De first-partyverzekering of een first-partydekking op de AVP van het slachtoffer

Schijns heeft in 2017 onderzoek gedaan naar de praktische invulling van een first- partyverzekering voor slachtoffers van geweldsmisdrijven.103 Bij een dergelijke verzekering keert de verzekeraar direct uit aan het slachtoffer, zonder dat complexe aansprakelijkheidsvraagstukken daarvoor beantwoord dienen te worden. Schijns heeft een aantal voor- en nadelen van dergelijke verzekeringen benoemd. Er valt veel te zeggen over deze voor- en nadelen, maar gelet op het kader van deze scriptie houd ik het kort.

Omdat de complexe vraagstukken van het aansprakelijkheidsrecht achterwege gelaten worden, springt als voordeel de snelle en harmonieuze schadeafhandeling eruit die de slachtofferbescherming ten goede kan komen.

Een nadeel is de afhankelijkheid van de slachtoffers van de polisvoorwaarden. Omdat op een first-partyverzekering het wettelijke schadevergoedingsrecht104 niet van toepassing is, hangt de omvang van de dekking volledig af van de polisvoorwaarden. De door Schijns onderzochte first-partyverzekeringen hadden destijds een zeer beperkte verzekerde som van slechts € 50.000,-.

Een ander nadeel is dat de dader mogelijk ‘de dans ontspringt’. Omdat bij een first- partyverzekering direct aan het slachtoffer uitgekeerd wordt, wordt de dader niet ter verantwoording geroepen. Het is voor het slachtoffer van belang dat de dader, waar hem een verwijt kan worden gemaakt, gestraft wordt voor zijn verwijtbaar handelen. In het civiele recht bestaat een dergelijke ‘straf’ uit een aantasting in het vermogen van de dader. Schijns merkt in zijn onderzoek op dat er aanwijzingen zijn dat slachtoffers van geweldsmisdrijven hier meer belang aan hechten dan slachtoffers van niet-opzettelijke handelingen. Deze laatste groep zou meer belang hechten aan een snelle en harmonieuze schadeafhandeling.105

Met het oog op de verminderde toerekeningsvatbaarheid is het voordeel van een first- partyverzekering dat de willekeur van uitkeringen wordt weggenomen omdat simpelweg aan alle slachtoffers uitgekeerd wordt. Het vraagstuk rondom de verminderde toerekeningsvatbaarheid, welke centraal staat in mijn scriptie, is bij een first-partyverzekering überhaupt niet aan de orde.

102 _{De Vries, TVP 2018, p. 65-73; Van Eijk-Graveland, MvV 2018, p. 342-349.} 103 _{Schijns, TvVP 2017, p. 99-106.}

104 _{Afdeling 6.1.10 van het Burgerlijk Wetboek} 105 _{Schijns, TvVP 2017, p. 99-106.}

Het antwoord op de vraag of een first-partyverzekering leidt tot daadwerkelijke slachtofferbescherming hangt sterk af van de praktijk. Momenteel is de kans groot dat de schade van het slachtoffer van een misdrijf door de beperkte verzekerde som niet volledig wordt gedekt. Schijns stipt ook een aantal punten aan waardoor een effectieve werking van een systeem van first-partyverzekeringen onzeker wordt. Ik denk daarom niet dat een systeem van first-partyverzekeringen (op de korte termijn) geïntroduceerd zal worden en ik denk ook niet dat dit wenselijk zou zijn, gezien deze onzekerheid. Het doel van het Shaken Baby-arrest was om meer duidelijkheid en zekerheid te bieden omtrent de toepassing van de huidige opzetclausule. Ondanks dat dit doel niet volledig is bereikt, kan de behoefte aan duidelijkheid en zekerheid over de toepassing van de opzetclausule uit dit arrest afgeleid worden. Het lijkt mij beter om voor een systeem te kiezen die in deze behoefte voorziet, in plaats van een drastische verandering zoals de introductie van een systeem van first-partyverzekeringen.

Wansink introduceerde in 2000 een alternatieve oplossing voor de ‘zuivere’ first- partyverzekering: een first-partydekking voor geweldsmisdrijfschade op de AVP van het slachtoffer. Deze vorm van verzekering leidt ook tot schadeloosstelling van het slachtoffer. Hierin krijgt het slachtoffer van een ‘criminele’ gedraging van de verzekerde in de vorm van een beperkte first-partydekking op zijn eigen AVP-polis aanspraak op een naar bedrag genormeerde uitkering tegen cessie van zijn vordering op de dader ten belope van het uitgekeerde bedrag. Aan deze first-partydekking kunnen uiteraard voorwaarden verbonden worden in de polis.106 In 2018, na het uitspreken van het Shaken Baby-arrest, is Wansink nog stelliger dat het tijd wordt voor een first-partydekking. Hierbij moet een opzetclausule gehanteerd worden die het opzet laat zien op het gevolg, waarbij de categoriebenadering herintroduceerd moet worden, omdat het de Hoge Raad niet is gelukt de gehoopte verheldering te bieden.107

Het voordeel van een first-partydekking op de AVP in plaats van een nieuw systeem van first- partyverzekeringen, is dat de AVP al een zeer hoge verzekeringsdichtheid kent waardoor dit systeem gemakkelijker geïntroduceerd kan worden in de praktijk. Hierdoor is een brede spreiding gegarandeerd.108

Over de first-partydekking op de AVP is veel geschreven in het licht van slachtofferbescherming. Ik ben echter benieuwd welke plaats de daderbescherming daarbij inneemt en hoe een casus van een verminderd toerekeningsvatbare verzekerde die schade of

106 _{Wansink AV&S 2000, p. 14-17.} 107 _{Wansink, AV&S 2018/17.} 108 _{Montulet, AV&S 2019/30.}

letsel veroorzaakt wordt aangepakt door de verzekeraars in dit systeem. Dit aspect is in de literatuur over de first-partydekking op de AVP weinig tot niet aan bod gekomen. Kan bijvoorbeeld de verzekeraar van het slachtoffer de schade verhalen op de verzekeraar van de verminderd toerekeningsvatbare opzettelijk handelende dader? Zo ja, keert de verzekeraar van de dader in dat geval 100% van de schade uit aan de verzekeraar van het slachtoffer waarna hij eventueel zelf de schade gaat verhalen op de verzekerde? In hoeverre wordt überhaupt aan een verminderd toerekeningsvatbare verzekerde dekking verleend?