en arbeid
Immigratiebeleid Van Dalen en B roeders Kathedersocialisten en sociale ingenieurs in migratiezaken
bestempeld.23 De extra economische groei die de Nederlandse bevolking te danken heeft aan de komst van arbeidsmigranten is uiterst gering.24
... en gevoel heeft voor internationale
verhoudingen
Net als de meeste deelnemers aan het debat over migratie delen wij de mening dat je het interna tionale perspectief niet uit het oog moet verlie zen. Dit gaat vooral op voor zaken als illegale m i gratie, asiel- en arbeidsmigratie. Migratie is zel den een aangelegenheid die alleen maar w in naars kent en, zoals gesteld, zit menig Europese verzorgingsstaat niet te wachten op enorme m i gratiestromen van buiten de eu . Maar het besef zal bij de potentiële bestemmingslanden toch ook moeten doordringen dat bepaalde migra tiestromen niet volledig beheers- en houdbaar zijn en dat problemen tevens aan de bron aange pakt moeten worden. Dat vereist enerzij ds een hernieuwde rol voor ontwikkelingshulp, maar anderzij ds is het wellicht zinniger om krachten in het leven te roepen die buitenlandse investe ringen stimuleren en internationale handelsbar rières uit de weg ruimen. Internationale handel, in het bijzonder, kan een uitweg uit het dilemma van Europese verzorgingsstaten zijn. Goederen handel en migratie zijn tot op zekere hoogte equivalent. Wanneer wij goederen importeren dan importeren we indirect de arbeid en het ka pitaal die gemoeid zijn met de productie van die goederen. Goederenstromen zijn in feite pakket jes kapitaal en arbeid en aangezien ontwikke lingslanden rijker zijn aan arbeid dan het westen 6 4 ligt het voor de hand dat wij arbeidsintensieve
producten, zoals textiel, importeren. Natuurlijk valt er wel wat op af te dingen omdat internatio nale handel niet altijd zo makkelijk tot stand komt als hier wordt aangegeven, maar de logica van handelen volgens comparatieve voordelen van landen is onverbiddelijk. Het productiepro ces in het westen is relatief kapitaalintensief en dat in ontwikkelingslanden relatief arbeidsin tensief. Het ligt voor de hand om goederen te im- porteren waar men een relatief nadeel in heeft
en goederen te exporteren waar men een relatief voordeel in heeft. Internationale handel in goe deren kan wel degelijk als substituut voor inter nationale migratie fungeren. De beleidsimplica- ties op dit terrein liggen voor de hand, omdat het betekent dat handelsbarrières uit de weg ge ruimd moeten worden. Gezien het feit dat bij voorbeeld op het terrein van landbouwproduc ten de tariefrestricties nog steeds enorm hoog zijn, valt op dit terrein nog veel winst te behalen.
CONCLUSIES
De verwachtingen over de stuurbaarheid van de economie zijn de laatste twintig jaar enorm afge nomen, dit geldt in het bij zonder voor arbeids- migratiebeleid. Het is realistischer om interna tionale arbeidsmigratie voor een belangrijk deel als een ‘normaal’ verschijnsel te beschouwen. Als er een overheidsbeleid ten aanzien van immigra tie geformuleerd moet worden dan schuilt dat eerder in het formuleren van (spel)regels waar mee wederzij ds profij t getrokken kan worden uit arbeidsmobiliteit. De gedachte dat immigra tiepolitiek een panacee is voor binnenlandse economische problemen zoals vergrijzing en arbeidstekorten, waar sociale ingenieurs op doe len, gaat echter voorbij aan structurele tekort komingen van de binnenlandse economie.
De grootste uitdaging wat immigratiebeleid betreft zit natuurlijk in het wegnemen van de langetermijn krachten die onhoudbare migra tiestromen teweegbrengen. Hier maken kathe- dersocialisten zich terecht druk over, maar het lijkt handiger om in te spelen op zaken waar in dividueel en collectief belang samenkomen. Een ontwikkelingspolitiek die zich richt op instituti onele vernieuwingen (rond eigendomsrechten, democratie en ‘governance structuresj en han delspolitiek die informele en formele handelsbe lemmeringen uit de weg ruimt zijn wat dat be treft instrumenten die beter op de taak van inko- mensconvergentie zijn berekend dan de ‘be heerste’ migratie waarBelinfante op doelt. Inter nationale handel en kapitaalstromen lijken para doxaal genoeg een betere en neutralere manier
om dilemma’s rond migratie op te lossen. Max het belangrijkste onderscheid dat snel door Frisch typeerde ooit de gastarbeid in Duitsland al goedbedoelende plannenmakers vergeten kernachtig met de woorden: Wir haben arbeits- wordt.
krafie géholt, aberes sind menschen gekommen.
Het is een triviaal onderscheid maar het is wel
Immigratiebeleid Van Dalen en Broeders Kathedersocialisten en sociale ingenieurs in migratiezaken
Noren
1 Zoals de econoom H.W.C. Bor- dewijk het kernachtig formu leerde in zijn leerboek u iti 931: ‘het katheder-socialisme wil de maatschappij hervormen onder het mom van wetenschappelijk heid.’
2 J. Belinfante, 2001, Het ideaal van ‘beheerste’ migratie, Socia lisme &Democratie, blz. 463-469.
3 Ziebijv.G.J.Borjas, l999,Heave-
n’s Door — lmmigration Policy and
the American Economy,Princeton
University Press, Princeton. 4 K.H.O’Rourke,20 0 1,Globaliza-
tion and Inequality: Historical
Trends, n b e rWorking Paper,
no. 8339, Cambridge, m a.
5 ZieD .Broeders(2001)Immigra
tie- en Integraaeregimes in vier Eu ropese landen,w r rWerkdocu ment 125, Den Haag.
6 Zie ook H.W. Sinn, en M. Wer- ding, 2001, lmmigration follo-
wing euEastern Enlargement,
CESinfo Forum,Summer 2001, blz. 40-47.
7 C. Teulings, 1995, Solidariteit en uitsluiting, in: G. Engbersen en R. Gabriëls (red.), Sferen van inte
gratie,Boom, Meppel.
8 D.N. McCloskey, 1997, De zonde
val der economen — Overweten-
schappelijke zonden en burgerlijke deugden,Amsterdam University Press, Amsterdam.
9 T. van Steveninck en J. Hoeke- ma, 2001, ‘Een pleidooi voor tij delijke arbeidsmigratie’, Socia
lisme ^Democratie,blz. 470-474.
10 B. Middel en N.Albayrak, 2001, Streng om rechtvaardig te kun nen zijn. Dilemma's van een so- ciaal-democratisch asielbeleid,
Socialisme &■ Democratie,blz. 246- 2 5 7
-11 Zie bijvoorbeeld E. van Imhoff en N. van Nimwegen, 2000, M i
gratie gee nremedie tegen ver
grijzing, Demos, 16, blz. 9-10. 12 Zie bijvoorbeeld ‘Buitenlandse
hulp’, De Volkskrant 22 septem- ber200i en'Russische verpleeg ster naar Breda’, NRC Handels
blad,11 september200i 13 Zie ook de problemen rondom
het vinden van geschikte stages en stagebegeleiders voor stu denten in de zorg wijst hierop (HBO-raad, Visitatie Hoger Be
roepsopleiding tot
verpleegkundige.Persbericht, 17.5.2001).
14 J. Grunveld, 1999, Arbeidstevre
denheid, verloop en uitval in de ge zondheidszorg.Utrecht: NZi 15 Zie onder meer Adviescommis
sie Arbeidsongeschiktheid (Cie. Donner), 2001, Werk maken van
arbeidsgeschiktheid,Den Haag, p. 24.
16 r m o/r v z, i999,Zorgarbeidinde
toekomst. Adviesover de gevolgen
van demografische ontwikkeling
van vraag en aanbod zorg (arbeid).
Den Haag: Sdu
17 Zie hiervoor J.E. Stiglitz, 1999, Knowledge as a global public good, in: I. Kaul, I. Grunberg, en M.A. Stern (red.), Global public
goods,Oxford.
18 Minister voor Grote Steden en Integratiebeleid, 1998, Integra
tiebeleid1999-2002 'Kansen krij
gen, kansen pakken,t k1998- 1999,26333.
19 R.Winkelmann, 2001, Why do firms recruit internationally?,
iz aDiscussion Paper, no. 331,
Bonn.
20 A. Razin, en E. Sadka, 2000, Uns- killed Migration: A Burden or a Boon for the Welfare State?,
Scandinavian Journal ofEconom-i cs,102, blz. 463-479.
21 Zie w r r, zooi, Nederland als im-
migratiesamenleving.Den Haag: Sdu, blz. 127 e.v.
22 ZieH .vandenTillaartetal., 2000, Nieuwe etnische groepen in
Nederland.Ubbergen: Tandem Felix en R.C. Kloosterman
(2001) Ruimte voor reflectie.Am
sterdam: Amsterdam University Press
23 Zie H.P. Van Dalen, 1993, Inter national migration, economie policy and human Capital accu- mulation, Economie Modeïling, blz. 417-430.
24 Zie wrr, 2001, hoofdstuk 4.
B OE K EN
i
• -Ï-jZ , S Rot-RotinBerlin
Ein Bliek zuriiek, ein Bliek nach vorn
GregorGysi
Hoffmann und Campe Verlag, Hamburg 2001
JE R O E N BULT
De kogel is door de kerk: de post-communisti- sche Partei des Demokratischen Sozialismus zal de komende vier jaar samen met de s p dde Duitse deelstaat Berlijn gaan regeren. Na twee maan den van onderhandelingen kwamen de twee so cialistische partijen op 7 januari jl. een coalitie akkoord overeen. De voorman van de p d s, Gre- gor Gysi, aanvaardde zelf de zware post van Wirt-
schaftssenator. Hem wacht de ondankbare taak de
grote achterdocht die het bedrijfsleven jegens Rot-Rot koestert, weg te nemen en nieuwe in vesteerders naar de hoegenaamd failliete hoofd stad te lokken.
Gysi is al jaren één van de meest populaire en spraakmakende politici van Duitsland. Hij geldt als een charismatische en gedreven parlementa riër, een briljant debater en een intellectueel pur
sang. Hij is de lieveling van de media, doch is
6 6 evenzeer een controversiële persoonlijkheid. In december 1989 nam hij de ondankbare taak op zich de Sozialisrische Einheitspartei Deutschlands, die de d d r veertig jaarlang op autoritaire en re pressieve wijze had bestuurd en een zware ver antwoordelijkheid droeg voor het economische, ecologische en morele bankroet van de
Oost-Over de auteur Jeroen Bult is historicus en publicist en
oud-eindredacteuruan 'Liberaal Reueil’
Noten Zie pagina 70
Duitse 'heilstaat’, om te vormen tot een vol waardige democratische partij, die een rol moest zien te verwerven in de door de val van de Muur ontstane machtsconstellatie — eerst in de ddr
en daarna in het herenigde Duitsland. De partij doopte zichzelf om tot pdsen zou zich in de ja ren negentig stilaan nestelen in het Duitse poli tieke landschap, ofschoon zij door de andere par tijen blijvend met een koele distantie zou wor den bejegend. Deze integratie in het politieke spectrum is vooral de verdienste geweest van Gregor Gysi. Dat het hier een taai en een voor Gysi zelfbij tijd en wijle uiterst frustrerend pro ces betreft, moge blijken uit zijn meest recente boek, Ein Bliek zurück, ein Schrift nach vom.
In het boek staat, verspreid over negen hoofd stukken, een viertal thema’s centraal: de moei zame inkapseling van de SED-Nachfolgerpartei in het politieke en maatschappelijke systeem van de Bondsrepubliek c.q. de complexe verstand houding mssen de pds en de andere partijen; de in alle volharding door diverse politici en onder zoekscommissies tegen Gysi persoonlijk ge voerde kruistocht; zijn buitenlandspolitieke op vattingen — die in de praktijk vaak resulteerden in aanvaringen met collega-parlementariërs, die van zijn eigen partij incluis; en, onvermijdelijk, de toekomst van de pd s . Gysi neemt geen blad voor de mond en beschikt over een cynische en
B O E K E N Jeroen Bult bespreekt Ein Bliek zurück, cin Bliek nach uorn
vlijmscherpe pen, die hij tegen zowel de politici uit het bürgerliche kamp als die uit het progres sieve kamp in stelling brengt. Zijn p d s-Genossen
spaart hij geenszins.
Oost-Duitse Gorbatsjov
Reeds direct in het eerste hoofdstuk zet Gysi uit een, waarom hij het besluit heeft genomen de nationale politiek vaarwel te zeggen. Hij acht zichzelf namelijk niet de aangewezen persoon om de doorhem aangezwengelde transformatie van de sedtot een alom gerespecteerde volks partij te voltooien. In deze transformatie onder scheidt hij drie fasen: ten eerste de Selbstbehaup-
tung van de pd s, die beginjaren negentig door menig politicus en journalist als een sekte van oud-communisten en Stasi-medewerkers werd gezien; ten tweede de verankering van de partij in Oost-Duitsland, waardoor de partij een steeds manifester wordende rol als vertolker van de groeiende onvrede onder de Ossies ging spelen en ten derde de uitbouw van de pd s in heel Duitsland. Gysi meent dat hij de pd s inmiddels stevig op de politieke kaart heeft gezet en dat het nu aan de jongere generatie is om nieuwe, een breed publiek aansprekende conceptuele grond slagen te ontwikkelen, opdat de partij ook de harten van de Wessies kan winnen.
De jarenlange hetze tegen zijn persoon in de
Bundestag en in de mediavormen echter een re
levantere verklaring voor Gysi’s besluit zich terug te trekken. Hij geeft dit nergens expliciet toe, maar de eerste drie hoofdstukken ademen
j
een dusdanige verbittering over deze gang van ii zaken uit, dat de lezer slechts kan concluderen, j dat Gysi zijn portie wel gehad heeft. Toen hij injj
december 1989 het roer van Egon Krenz over- 11 nam en de ontredderde communistische partijjj
hetpost-Koude Oorlog-tijdperk moest binnen-jj
loodsen, werd hij door de West-Duitse politici '' en journalisten op relatief vriendelijke wijze be-jj
naderd. Eindelijkhad zich een Oost-Duitse Gor-jj
batsjov aangediend, die tot aan de Duitse een- 'j wording de broodnodige hervormingen in de i' DDR-moloch zou doorvoeren en in het verleden liook nog eens als advocaat van een aantal dissi denten was opgetreden. Niemand voorzag toen dat de d d r op zo’n korte termijn van de land kaart zou verdwijnen. De regering-Kohl stuurde evenwel op een snelle hereniging aan, welke op 3 oktober 1990 werd gerealiseerd. De West- Duitse partijen gingen in ijl tempo werken aan fusies met verwante Oost-Duitse partijen (die op hun beurt de decennialange coöperatie met de s ed maar al te graag wensten te vergeten) en ervoeren de p d s daarbij immer meer als een lastig obstakel. Ook bleef de pd s buiten de op 12 april 1990 totstandgekomen Grafie Koalition on der leiding van Lothar de Maizière1. Nu de d d r
als sneeuw voor de zon wegsmolt en de overige partijen de pd s niet langer nodig hadden, sloeg de stemming om en ontluikte zich een regel rechte vijandigheid jegens de communistische erfgenamen.
Januari 1990 markeert volgens Gysi het begin van ‘die spezifische Kampagne gegen meine Per- son’. Der Spiegel betichtte hem ervan louter in macht, invloed en geld te zijn geïnteresseerd en ook andere media, bijvoorbeeld Bild Zeitung en
Focus (dat Gysi beschuldigde van financiële
ondersteuning van Libië), en politieke partijen, de c d u/ csu voorop, zouden naderhand gretig inhaken op de goed gedijende anti-PDS-atmo- sfeer. Gysi omschrijft dit als een verkapte binnenlandse voortzetting der Hallstein-doc- trine (het in 1955 door kanselier Adenauers ge lijknamige staatssecretaris op het Auswartiges Amt uitgedachte concept dat de Bondsrepubliek de banden met alle staten die diplomatieke be trekkingen met de ddr wilden aangaan, zou ver breken). Als gunstig neveneffect van de anti- PDS-campagne noemt hij het onder de inwoners der Neue Lander groeiende gevoel, dat hen in het herenigde Duitsland gelijke kansen werden ont zegd en dat zij de gevolgen van het rauwe West- Duitse kapitalisme en egoïsme aan den lijve ondervonden. Hij beweert zelfs dat hij de Ossies er herhaaldelijk van heeft moeten weerhouden hetDDR-verleden niette verheerlijken.
De wijd verbreide afkeer van de p d s, die vooral door de cd u / c s u wordt geventileerd,
B O E K E N Jeroen Bult bespreekt Ein Bliek zuriiek, ein Bliek nach uorn
heeft volgens Gysi historische wortels. In de Duitse geschiedenis hebben conservatieve krachten er immer naar gestreefd links zoveel mogelijk te isoleren. De vorming en consolidatie van de Duitse natie was dan ook grotendeels een rechts-reactionaire aangelegenheid. Dit had als consequentie dat zich een agressief nationa lisme manifesteerde, dat zich ook tegen links keerde en onder Hitler een monsterlijke climax bereikte. Deze fatale ontwikkeling verklaart de linkse vervreemding van de eigen natiestaat en de moeizame omgang van veel progressieve Duitsers met hun vaderland. Naar de mening van Gysi isd e cD u /c su d e erfgenaam van deze anti-linkse traditie, die een belangrijke compo nent van haar identiteit vormt. Hij gaat zelfs zo ver te suggereren dat het rabiate anti-commu- nisme der nazi’s in de Bondsrepubliek simpel weg werd voortgezet. Détente en Ostpolitik ver anderden nauwelijks iets aan deze stemming (volledigheidshalve had Gysi hieraan mogen toevoegen, dat de ontspanning tussen Oost en West evenmin veel invloed heeft gehad op het totalitaire gedrag en de dito politiek der commu nistische machthebbers). De ineenstorting van het communisme was van niet geringe beteke nis voor het zelfbeeld van de christen-democra- ten — 'Nach der Einheitwurde die PDSund da- mit auch ich für die Union zu einer art Ersatz für dieuntergegangeneSowjetunion, [...] dieunter- gegangene d d r und s e d', aldus Gysi. Dit ver klaart z.i. de dweepzucht, waarmee zij de pds be naderden.
Gysi zou de alom tierende anti-p ds -stem ming zelf ook aan den lijve ondervinden. In ja- 6 8 nuari 1992 uitte Barbel Bohley (de vroege stu
wende kracht achter de DDR-oppositiebeweging
Neues Forum) de beschuldiging aan het adres van
Gysi dathij alsInoffiziellerMitarbeiter (i m) voor de Stasi zou hebben gewerkt. Het was wederom het tijdschrift Der Spiegel, dat als uitlaatklep voor alle commotie fungeerde. Gysi zag zich genood zaakt een procedure bij de Immunitatsausschujl van de Bondsdag (een vaste commissie die het onderzoek naar door parlementariërs begane strafbare feiten leidt) te beginnen om deze
aan-tijging te weerleggen. Hij ziet dit achteraf als een grote vergissing, daar de commissie hem z.i. op alle mogelijke manieren zou tegenwerken. Uieindelijk oordeelde zij op 8 mei 1998 dat Gysi in de periode 1975-1986 wel degelijk als i m voor de Oost-Duitse geheime dienst werkzaam was geweest. Gysi vocht de uitspraak aan bij het Bun-
desverfassungsgericht te Karlsruhe, het opperste
gerechtshof in de Bondsrepubliek, maar dit achtte zichzelf niet bevoegd om over de kwestie een oordeel te vellen. Inmiddels had een aantal lagere gerechtshoven wel bepaald dat de Aus- schuj? geen overtuigende bewijzen had aange voerd. Deze uitspraak interpreteerde Gysi als een zekere genoegdoening, maar de geruchten over zijn werkzaamheden voor de Stasi zijn nooit geheel verdwenen en doken tijdens de coa- litie-onderhandelingen in Berlijn wederom op.
Vervagende anti-? ds-stemming
De animo zijnerzijds om in 1998 opnieuw voor de PD s te kandideren was door deze slepende af faire behoorlijk getaand, maar Gysi het zich door zijn partijgenoten en bevriende intellectuelen toch overreden de PDS-kar nogmaals te trekken. Dat deed hij op succesvolle wijze: in september 1998 boekte de p d s een bescheiden verkiezings overwinning en veroverde 37 zetels in de Bonds dag. Volgens Gysi onderkenden de overige par tijen nu eindelijk dat de pd s een langer parle mentair leven beschoren was dan zij aanvanke lijk veronderstelden en dat hun Ausgrenzungs-
strategie feitelijk was mislukt. Dientengevolge
vervaagde de anti-PDS-stemming. De c d u/c s u- fractieleden zouden voorzichtig contacten gaan leggen met hun p d s-collegae en waardeerden Gysi’s gematigde houding ten tijde van de
Spendenaffare, het zwartgeld-schandaal dat de
christen-democraten eind 1999 trof. Binnen de
spd maakten kanselier Gerhard Schröder en mi nister van Financiën Oskar Lafontaine (althans, tot diens aftreden in maart 19 9 9) nu de dienst uit, die zich aanzienlijk gematigder opstelden tegen de pd s . Bovendien zou de partij in novem ber 19 9 8 zowaar gaan regeren en wel in deelstaat S&D 3 | 2002
B O E K E N Jeroen Bult bespreekt Ein Bliek zurück, ein Bliek noch uorn
Mecklenburg-Vorpommern, samen met de s p d. Als redenen van meer diepliggende aard noemt Gysi het ontluikende besef dat er elders in (West-)Europa links van de sociaal-democratie ook partijen opereerden, de angstvoor dePDS in de alteLander is afgenomen en de jongere gene ratie cüu-/csu-ers minder affiniteit heeft met de anti-communistische retoriek van de oude garde.
Interne spanningen
s p d, c d u/c s u, Groenen enFDP hebben na 1998 onderkend dat de p d s een vaste plaats heeft ver worven in de politieke arena en derhalve een fac tor is, die niet langer kan worden genegeerd. Gysi schrijft, dat deze meer realistische en flexi bele omgang met de pdsparadoxaal genoeg tot toegenomen interne problemen in de partij heeft geleid. De verwijten en aanvallen, die de post-communisten te verduren kregen, impli ceerden dat zij zich gesloten, gedisciplineerd en eensgezind opstelden. Nu vieren individueel zelfbewustzijn en onderlinge rivaliteit hoogtij en is het vernieuwingsproces tot stilstand geko men, aldus Gysi. Conservatieve stromingen in de p d s, zoals die Kommunistische Plattform en der
Marxistische Forum ruiken hun kans en proberen
de klok terug te draaien. Dogma’s en ideologie hebben weer aan gewicht gewonnen, terwijl Gysi een pragmatische politiek voorstaat. Deze spanningen kwamen bijv. in april 2000 aan de oppervlakte, toen een meerderheid der aanwezi gen op het partijcongres te Munster een voorstel van Gysi om de v n-Veiligheidsraad per geval te laten beoordelen, of ergens militaire interventie