Gender verslaggever en onderwerp

De volgende hypothese H6: Uitgaande van de klassieke ‘hard versus zacht’ nieuwsindeling,

behandelen vrouwelijke verslaggevers voornamelijk ‘zachte’ onderwerpen, terwijl mannelijke verslaggevers voornamelijk ‘harde’ onderwerpen behandelen, zal apart getoetst worden bij het

NOS Journaal en het RTL Nieuws. Zoals in het methodologisch kader al nader is toegelicht, wordt in deze scriptie de volgende indeling gehanteerd:

Hard nieuws: (1) politiek/overheid; (2) buitenlandse politiek/overheid; (3) oorlog; (4) economie/bedrijven; (5) misdaad/geweld/rechtspraak; (6) energie/olie; (7) sport; (8) technologie; (9) internationale organisatie; (11) leger/politie; (12) verkeer/transport; (13) wetenschap; (28) rampen.

Zacht nieuws: (10) religie; (14) educatie; (15) milieu; (16) gezondheid; (17) drugs; (18) celebrity/koningshuis; (19) pensioen; (20) rechten van minderheden; (21) cultuur/traditie; (22) vrouwen in de politiek; (23) maatschappelijke dienstverlening; (24) immigratie; (25) opvoeding; (26) demografie; (27) epidemie.

De getallen voor elk onderwerp corresponderen met de getallen op de x-as van onderstaande grafieken.

3.3.1. NOS Journaal

Wanneer de data van alle verschillende nieuwsonderwerpen van de categorie ‘hard nieuws’ en ‘zacht nieuws’ bij elkaar op worden geteld, blijkt dat mannelijke verslaggevers bij het NOS Journaal 73 procent van de harde nieuwsthema’s behandelen en vrouwelijke verslaggevers 27 procent. Bij de zachte nieuwsonderwerpen is de verhouding 80 procent man en 20 procent vrouw. Voor de analyse van deze cijfers, is het van belang ze naast de algemene verhouding mannelijke en vrouwelijke verslaggevers te leggen. Alleen daarmee kan namelijk worden vastgesteld of mannen verhoudingsgewijs vaker harde nieuwsonderwerpen behandelen en vrouwen vaker zachte nieuwsonderwerpen.

De man-vrouwverhouding verslaggevers bij de harde onderwerpen komt dicht in de buurt van de algemene verhouding mannelijke en vrouwelijke verslaggevers (75 procent man en 25 procent vrouw), dus daaruit valt te concluderen dat mannen in verhouding niet meer harde onderwerpen verslaan dan vrouwen. Interessanter zijn de resultaten bij de zachte nieuwsonderwerpen, want daaruit blijkt dat mannen relatief gezien meer zachte onderwerpen behandelen dan vrouwen. De hypothese H6: Uitgaande van de klassieke ‘hard versus zacht’

nieuwsindeling, behandelen vrouwelijke verslaggevers voornamelijk ‘zachte’ onderwerpen, terwijl mannelijke verslaggevers voornamelijk ‘harde’ onderwerpen behandelen., blijkt dus

niet te kloppen. Verhoudingsgewijs presenteren mannen niet vaker harde onderwerpen; die verhouding komt grotendeels overeen met de verhouding verslaggevers op de redactie. Mannelijke verslaggevers presenteren verhoudingsgewijs juist vaker zachtere nieuwsonderwerpen dan vrouwelijke verslaggevers.

Dit is een interessante conclusie, aangezien dit afwijkt van de resultaten uit eerdere onderzoeken. Uit die analyses bleek dat vrouwelijke verslaggevers vooral de zachtere onderwerpen behandelen in het journaal, terwijl de mannelijke verslaggevers de harde nieuwsitems behandelen (Cann en Mohr 2001; Hubregtse 2012; North 2016; Soderlund et al. 1989; Vandenberghe et al. 2014). Het is niet mogelijk te achterhalen wat de oorzaak is van dit verschil, aangezien er geen journalisten zijn gesproken in die eerdere onderzoeken. Zij hadden verklaringen kunnen bieden voor dit verschil in de man-vrouwverhouding. Die uitleg had vervolgens vergeleken kunnen worden met de antwoorden die de verslaggevers hebben gegeven in dit onderzoek.

In onderstaande grafiek is de verhouding verslaggevers per onderwerp bij het NOS Journaal preciezer weergegeven (figuur 12). Hierin is af te lezen dat mannelijke verslaggevers absoluut gezien wel veel vaker onderwerpen behandelen dan vrouwelijke verslaggevers.

Figuur 12 Man-vrouwverhouding verslaggevers per onderwerp NOS

Hard nieuws:

1. politiek 5. misdaad/rechtspraak 8. technologie 12. verkeer/transport 2. buitenlandse politiek 6. energie/olie 9. internationale organisatie 13. wetenschap 3. oorlog 7. sport 11. leger/politie 28. rampen 4. economie/bedrijven

Zacht nieuws:

10. religie 17. drugs 21. cultuur/traditie 25. opvoeding 14. educatie 18. celebrity/koningshuis 22. vrouwen in de politiek 26. demografie 15. milieu 19. pensioen 23. maatschappelijke dienstverlening

16. gezondheid 20. rechten minderheden 24. immigratie 27. epidemie

Wanneer naar de percentages van de onderwerpen ‘politiek’, ‘economie’, ‘misdaad/recht’, ‘sport’ en ‘gezondheid’ wordt gekeken, is er niets bijzonders op te merken. Die komen grotendeels overeen met de verhouding verslaggevers op de redactie. Die cijfers geven dus aan dat daar geen onderscheid is tussen mannelijke en vrouwelijke verslaggevers. Vrouwelijke presentatoren behandelen naar verhouding meer onderwerpen in de categorieën ‘verkeer/transport’, ‘wetenschap’ en ‘celebrity/koningshuis’. In die eerste twee categorieën zijn de vrouwelijke presentatoren zelfs in de meerderheid. Opvallend is dat alle ‘culturele onderwerpen’ in die drie weken door mannelijke verslaggevers zijn gemaakt, terwijl dat in de literatuur als een typisch vrouwenonderwerp wordt gezien.

Het resultaat dat mannen 80 procent van de zachte onderwerpen behandelen, is ook duidelijk in de grafiek terug te zien. De onderwerpen 10 en 14 tot en met 27 vallen in de categorie ‘zacht nieuws’. Bij die onderwerpen zijn vooral blauwe balkjes te zien. Hierbij moet wel de opmerking geplaatst worden dat de aantallen van deze nieuwsonderwerpen een stuk lager liggen dan bij de nieuwsonderwerpen uit de categorie ‘hard nieuws’. Dit betekent dat, gezien de beperkte omvang van het onderzoek, het toeval kan zijn dat een man bijvoorbeeld een item over religie heeft gemaakt. Wanneer het onderzoek over een langere periode wordt

uitgevoerd, kan er met meer zekerheid gezegd worden of mannen daadwerkelijk voornamelijk zachte onderwerpen behandelen.

In de interviews is aan de verslaggevers van NOS gevraagd hoe zij de onderwerpen onderling verdelen. Deze antwoorden bieden de verklaring voor het feit dat er geen duidelijk onderscheid is tussen onderwerpen die mannelijke verslaggevers behandelen en onderwerpen die vrouwelijke verslaggevers behandelen. Het rooster bepaalt voornamelijk wie welk onderwerp gaat behandelen. Een verslaggever van NOS legt uit:

“Het eerste criterium bij nieuwsonderwerpen is: wie staat er op het rooster? En daar kijken ze niet of je een man of een vrouw bent. Als het rooster gemaakt wordt, gaan ze ook niet kijken van: oh, er staan al drie mannen op het rooster, dus dan moet er een vrouw bij”.

Deze gang van zaken wijkt soms af bij zogenoemde planningsverhalen. Dit zijn items die een paar dagen van tevoren worden bedacht en waar de journalisten meer tijd voor krijgen. Daar wordt wel iets meer getypecast. Ze kijken dan echter niet naar de gender van de verslaggevers, maar naar de portefeuille, interesses of vaardigheden van de verslaggevers als persoon. De ene verslaggever is bijvoorbeeld goed in het maken van beeldarme items en de andere verslaggever is goed in het maken van items waar veel interviews in zitten. De verslaggevers van het NOS Journaal hebben niet het idee dat er typische mannelijke of vrouwelijke onderwerpen zijn. Zo zegt een vrouwelijke verslaggever:

“Er is niet snel mannelijk of vrouwelijk nieuws. Als je bij een nieuwsrubriek werkt, moet je alles kunnen maken. Heel af en toe komt er een onderwerp voorbij waarbij het handig is als er een man of vrouw gaat, maar dat heeft dan bijvoorbeeld met religieuze redenen te maken. Dat vrouwen niet op een mannenafdeling in een moskee mogen komen”.

3.3.2. RTL Nieuws

Wanneer de data van alle verschillende nieuwsonderwerpen van de categorie ‘hard nieuws’ en ‘zacht nieuws’ bij elkaar op worden geteld, blijkt dat mannelijke verslaggevers bij het RTL Nieuws 82 procent van de harde nieuwsthema’s behandelen en vrouwelijke verslaggevers 18 procent. Bij de zachte nieuwsonderwerpen is de verhouding 71 procent man en 29 procent vrouw. Ook deze cijfers moeten vergeleken worden met de algemene man-vrouwverhouding bij de verslaggevers van het RTL Nieuws. Zo kan vastgesteld worden of mannen verhoudingsgewijs vaker harde nieuwsonderwerpen verslaan en vrouwen verhoudingsgewijs vaker zachte nieuwsonderwerpen verslaan.

Vooral het resultaat bij de harde nieuwsitems komt in de buurt van de algemene verhouding mannelijke en vrouwelijke verslaggevers (79 procent man en 21 procent vrouw). Er is slechts een verschil van drie procentpunt. Daaruit valt te concluderen dat mannen in verhouding niet vaker harde onderwerpen verslaan dan vrouwen. Het resultaat bij de zachte nieuwsonderwerpen wijkt relatief gezien wel iets sterker uit naar de vrouwelijke verslaggevers. Hieruit valt op te maken dat vrouwen iets vaker zachte onderwerpen behandelen dan mannen, maar dit verschil is niet zeer groot. De hypothese H6: Uitgaande van de klassieke ‘hard versus

zacht’ nieuwsindeling, behandelen vrouwelijke verslaggevers voornamelijk ‘zachte’ onderwerpen, terwijl mannelijke verslaggevers voornamelijk ‘harde’ onderwerpen behandelen., blijkt dus gedeeltelijk niet te kloppen. Relatief gezien behandelen mannen niet

vaker harde onderwerpen dan vrouwen. Het verschil in percentages bij de zachte onderwerpen scheelt acht procentpunt. Vrouwen behandelen dus wel iets vaker zachte onderwerpen dan mannen.

Net als bij het NOS Journaal is deze conclusie opmerkelijk, aangezien uit voorgaande onderzoeken is gebleken dat er een overduidelijk verschil waarneembaar was tussen de onderwerpen die mannelijke verslaggevers behandelen en de onderwerpen die vrouwelijke verslaggevers behandelen. In die analyses kwam naar voren dat vrouwen vooral zachte onderwerpen behandelen in het journaal, terwijl mannen vooral de harde onderwerpen behandelen (Cann en Mohr 2001; Hubregtse 2012; North 2016; Soderlund et al. 1989; Vandenberghe et al. 2014).

Het is interessant om de cijfers nog iets gedetailleerder te bekijken. In onderstaande grafiek is de verhouding verslaggevers per onderwerp bij het RTL Nieuws preciezer weergegeven (figuur 13). Direct waarneembaar is dat mannen absoluut gezien veel vaker onderwerpen behandelen dan vrouwelijke verslaggevers. Dit hangt natuurlijk samen met de verhouding verslaggevers.

Figuur 13 Man-vrouwverhouding verslaggevers per onderwerp RTL

Hard nieuws:

1. politiek 5. misdaad/rechtspraak 8. technologie 12. verkeer/transport 2. buitenlandse politiek 6. energie/olie 9. internationale organisatie 13. wetenschap 3. oorlog 7. sport 11. leger/politie 28. rampen 4. economie/bedrijven

Zacht nieuws:

10. religie 17. drugs 21. cultuur/traditie 25. opvoeding 14. educatie 18. celebrity/koningshuis 22. vrouwen in de politiek 26. demografie 15. milieu 19. pensioen 23. maatschappelijke dienstverlening

Het verschil in percentage mannelijke en vrouwelijke verslaggevers is bij de onderwerpen ‘politiek’ (89 procent man en 11 procent vrouw) en ‘economie’ (91 procent man en 9 procent vrouw) verhoudingsgewijs groot. Dit is te verklaren door het feit dat er op de economieredactie en politieke redactie van het RTL Nieuws vooral mannen werken. Een mannelijke verslaggever van de economieredactie van het RTL Nieuws vindt het lastig te verklaren waarom daar overwegend mannen werken: “Op de een of andere manier is dat kennelijk iets dat gewoon meer mannen aanspreekt dan vrouwen”. Hij zoekt hiermee dus een verklaring bij de vrouwen zelf. Vrouwen zijn volgens hem minder geïnteresseerd in economische onderwerpen. Het is volgens hem niet het geval dat RTL vooral mannen selecteert voor deze redactie. Op de ‘Haagse redactie’, oftewel de politieke redactie, zijn ook weinig vrouwen te vinden: “Daar is het helemaal een mannenbolwerk. Dat vind ik echt uit verhouding. Er zouden wel wat meer vrouwen op de Haagse mogen werken”, aldus een vrouwelijke verslaggever van het RTL Nieuws.

Opvallend is dat mannelijke verslaggevers verhoudingsgewijs ook meer ‘culturele onderwerpen’ behandelen. Mannen verslaan 88 procent van dit soort onderwerpen en vrouwen 12 procent. De onderwerpen die vrouwen verhoudingsgewijs meer verslaan, zijn ‘misdaad/recht’, ‘educatie’ en ‘rampen’.

Net als bij het NOS Journaal, is het rooster bij het RTL Nieuws leidinggevend bij de verdeling van de onderwerpen over de verslaggevers. Er staan per dag meestal vier verslaggevers over de dag verspreid ingedeeld. Bij de verdeling van de agendaverhalen, die al eerder door de redactie zijn bedacht, wordt de portefeuille of het karakter van de verslaggevers ook nog wel eens meegenomen. Een vrouwelijke verslaggever denkt dat gender hierbij geen rol speelt:

“Ik denk niet dat het zo zeer gaat om man of vrouw, maar meer wat voor karakter je hebt als verslaggever. Sommigen zijn heel zakelijk en snel, anderen zijn wat empathischer en zijn beter in het maken van portretten van mensen. Ik vind dat je allround moet zijn als je bij binnenland werkt, maar volgens mij kijken ze op de dag wel wie ze hebben en wie welk onderwerp leuk vindt”.

De onderwerpen worden dus voornamelijk op basis van het rooster over de verslaggevers verdeeld. Alleen bij de agendaverhalen wordt af en toe gekeken welk onderwerp het beste bij een bepaalde verslaggever past. Dit zijn verklaringen voor het feit dat er nauwelijks een verschil waarneembaar is tussen de verdeling van mannelijke en vrouwelijke verslaggevers over de harde en zachte onderwerpen.