3.1. Situering
Cyberpesten is een wereldwijd probleem Er bestaat een internationaal Cyberbullying Research Center dat bestaand onderzoek bundelt per land. De meeste onderzoeken hebben betrekking op het voorkomen van cyberpesten, een ander deel van het onderzoek is eerder psychologisch en zoekt naar kenmerken van daders en slachtoffers. Onderzoek in België volgt deze trend (Cyberbullying Research Center, z.d.).
Vermits het onderzoek naar de aanpak van cyberpesten schaars is, is er dus ook weinig kennis over de aanpak van cyberpesten in de jeugdverenigingen. Dit gebrek aan gedeelde kennis wordt versterkt door een gebrekkig inzicht in de prevalentie van cyberpesten binnen de jeugdverenigingen en het gemis van een strategie over de aanpak van cyberpesten. De Vlaamse Overheid heeft geen zicht op wat zich binnen de jeugdverenigingen met betrekking tot cyberpesten afspeelt. Ook bij de ondersteunende organisaties is er geen systematische rapportering of monitoring van deze problematiek.31
43 Het unieke karakter van het jeugdwerk in Vlaanderen en de plaats ervan in onze samenleving maakt het noodzakelijk dat er vanuit Vlaanderen ingezet wordt op onderzoek naar strategieën om cyberpesten vanuit deze context aan te pakken.
3.2. Oplossingsrichting
In 2010 werd door de Vlaamse Jeugdraad gevraagd om een Kenniscentrum Mediawijsheid op te richten. De Vlaamse Jeugdraad zag het als een opdracht van het kenniscentrum om vormingen op maat te organiseren voor het jeugdwerk (Vlaamse Jeugdraad, 2010). 10 jaar later is het Kenniscentrum Mediawijsheid van grote betekenis, maar richt het zich vooral naar het onderwijs. Het Kenniscentrum zetelt wel in het Jeugdnetwerk tegen pesten. Dit netwerk is opgericht vanuit het Vlaams netwerk Kies Kleur tegen Pesten en heeft aandacht voor zowel preventie als directe probleemaanpak van pesten. Het Vlaams Netwerk brengt partners samen uit verschillende contexten waar jongeren in contact komen met pesten: onderwijs, jeugdwerk, sport, gezin. Het Jeugdnetwerk tegen pesten bundelt de stem van alle jeugdwerkorganisaties die lid zijn van het Vlaams Netwerk (Vlaamse Netwerk kies kleur tegen pesten, z.d.).
Vanuit het onderwijs en het jeugdwerk wordt al sinds 2015 gevraagd naar een kenniscentrum (cyber)pesten. Deze eis werd kracht bijgezet door 18 professoren in een open brief in De Morgen. Op dit moment ontbreekt het volgens hen aan knowhow en wordt er pas opgetreden als het echt helemaal fout loopt (Torfs, 2015). De eis werd in 2018 herhaald. Op 19 juni 2018 werd door Katia Segers, Elke Van den Brandt en Tine Soens een voorstel van resolutie betreffende een gecoördineerde en transversale aanpak van cyberpesten ingediend, waarin ook de oprichting van een expertisecentrum werd gevraagd (Jans en Godderies-T’Jonck, 2018).
Een kenniscentrum is de ideale plaats om onderzoek en praktijkvoorbeelden te bundelen en op die manier hiaten op te sporen. Een kenniscentrum kan ook zorgen voor een betere afstemming tussen het wetenschappelijk onderzoek, het beleid en de praktijk van het jeugdwerk. Het ontbreken is een groot gemis.32 Alhoewel jeugdverenigingen deel uitmaken van het Vlaams netwerk Kies Kleur tegen Pesten en het Jeugdnetwerk pesten, geven zij toch de nood aan om een afzonderlijk kenniscentrum cyberpesten te hebben (Vlaams netwerk kies kleur tegen pesten, z.d.).
44 Het opzetten van dergelijke initiatieven vanuit een governance context, veronderstelt dat dit gebeurt in co-creatie. Het werk van de overheid is een samenspel van verschillende partijen, waarbij iedere partij een puzzelstuk in handen heeft. Het is een uitdaging om de juiste samenstelling te vinden (Berlo, 2012).
Sinds 2018 zijn de provincies niet langer bevoegd voor het jeugdwerk. De Vlaamse Overheid speelt hierop in met het decreet bovenlokaal jeugdwerk en stimuleert het intergemeentelijk samenwerken. Het decreet ondersteunt het jeugdwerk dat niet gericht is op de hele Vlaamse Gemeenschap, maar wel inspeelt op prioriteiten van de Vlaamse Overheid. De Vlaamse Regering heeft beslist om mediawijsheid als één van de vijf prioriteiten te benoemen voor het nieuwe Vlaams Jeugd- en Kinderrechtenbeleidsplan 2020-2024. Dit biedt een kader voor het ontwikkelen van een beleid rond de aanpak van cyberpesten samen met de jeugdverenigingen.33
3.3. Aanbeveling
Binnen de jeugdsector zijn op Vlaams niveau diverse netwerken, als vorm van vrijwillige samenwerkingsverbanden, ontstaan vanuit de sector actief. Anderzijds is er ook het Kenniscentrum Mediawijsheid dat een belangrijke rol opneemt in het stimuleren van mediawijs gedrag. De vraag naar een expertisecentrum cyberpesten wordt binnen de context van de diverse samenwerkingsverbanden gezien.
Een zoektocht naar de juiste samenstelling voor het netwerk brengt ons bij het Vlaams Netwerk Kies Kleur tegen Pesten. Het Vlaams Netwerk Kies Kleur tegen Pesten verbindt partners uit verschillende sectoren zoals onderwijs, jeugdwerk, sport, welzijn en gezin. Deze samenstelling sluit aan bij de transversale aandacht voor (cyber)pesten door de Vlaamse Overheid. Het Netwerk Kies Kleur tegen Pesten kan zich verder ontwikkelen tot expertisecentrum. Het Jeugdnetwerk kan specifieke initiatieven ontwikkelen en kennis delen voor het jeugdwerk.
De Vlaamse Overheid neemt diverse rollen op in de uitbouw van dit expertisecentrum. In eerste instantie neemt de Vlaamse Overheid het initiatief, zonder evenwel afbreuk te doen aan het gedeeld eigenaarschap van het netwerk. De Vlaamse Overheid is niet de organisator, maar fungeert als netwerkpartner. Meerdere netwerken hebben immers al hun succes bewezen, omdat
45 ze gegroeid zijn vanuit de sector zelf. De Vlaamse Overheid is ook facilitator van het expertisecentrum. Dat betekent dat de Vlaamse Overheid dit centrum ondersteunt in de werking op financieel vlak en op vlak van personeelsbezetting. De Vlaamse Overheid zorgt er ook voor dat er een team is om de kwaliteit van de werking te bewaken.
Het netwerk werkt samen met andere initiatieven zoals het Cyberbullying Research Center en het Kenniscentrum Mediawijsheid. Vlaanderen investeert in de hiaten die er zijn in het wetenschappelijk onderzoek.
Omwille van het verdwijnen van de provinciale jeugddiensten en de noden die ervaren worden om lokale groepen kwalitatief te ondersteunen, worden regionale vertegenwoordigers betrokken in het samenwerkingsverband. Deze regionale vertegenwoordigers vormen de brug tussen het expertisecentrum en de lokale werkingen.
Samengevat
Waar hebben jeugdverenigingen nood aan: - Expertise omtrent cyberpesten
- Een strategie om cyberpesten aan te pakken Welke rol kan de Vlaamse Overheid opnemen:
- Initiatiefnemer en facilitator van het expertisecentrum - Investeren in onderzoek
46
Populariserende tekst
Onderzoek naar de aanpak van cyberpesten in de jeugdverenigingen.
Vlaamse Overheid en Jeugdwerksector slaan de handen in
elkaar in de strijd tegen cyberpesten
54% van de Vlaamse kinderen en jongeren gaf aan in 2018 minstens één maal slachtoffer van cyberpesten te zijn geweest. 26,5% hiervan werd slachtoffer binnen de Vlaamse Jeugdverenigingen. Deze cijfers tonen het belang aan om jeugdverenigingen een rol te geven in de aanpak van cyberpesten. Jeugdwerkers zitten met de handen in het haar omdat zij onvoldoende kennis hebben om met dit complex probleem om te gaan. Cyberpesten is een vorm van agressie, maar wordt door jongeren vaak gepleegd als grap zonder de verregaande gevolgen ervan in te schatten.
Alhoewel meer dan één miljoen kinderen betrokken zijn bij het jeugdwerk, blijft de aanpak van cyberpesten in de jeugdverenigingen toch onder de radar.
Met de vraag ‘Welke rol de Vlaamse Overheid kan opnemen in de aanpak van cyberpesten in de jeugdverenigingen’ trokken onderzoekers van UGent door de Vlaamse jeugdwerkvelden. Diverse stakeholders in het Vlaams Jeugdwerk en de Vlaamse Overheid wijzen op de hoge noodzaak om deze problematiek aan te pakken. De onderzoekers komen tot drie aanbevelingen waar de Vlaamse Overheid op korte termijn werk kan van maken. De Minister van Jeugd reageert alvast enthousiast.
Samen sterk
Jeugdverenigingen hebben nood aan een kader om cyberpesten binnen de jeugdverenigingen aan te pakken. Hiervoor zal de Vlaamse Overheid een stappenplan uitwerken om tot instrumenten te komen die echt bruikbaar zijn voor het jeugdwerk. De Vlaamse Overheid kiest ervoor om dat vanuit een samenwerkingsverband te doen, zodat het jeugdwerk hier volop kan in participeren. De samenwerking zorgt ervoor dat er een directe lijn is tussen het beleid en de praktijk.
47
Inzetten op competentieversterking
Het sociaal engagement dat jongeren opnemen als leider in een jeugdbeweging gaat gepaard met hoge verwachtingen. Er wordt van hen verwacht dat ze kinderen en jongeren een fijne vrije tijd geven. Tegelijk wordt ook verwacht dat ze dit combineren met een sociale en een opvoedende functie. De leiders in de jeugdbewegingen zijn belangrijke schakels voor onze samenleving. Zij hebben dan ook recht op een goede opleiding. De Vlaamse Overheid stimuleert de deelnamen aan de kadervormingen en biedt hiervoor financiële ondersteuning aan. Er wordt een verdiepingsmodule cyberpesten aangeboden die de leiders handvatten aanbiedt om met dat probleem om te gaan.
Een expertisecentrum cyberpesten
Het Vlaams Netwerk Kies Kleur Tegen Pesten is bekend vanuit de campagnes zoals de move en stip-it. Dit netwerk wordt verder uitgebouwd tot een expertisecentrum cyberpesten. Hier zal kennis gedeeld worden en ervaringen uitgewisseld worden. De Vlaamse Overheid belooft om te investeren in bijkomend onderzoek rond cyberpesten.
48
Bibliografie
Boeken
Baarda, D. (2014). Dit is onderzoek! : Handleiding voor kwantitatief en kwalitatief onderzoek. Groningen: Noordhoff.
Berlo, D. (2012). Wij, de overheid: Cocreatie in de netwerksamenleving. Brussel: Programma Ambtenaar 2.0.
Beyens, K., Kennes, P., & Tournel, H. (2016). Mijnwerkers of ontdekkinsreizigers? Het kwalitatieve interview. In T. Decorte & D. Zaitch (Reds.), Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie (3de editie) (pp. 187-222). Den Haag: Acco.
Bouverne-De Bie, M. (2009). Sociale pedagogiek. Gent: UGent.
Charkaoui, N. (2018). Racisme. Over wonden en veerkracht. Antwerpen: EPO Uitgeverij. Coussée, F. (2006). De pedagogiek van het jeugdwerk. Gent: Academia Press.
De Weser, S., & Verbist, D. (1998). Overspel: Roekeloze uitdagingen voor jeugdverantwoordelijken. Leuven: Garant.
Eyron, R., Fry, J., & Schroeder, R. (2017). The ethics of online research. In N.G. Fielding, R.M. Lee & G. Blank (Eds.), The sage handbook of online research methods (2de editie) (pp. 19-37). Londen: Sage.
Goode, E. (2015). Ethical issues in the qualitative study of deviance and crime. In H. Copes, & J.M. Miller (Eds.), In the routledge handbook of qualitative criminology (pp. 49-59). New York: Routledge.
Greene, M. (2000). Bullying and harassment in schools. In Moser, R. & Frantz, C. (Eds.), Shocking violence: Youth perpetrators and victims: A multidisciplinary perspective (pp. 72- 101). Springfield: Charles C Thomas Publisher.
Lievens, E. (2013). Risico’s voor jongeren op sociale netwerken bekeken vanuit juridisch perspectief. In P.J. Valgaeren, P. Valcke & E. Lievens (Reds.), Sociale Media (pp 29-66). Mortsel: Intersentia.
Maxfield, M.G., & Babbie, E. (2019). Basics of research methods for criminal justice and criminology (2e editie). Belmont: Wadsworth.
Mortelmans, D. (2016). Het kwalitatief onderzoeksdesign. In T. Decorte & D. Zaitch (Reds.), Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie (3de editie) (pp. 166-186). Den Haag: Acco.
Van Dooren, W. (2013). Maatschappij, bestuur en bestuurskunde: Een historische schets. In A. Hondeghem, W. Van Dooren, F. De Rynck, B. Verschuere & S. Op de Beeck (Reds.), Handboek Bestuurskunde (pp. 73-96). Brugge: Van Broele.
49 Vandebosch, H. (2014). Adressing Cyberbullying Using MultiStakeholder Approach: The Flemish Case. In S. van der Hof, B. van den Berg & B. Schermer (Eds.), Minding Minors Wandering the Web: Regulating Online Child Safety (pp. 245-264). Den Haag: Springer.
Walrave, M., Demoulin, M., Heirman, W. & Van der Perre, A. (2009). Cyberpesten: Pesten in bits & bytes. Brussel: Observatorium van de Rechten op het Internet.
Tijdschriftenartikel
Allison, K.R., & Bussey, K. (2017). Individual and Collective Moral Influences on Intervention in Cyberbullying. Computers in Human Behavoir, 74, 7-15. DOI: 10.1016/j.chb.2017.04.019. Bastiaensens, S., Vandebosch, H., Poels, K., & De Bourdeaudhuij, I. (2014). ‘Can I Afford to Help?’ How Affordances of Communication Modalities Guide Bystanders' Helping Intentions towards Harassment on Social Network Sites. Behaviour and Information Technology, 34(4), 1-31. DOI: 10.1080/0144929X.2014.983979.
Blaya, C. (2019). Cyberhate: A Review and Content Analysis of Intervention Strategies. Aggression and Violent Behavior, 45, 163-172. DOI: 10.1016/j.avb.2018.05.006.
Bozbayindir, G.B. (2019). Cyberbullying and Criminal Law. Istanbul Hukuk Mecmuasi, 77(1), 426-447. Doi: 10.26650/mecmua.2019.77.1.0009.
Brody, N., & Vangelisti, A.L. (2015). Bystander Intervention in Cyberbullying. Communication Monographs, 1-26. DOI: 1080/03637751.2015.1044256.
Cantone, E., Piras, A.P., Vellante, M., Preti, A., Danielsdottir, S., D’Aloja, E., Lesinskiene, S., Angermeyer, M.C., Carta, M.G., & Bhugra, D. (2015). Interventions on Bullying and Cyberbullying in Schools: A Systematic Review. Clin Pract Epidemiol Ment Health, 11(4), 58- 76. DOI: 10.2174/1745017901511010058.
Chan, H.C., Wong, D.S.W. (2015). Traditional School Bullying and Cyberbullying in Chinese Societies: Prevalence and a Review of the Whole School Intervention Approach. Aggression and Violent Behavior, 23, 98-108. DOI/10.1016/j.avb.2015.05.010.
Corcoran, L., Mc Guckin, C., & Prentice, G. (2015). Cyberbullying or Cyber Aggression?: A Review of Existing Definitions of Cyber Based peer to peer Aggression. Societies, 5(2), 245- 255. DOI: 10.3390/soc5020245.
Cronin, P., Ryan, F., & Coughlan, M. (2008). Undertaking a Literature Review: A step-by-step Approach. British journal of nursing,17(1), 38-43.
Darley, J.M., & Latané, B. (1968). Bystander Intervention in Emergencies: Diffusion of Responsibility. Journal of Personality and Social Psychology, 8(4), 377-383. DOI: 10.1037/h0025589.
De Bolle, M., & Tackett, J.L. (2013). Anchoring Bullying and Victimization in Children within a Five-Factor Model-Based Person-Centred Framework. European Journal of Personality, 27, 280-289. Doi: 10.1002/per.1901.
50 Deboutte, G. (2013). Vluchten kan niet meer…: Over de Pijn van (Cyber)pesten en wat Scholen kunnen doen. Informatie vernieuwing onderwijs, 34(133), 9-25. Geraadpleegd op 22 oktober 2019, van http://www.kivaprogram.net/assets/files/belgium_public/ivo-vluchten-kan-niet- meer.pdf.
Demarrais, K. (2003). Learning to Interview in the Social Sciences. Qualitative Inquiry, 9(4), 643-668. DOI:10.1177/1077800403252736.
Del Ray, R., Elipe, P., & Ortega-Ruiz, R. (2012). Bullying and Cyberbullying: Overlapping and Predictive Value of the Co-occurrence. Psicothema, 24(4), 608-613. Geraadpleegd op 10 januari, https://www.unioviedo.net/reunido/index.php/PST/article/view/9711.
Dooley, J., Pyzalski, J., & Cross, D. (2009). Cyberbullying versus Face-to-face Bullying: A Theoretical and Conceptual Review. Zeitschrift für psychologie, 217(4), 182-188. Doi: 10.1027/0044-3409.217.4.182.
Faccio, E., Iudici, A., Costa, N., & Bellani, E. (2014). Cyberbullying and Interventions Programs in School and Clinical Setting. Social and Behavioral Sciences, 122, 500-505. DOI: 10.1016/j.sbspro.2014.01.1382.
Gaffney, H., Farrington, D.P., Espelage, L.E., & Ttofia, M.M. (2019). Are Cyberbullying Intervention and Prevention Programs Effective? A Systematic and Meta-analytical. Aggression and Violent Behavior, 45, 134-153. DOI: 10.1016/j.avb.2018.07.002.
Jäger, T., Amando, J., Matos, A., & Pessoa, T. (2010). Analysis of Experts and Trainers Views on Cyberbullying. Journal of Psychologists and Counsellors in Schools, 20(2), 169-181. DOI: 10.1375/ajgc.20.2.169
Khan, K.S., Kunz, R., Kleijnen, J., & Antes, G. (2003). Five Steps to Conducting a Systematic Review. Journal of the Royal Society of Medicine, 96, 118-121. Geraadpleegd op 30 april 2020, van https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/014107680309600304.
Klijn, E.H., & Koppenjan, J.F.M. (2014). Complexity in Governance Network Theory. Complexity, Governance & Networks, 61, 61-70. DOI:7564/14-CGN8.
Kubiszewskia, V., Fontaine, R., Potard, C., & Auzoulta, L. (2015). Does Cyberbullying Overlap with School Bullying when Taking Modality of Involvement into Account?. Computers in Human Behavior, 43, 49-57. DOI: 10_1016/j.chb.2014.10.049.
Leung, A., Fung, D., & Farver, J. (2017). A Cyberbullying Intervention for Hong Kong Chinese College Students. Research in quality of life, 13, 1037-1053. DOI: 10.1007/s11482-017-9572- 1.
Li, Q. (2010). Cyberbullying in High Schools: A Study of Students' Behaviors and Beliefs about This New Phenomenon. Journal of Aggression, Maltreatment & Trauma, 19(4), 372-392, DOI: 10.1080/10926771003788979.
Limbera, S.P., Olweus, D., Wangc, W., Maseillod, M., & Breivike, K. (2018). Evaluation of the Olweus Bulying Prevention Program: A Large Scale Studie of U.S. Students in Grades 3- 11. Journal of School Psychology, 69, 56-72. DOI: 10.1016/j.jsp.2018.04.004.
51 Machackova, H., Dedkova, L., & Mezulanikova, K. (2015). Brief Report: The Bystander Effect in Cyberbullying Incidents. Journal of Adolescence, 43, 96-99. DOI: 10.1016/j.adolescence.2015.05.010.
Marczak, M., & Coyne, L. (2010). Cyberbullying at School: Good Practice and Legal Aspects in the United Kingdom. Australian Journal of Guidance & Counselling, 20(2), 182-193.DOI: 10.1375/ajgc.20.2.129
Nickerson, A.B., Aloe, A.M., Livingston, J.A., & Feeley, H. (2014). Measurement of the Bystander Intervention Model for Bullying and Sexual Harassment. Journal of Adolescence, 37, 391-400. DOI: 10.1016/j.adolescence.2014.03.003.
O’Conner, H., & Madge, C. (2017). Online interviewing. In N.G. Fielding, R.M. Lee & G. Blank (Eds.), The sage handbook of online research methods (2de editie) (pp. 416-434). Londen: Sage.
Pabian, S., & Vandebosch, H. (2014). Using the Theory of Planned Behaviour to Understand Cyberbullying: The Importance of Beliefs for Developing Interventions. European Journal of Developmental Psychology, 11(4), 463-477. Doi: 10.1080/17405629.2013.858626.
Pabian, S., & Vandebosch, H. (2016). Developmental Trajectories of (Cyber)Bullying Perpetration and Social Intelligence During Early Adolescence. The Journal of Early Adolescence, 36(2), 145-170. DOI: 10.1177/0272431614556891.
Paine, T. (2009). Virtual Violence: Protecting Children from Cyberbullying. The Rights of man,
2. Geraadpleegd op 28 april 2020, van
https://www.basw.co.uk/system/files/resources/basw_41640-1_0.pdf.
Palladino, B.E., Nocentini, A., & Menesini, E. (2016). Evidence‐Based Intervention against Bullying and Cyberbullying: Evaluation of the NoTrap! Program in two Independent Trials. Aggressive Behavior, 42(2), 194-206. DOI:10.1002/ab.21636.
Ranney, M.L., Pittman, S.K., Riese, A., Ybarra, M., Huang, J., Spirito, A., & Rosen, R. (2018). Mobile Health Intervention Development Principles: Lessons from an Adolescent
Cyberbullying Intervention. Geraadpleegd op 24 april 2020, van
https://scholarspace.manoa.hawaii.edu/handle/10125/50310?mode=full.
Riebel, J., Jäger, R.S., & Fischer, U.C. (2009). Cyberbullying in Germany: An Exploration of Prevalence, Overlapping with Real Life Bullying and Coping Strategies. Psychology Science Quarterly, 51(3), 298-314. DOI: 10.1089/109493104323024500.
Ritchie, J., & Lewis, J. (2004). Review: Qualitative Research Practice: A Guide for Social Science Students and Researchers. Historische Sozialforschung, 29(4), 171-177. Geraadpleegd op 26 februari 2020, van https://www.jstor.org/stable/20761996?seq=1.
Sabella, R.A., Patchin, J.W., & Hinduja, S. (2013). Cyberbullying Myths and Realities. Computers in Human Behavior, 29(6), 2703-2711. DOI: 10.1016/j.chb.2013.06.040.
52 Slonje, R., & Smith, P.K. (2008). Cyberbullying: Another Main Type of Bullying?. Scandinvavian Journal of Psychology, 49(2), 147-154. DOI: 10.1111/j.1467- 9450.2007.00611.x.
Slonje, R., Smith, P.K., & Frisén, A. (2013). The Nature of Cyberbullying and Strategies for Prevention. Computers in Human Behavior, 29(1), 26-32. DOI: 10.1016/j.chb.2012.05.024. Staples, M., & Niazi, M. (2006). Experiences Using Systematic Review Guidelines. Journal of Systems and Software, 80(9), 1425-1437. DOI: 10.1016/j.jss.2006.09.046.
Van Cleemput, K., Lievens, E., & Pabian, S. (2016). Een Empirisch en Juridisch Perspectief op Cyberpesten: Naar een Holistische Aanpak. Tijdschrift voor jeugd en kinderrechten, 1, 6-22.
Geraadpleegd op 22 november 2019, van
https://biblio.ugent.be/publication/7090117/file/7140382.
Van Damme, A., Pauwels, L., & Van Gampelaere, M. (2013). Traditioneel Pestgedrag versus Cyberpesten: Een Verkennende Analyse van Zelf Gerapporteerd Dader- en Slachtofferschap. Panopticon, 34(6), 448–472. Geraadpleegd op 4 februari 2020, van
https://biblio.ugent.be/publication/4166459.
Vandebosch, H., Beirens, L., D’haese, W., Wegge, D., & Pabian, S. (2012). Police Actions with Regard to Cyberbullying: The Belgian Case. Psicothema, 24(4), 646-652. Geraadpleegd op 27 maart 2020, van http://www.psicothema.com/PDF/4067.pdf.
Vandebosch, H., Poels, K., & Deboutte, G. (2014). Schools and Cyberbullying: Problem perception, Current actions and Future needs. International Journal of Cyber Society and Education, 7(1), 29-48. DOI: 10.7903/ijcse.1149.
Vandebosch, H., & Van Cleemput, K. (2008). Defining Cyberbullying: A Qualitative Research into the Perceptions of Youngsters. CyberPsychology & Behavior, 11(4), 499-503. DOI: 10.1089/cpb.2007.0042.
Vandebosch, H., & Van Cleemput, K. (2009). Cyberbullying Among Youngsters: Profiles of Bullies and Victims. New media & society, 11(8), 1349-1371. Doi: 10.1177/1461444809341263.
Varvasovszky, Z., & Brugha, R. (2000). A Stakeholder Analysis. Health Policy and Planning, 15(3), 338-345. DOI: 10.1093/heapol/15.3.338.
Online bronnen
Banerjee, R., Robinson, C., & Smalley, D. (2010). Evaluation of the Beatbullying Peer
Mentoring Programme. Geraadpleegd op 28 april 2020, van
https://research.brighton.ac.uk/en/publications/evaluation-of-the-beatbullying-peer- mentoring-programme.
Bormans, L., Vaneechoutte, A., Vanbuel, V., & Van Laere, M. (2008). De eerste lijn: Pesten: Ze spuwen op me. Klasse. Geraadpleegd op 3 mei 2019, van
53 Cyberbullying Research Center. (z.d.). International Research on Cyberbullying. Geraadpleegd op 24 januari 2020, van https://cyberbullying.org/research/map.
De Ambrassade. (2018). Beleidsnota 2018-2020. Geraadpleegd op 12 mei van
https://ambrassade.be/nl/over-ons#anker1.
De Ambrassade. (2020a). Erkende jeugdverenigingen. Geraadpleegd op 12 februari 2020, van
https://ambrassade.be/nl/partnerschappen/erkende-jeugdverenigingen.
De Ambrassade. (2020b). Toolbox Diversiteit. Geraadpleegd op 23 maart 2020, van
https://ambrassade.be/nl/toolbox-diversiteit.
De Ambrassade. (2020c). Werksoorten en -vormen. Geraadpleegd op 11 april 2020, van
https://ambrassade.be/nl/basiswerk-jeugdwerk/landschap/werksoorten-en-vormen.
De Backer, K., & Van Effelterre, E. (2001). Ooievaars en bloemkolen: Historisch- pedagogische schets van het jeugdwerk. Geraadpleegd op 12 maart, van
https://ambrassade.be/nl/basiswerk-jeugdwerk/geschiedenis.
JAC. (2020). Vrienden helpen vrienden. Geraadpleegd op 11 mei 2020, van
https://www.caw.be/jac/hoe-wij-helpen/preventie/jeugdadviseurs/.
Kinderrechtencoalitie. (2020). Netwerk Antiracisme en -discriminatie. Geraadpleegd op 23 maart 2020, van https://www.kinderrechtencoalitie.be/netwerk-antiracisme-en-discriminatie/. Maines, B., & Robinson, G. (1994). No Blame approach to bullying. Geraadpleegd op 15 april 2020, van https://eric.ed.gov/?id=ED414028.
n-Brussel. (2020). Subsidies kadervorming voor begeleiders of toekomstige begeleiders. Geraadpleegd op 12 mei 2020, van https://www.vgc.be/subsidies-en- dienstverlening/jeugd/subsidies-kadervorming-voor-begeleiders-toekomstige-
begeleiders?fbclid=IwAR2yv8JWylL8lNQTb1Qnegt5j7a6DT- M7WlZIQnQdXxorlnYqRyMtiaGNBY.
Patchin, J. (2009, 11 november). Cyberbullicide: the relationship between cyberbullying and
suicide among youth. Geraadpleegd op 10 november 2019, van
https://cyberbullying.org/cyberbullicide-the-relationship-between-cyberbullying-and-suicide- among-youth.
Vlaamse Jeugdraad. (2010). Cyberpesten en Cyberhate. Geraadpleegd op 14 maart 2019, van
https://vlaamsejeugdraad.be/advies/1009-cyberpesten-en-cyberhate.
Rapporten
De Pauw, P., Vermeersch, H., Coussée, F., Vettenburg, N., & Van Houtte, M. (2011). Jeugdbewegingen in Vlaanderen: een onderzoek bij groepen, leiding en leden. Geraadpleegd op 10 april, van https://www.vlaanderen.be/publicaties/jeugdbewegingen-in-vlaanderen-een- onderzoek-bij-groepen-leiding-en-leden.
54 De Visscher, K., & Neyens, M. (2016). Visienota diversiteit in/en het jeugdwerk (Rapport). Geraadpleegd op 7 mei 2020, van https://ambrassade.be/nl/kennis/artikel/visienota-diversiteit- in-en-het-jeugdwerk.
DiFranzo, D., Taylor, S.H., Kazerooni, F., Wherry, O.D., & Bazarova, N.N. (2018). Upstanding by Design, Bystander Intervention in Cyberbullying. In CHI’18: Proceedings of the 2018 CHI
Conference on Human Factors in Computing Systems (pp. 1-12).
https://doi.org/10.1145/3173574.3173785.
IWT. (2012). Zes jaar onderzoek naar cyberpesten in Vlaanderen, België en daarbuiten: Een overzicht van de bevindingen (White paper). Antwerpen: IWT.
Van Haeken, S., Verdock, E., & Groenen, A. (2018). Geweld gemeten en geteld scholenonderzoek 2018: aanbevelingen in de aanpak van geweld tegen jongeren (Rapport).
Geraadpleegd op 15 november 2019, van
https://www.departementwvg.be/sites/default/files/media/Project%20Geweld%20Geteld_Ein drapport%20UC%20Leuven-Limburg.pdf.