiteit van de online gesprekken. Naast deze fac-toren kwamen in de groepsdiscussies ook motieven en behoeften aan de oppervlakte die inzicht geven in de gratificaties van de nieuw ontstane relatie. Ik heb getracht deze te categoriseren volgens het stramien van de mediabehoeften en motieven uit Hoofdstuk 4 en aan de hand van de categorisering van gratificaties van McQuail

(1987): ‘informatie’, ‘identiteit’, ‘integratie en sociale interactie’, en ‘entertainment’. Het bleek echter dat de verkregen gratificaties niet in de eerste twee genoemde categorieën onder te brengen zijn. De gratificaties in categorie ‘sociale integratie en interactie’ en in de categorie ‘entertainment’ kwamen wel overeen met de gratificaties die verkregen worden uit de offline ontmoetingen. Het grootste deel van de gratificaties past echter in de categorie ‘entertainment’ (zie tabel 5.1).

145

Tabel 5.1: Gratificaties offline relaties (nieuwe gratificaties vet aangegeven) Behoeften ^{Gratificaties} Mediagebruik Gratificaties offline ontmoetingen Integratie en sociale interactie Inzicht vergroten in omstandigheden van anderen Sociale empathie

Zich identificeren met anderen en een gevoel krijgen tot een groep te behoren

idem Sociale rollen helpen uit te

voeren

Een basis vinden voor

conversatie en sociale interactie ^idem Een substituut vinden voor echt gezelschap

In staat zijn om contact te onderhouden met familie, vrienden en samenleving

Entertainment

Escapisme, of proberen problemen te vergeten

Ontspannen idem Intrinsieke cultuur of esthetisch plezier beleven ^idem De tijd vullen uit verveling idem Emoties kunnen uiten idem Seksuele opwinding idem

Spanning Nieuwsgierigheid bevredigen Eenzaamheid verdrijven Relatie Daten Vriendschap opbouwen Romantische relatie opbou-wen

Uit de verkenning van de data kwam een aantal belangrijke be-hoeften en motieven naar voren die leiden naar een offline relatie: ‘spanning’, ‘nieuwsgierigheid bevredigen’, ‘eenzaamheid verdrijven’, ‘daten’, ‘vriendschap opbouwen’ en ‘romantische relaties opbouwen’. Deze behoeften komen echter niet voor in het schema van McQuail.

146

‘Spanning en nieuwsgierigheid bevredigen’ heb ik ondergebracht in de categorie ‘entertainment’, omdat de spanning die de jongeren voelen vooral ook opgezocht wordt om plezier te beleven. Ook bij de gratificaties ‘nieuwsgierigheid bevredigen’ en ‘eenzaamheid verdrij-ven’ staat het plezier voorop. De gratificaties ‘daten’, ‘vriendschap opbouwen’ en een ‘romantische relatie opbouwen’ heb ik niet in die categorie ondergebracht. Daarvoor is een nieuwe behoeftecategorie toegevoegd: ‘Relatie’. De behoefte aan daten, vriendschap en een romantische relatie hebben een duurzamer karakter dan ‘entertain-ment beleven met de ander’. Bij entertain‘entertain-ment past een ele‘entertain-ment van vrijblijvendheid. Ook al kan een gratificatie als ‘entertainment’ aan-wezig zijn bij het opbouwen van een vriendschap of een romantische relatie, er worden toch meer verwachtingen aan de ontmoetingen gekoppeld, verwachtingen die niet geheel vrijblijvend zijn. Wanneer aan die verwachtingen niet wordt voldaan, krijgt de relatie ook geen vervolg.

Een schema van behoeften en gratificaties voor offline re-laties verschilt dus in hoge mate van het schema van McQuail voor mediagebruik en zelfs met het uitgebreide schema voor gratificaties van etnische websites uit Hoofdstuk 4. Twee categorieën zijn volle-dig verdwenen en er is een hele nieuwe categorie toegevoegd: relatie. Binnen de twee categorieën die wel in het oorspronkelijke schema stonden, treffen we ook verschillen aan. In de offline relaties wordt niet naar alle gratificaties gezocht, wat wel het geval is bij het gebruik van etnische media. De verkregen gratificaties laten wel zien dat een aantal behoeften die leiden naar het gebruik van etnische websites ook kunnen leiden tot het aangaan van nieuwe relaties. Ook de om-zetting van de online relaties naar offline relaties wordt gedreven door behoeften en gratificaties.

5.6 Conclusie

In dit hoofdstuk is nagegaan of het bezoek en gebruik van specifieke etnische websites leidt tot online en offline relaties met andere be-zoekers van die sites en welke gratificaties daardoor eventueel wor-den verkregen. Het antwoord op deze vraag is dat er inderdaad rela-ties ontstaan, zowel online als in het ‘echte’ leven.

De behoeften die leiden tot het aangaan van online relaties op etnische websites zijn voornamelijk terug te vinden in de categorie

147

‘entertainment’ in paragraaf 5.5. De jongeren gaan online contacten met elkaar aan om verveling te verdrijven, om plezier te bele-ven, emoties te uiten, of spanning te beleven. Daarnaast bezoeken jongeren etnische websites vanuit de behoefte om nieuwe mensen ontmoeten. Dit zijn de behoefte aan daten, aan serieuze roman-tische relaties en aan vriendschap. Deze behoeften worden ook in de literatuur genoemd. Zij variëren met de hoeveel tijd, de duur en de intensiteit waarmee de interactie online heeft plaatsgevonden. Een aanvulling op de literatuur is dat er ook sprake is van onderliggende, minder manifeste, behoeften. Zo kwam de behoefte aan daten soms voort uit nieuwsgierigheid en aan spanning. Die behoeften kenden aanzienlijke variatie: eenmalige ontmoetingen, bijvoorbeeld bij de jongeren die een jongen of een meisje ‘checken’, wisselden elkaar af met contacten die leidden tot zwakke vriendschappen, hechte vriendschappen of zelfs romantische relaties.

De omzetting van online relaties naar offline contacten veron-derstelt ten eerste enige vaardigheid met de computer, met name het vermogen ermee te experimenteren. Ten tweede veronderstelt het dat betrokkenen persoonlijke informatie durven uit te wisselen met onbekenden. Daarbij is de een voorzichtiger en minder snel geneigd zich bloot te geven dan de ander. Eigenschappen en voorwaarden als ‘durven te vertellen over jezelf’ gelden niet voor elke internetgebruiker. Dat geldt ook voor chatters die weliswaar de behoefte hebben om te ‘praten’, maar de stap naar de ‘real life’ niet durven te zetten.

Niet alle theorieën waar ik van uit ging bleken toepasbaar op deze materie. Bourdieus begrip ‘sociaal kapitaal’ is lastig toe te pas-sen op de relatievorming en de betekenis van relaties. In de eerste plaats is het onduidelijk wat de actoren precies bezitten, dus wat het kapitaal is. Voor het ontstaan van netwerken dienen partijen immers iets te hebben om met elkaar uit te wisselen. Een tweede moeilijkheid bij de toepassing van het begrip is dat de offline relaties los en vast, duidelijk en diffuus, kortstondig en duurzaam kunnen zijn. Ook de toepassing van Putnams begrippen ‘bridging’ en ‘bon-ding kapitaal’ ligt niet voor de hand. Deze begrippen veronderstellen groepen en relaties binnen en tussen de eenheden. Uit het veldwerk kwam echter naar voren dat de offline relaties voornamelijk binnen de etnische groep plaatsvinden. Van bridging is dus nauwelijks spra-ke, hoewel veel relaties op het internet met relatief onbekenden ont-stonden en er dus sprake was van zwakke netwerken. De meest voor-komende uitkomst is dat relaties binnen de groep worden uitgebreid. Dat is mede afhankelijk van het type relatie: als het vriendschappen,

148

romantische of zakelijke relaties betreft, dan leiden die tot uitbrei-ding van het (etnische) groepsnetwerk. Maar het is onduidelijk onder welke condities dergelijke relaties duurzaam zijn.

De relatievorming, zowel online als offline, is beter te type-ren met het concept sociabiliteit. De etnische websites bieden een digitale ontmoetingsplek waar men ongedwongen en vrij met elkaar in contact kan treden. De meeste ontmoetingen komen vooral tege-moet aan behoeften die overeenkomen met ongedwongen gezellig-heid en plezier. Het concept ‘etnisch sociabiliteit’ (Gowricharn,

2014) is daarom een betere typering van het aangaan van online

relaties op de etnische websites en de omzetting ervan naar offline contacten, dan het concept ‘sociaal kapitaal’. De gratificaties die ver-kregen worden uit de offline ontmoetingen zijn voor een groot deel dan ook onder te brengen in de categorie ‘entertainment’. Behoeften aan duurzame relaties zoals vriendschap en romantische relaties zijn van een andere orde, maar sluiten behoeften uit de categorie ‘entertainment’ niet uit. Deze sociabiliteit heeft een etnisch compo-nent omdat de respondenten er bewust voor kiezen om gebruik te maken van de etnische websites.

Etnische websites,