ILT? Toelichting
Bijlage 9 Factsheet Natuurontwikkeling
Beschrijving bodemgebruik
Natuurontwikkeling is een brede en veel voorkomende activiteit die loopt van het bevorderen van natuur in de stad, via agrarisch natuurbeheer, tot
grootschalige afgravingen om (over)bemeste grond te verwijderen en ‘schrale natuur’ terug te brengen.
In het kader van natuurontwikkeling en landinrichting worden ook ingrepen in waterwegen gedaan. Een bekend voorbeeld is het herstel van oude lopen van beken of rivieren.
Natuurontwikkeling heeft voor een groot deel plaats gevonden in het kader van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Het beoogde netwerk van natuurgebieden op het land had een totale omvang van 728.000 ha, en zou in 2018 gerealiseerd moeten zijn. Er werd uitgegaan van bestaande natuur, aangevuld met nieuwe gebieden en landbouwgronden die uit productie genomen zouden worden. Volgens cijfers uit 2008 is slechts 30% van de nieuwe EHS “ingericht” (ontwikkeld). Circa 600.000 ha is momenteel als EHS in beheer. Van verdere uitbreiding wordt voorlopig afgezien. Daarnaast zijn de rijksmiddelen voor robuuste verbindingszones en ‘Recreatie om de Stad’ vervallen. Onderzocht wordt hoe EU-verplichtingen voor het behoud van biodiversiteit en de inrichting van Natura 2000-gebieden kunnen worden nagekomen.
De organisatie van landinrichting is een complex proces. De Dienst Landelijk Gebied (DLG) heeft hierin een centrale rol als grondaankoper en inrichter. Daarnaast richten particuliere organisaties, zoals Natuurmonumenten, en
Provinciale Landschappen gebieden in. Naar schatting zijn in Nederland circa 750 natuurontwikkelingsprojecten uitgevoerd. Dit aantal zal nog ongeveer
verdubbelen als de EHS wordt gerealiseerd (Melman et al., 2008).
Beoordeling en scoretabel
De resultaten van de effectbeoordelingen zijn samengevat in onderstaande scoringstabel. De chemische, hydro-chemische en aardkundige verstoringen worden in het algemeen het grootst geacht. Door het doel van de ingreep (aanleg natuur) en de functie van het gebied, zijn de effecten absoluut gezien beperkt en van tijdelijke aard (tijdens de aanlegfase).
Tabel. Effectbeoordeling natuurontwikkeling en landinrichting, voor 12
categorieën bodemeigenschappen op basis van de criteria herstelvermogen en schaalgrootte. Score: 1= verwaarloosbaar effect (=herstelbaar, plaatselijk) t/m 5= zeer groot effect (=onherstelbaar, regionaal). Ingekleurde effecten vallen onder regelgeving waar de Inspectie Leefomgeving en Transport
aangrijpingspunten heeft. Natuurontwikkeling / landinrichting effectscore Chemisch 2 Hydro-chemisch 2 Ecologisch 1 Fysisch / mechanisch 1 Hydrologisch 1 Aardkundig 2 Archeologisch 1 Ruimtebeslag oppervlakte 1 Ruimtebeslag diep 1 Afdekking 1 Volksgezondheid 1 Voedselveiligheid 1
Toelichting beoordeling effecten
Effecten op bodemchemie
In het algemeen gaat natuurontwikkeling gepaard met chemische
veranderingen, maar dit heeft een beperkt negatief effect op de bodemkwaliteit. De aard van de veranderingen hangt af van het bodemtype en het voormalige gebruik.
Het uit productie nemen van landbouwgronden heeft meestal een daling van de zuurgraad tot gevolg, doordat bekalking wordt gestaakt. Dit speelt het sterkst in zandgronden. Hierdoor worden metalen in de bodem mobieler, de gehaltes zijn echter niet dusdanig hoog dat acute of ernstige effecten te verwachten zijn (doch niet a priori verwaarloosbaar). Als gevolg van verschralingsbeheer nemen
Fysisch/mechanische effecten
Afhankelijk van de vorm en omvang van de ingrepen worden de oorspronkelijke opbouw (gelaagdheid) van de bodem aangetast. Dit kan gebeuren door
afplaggen, ontbossing, het afgraven van veenlagen of van voedselrijk
landbouwgrond. Meestal wordt de grondwaterstand aangepast aan het gewenste natuurtype, wat invloed heeft op de zetting en het draagvermogen.
Werkzaamheden zelf kunnen onbedoelde bijeffecten opleveren in de vorm van verdichting door het gebruik van zwaar materieel. Aantasting van de
oorspronkelijke bodemopbouw heeft een (zeer) lange hersteltijd nodig. Bij natuurontwikkeling wordt dit fysisch/mechanische aspect niet als nadelig effect gezien waardoor een score van 1 is gegeven.
Hydrologische effecten (grondwater kwantiteit)
Bij natuurontwikkeling wordt vaak ingegrepen in waterhuishouding van een gebied. Dit heeft juist tot doel om gunstige omstandigheden te creëren voor een bepaald natuurdoeltype of landschapsvorm. Het (bedoelde) effect kan groot zijn maar niet onherstelbaar. Effecten spelen meestal op lokale schaal. Het positieve effect op de grondwaterstand leidt tot een score van 1.
Effecten op aardkundige waarden
Bij natuurontwikkeling wordt de aardkundige (c.q. bodemkundige) zeldzaamheid meestal niet in beschouwing genomen. Door aardkundige eigenschappen te integreren in een inrichtingsplan, kan er gebruik worden gemaakt van specifieke natuurlijke en ecologische processen in de bodem. Op die manier wordt de uniciteit van een gebied behouden.
Effecten van natuurontwikkeling op aardkundige waarden zijn ingeschat in een range van 1 tot 3, afhankelijk van de situatie. In de tabel is een gemiddelde van 2 gekozen.
Effecten op archeologische objecten
De kans dat natuurontwikkeling interfereert met archeologische objecten wordt vrij klein geacht. Mocht de aanwezigheid van een archeologische plek niet bekend zijn, dan zou daar schade aan kunnen ontstaan, tijdens
grondwerkzaamheden, maar in vergelijking met andere bodemactiviteiten is dit verwaarloosbaar.
Ruimtebeslag oppervlakte
De aanleg of herinrichting van een natuurgebied wordt niet als negatief
ruimtebeslag gezien. De bestemming, functie en het eigendom ligt in de praktijk meestal voor lange tijd vast, waardoor er weinig flexibiliteit is ten aanzien van herverkaveling. Theoretisch is natuurontwikkeling reversibel (er kunnen weer huizen of industrie worden gebouwd), en strekt zich meestal over een groter gebied uit (meerdere hectares). In verhouding tot het Nederlandse
grondoppervlak is de uitbreiding van het areaal natuur gering. Het effect op het ruimtebeslag is daarom als verwaarloosbaar (1) gewaardeerd.
Ruimtebeslag diep
Geen effect van betekenis.
Effect op afdekking bodem (sealing)
Geen effect.
Effecten op volksgezondheid
Effecten op voedselveiligheid
Geen effect.
Meer informatie en literatuur
Melman, Th.C.P., H.P.J. Huiskes, A.T. Kuiters & F.P. Sival, 2008. Methodiek effectbepaling natuurontwikkelingsprojecten. Alterra rapport 1685.
Website Dienst Landelijk Gebied: www.dienstlandelijkgebied.nl Website Planbureau voor de Leefomgeving: www. pbl.nl