Het afschot onder ontheffing is 0,1-7% van de winterpopulatie in Noord-Holland, waarbij de laatste jaren het percentage dat wordt geschoten minder dan 1% is. Afschot lijkt geen effect te hebben op de aantallen in Noord-Holland, want overleving van adulten is 70,1% (29,9% mortaliteit) (van der Jeugd et al., 2014), waar 1% mogelijk extra mortaliteit door afschot weinig invloed zal hebben. Bovendien is het bij eenden niet bekend of deze sterfte additief is (dus moet worden opgeteld) of wordt gecompenseerd (dus geen invloed heeft op de populatiegrootte) (Cooch et al., 2014). Bovendien zit in het sterftecijfer al afschot verdisconteerd dat de afgelopen jaren heeft plaatsgevonden. De vraag is dus of het huidige afschot als additionele sterfte aangemerkt moet worden of al ‘in’ het sterftecijfer zit. Dit afschot onder ontheffing zal de staat van instandhouding van de smient dus niet beïnvloeden.
Het beheer lijkt effectief te zijn: de schade is gedaald. Volgens onderzoek bij smienten is afschot ook effectief als methode voor verjaging en als versterking van andere weringsmethoden (Madsen, 1998b). Voortzetting van een, terughoudend, ondersteunend afschot voor verjaging is dan ook wenselijk.
7.10.6 WETTELIJKE STATUS EN PROVINCIAAL BELEID
Er was een ontheffing voor aan verjaging ondersteunend afschot buiten bepaalde aangewezen foerageergebieden en onder de voorwaarde dat bij gebruik van de ontheffing in of bij Natura 2000- gebieden eerst een passende beoordeling uitgevoerd wordt. Op kwetsbare gewassen was verder verjaging met zowel een akoestisch als een visueel middel verplicht voordat ondersteunend afschot plaatsvinden. De bestuursrechter heeft deze ontheffing echter eind 2016 vernietigd vanwege onvoldoende motivering van de schadehistorie in de juridische procedure.
Om in aanmerking te komen voor een tegemoetkoming in gewasschade werd wel gebruik van de ontheffing voorgeschreven, maar niet de inzet van preventieve middelen.
Schade aan blijvend grasland in oktober komt niet in aanmerking voor een tegemoetkoming. Schade aan blijvend grasland van schapenweides komt in de periode oktober tot en met januari niet in aanmerking voor een tegemoetkoming.
De smient is als niet-broedvogel een Natura 2000-soort. In Noord-Holland hebben de volgende Natura 2000-gebieden een instandhoudingsdoelstelling voor de smient: 1)
Abtskolk & De Putten, 2) Eilandspolder, 3) Eemmeer en Gooimeer Zuidoever (provincie- overschrijdend), 4) IJsselmeer (provincie-overschrijdend), 5) Ilperveld, Varkensland, Oostzanerveld & Twiske, 6) Markermeer en IJmeer (provincie-overschrijdend), 7) Oostelijke Vechtplassen (provincie- overschrijdend), 8) Polder Zeevang, 9) Waddenzee (provincie-overschrijdend) en 10) Wormer- en Jisperveld & Kalverpolder. Het landelijke Natura 2000-doel is behoud van de omvang en de kwaliteit van het leefgebied met een draagkracht voor een populatie. Dit betreft gemiddeld 258.200 vogels (seizoensgemiddelde van de telgebieden van het Meetnet Watervogels, Sovon).
169 7.10.7 DOELSTELLING
Vermindering van de gewasschade.
Verminderen en zo mogelijk voorkomen van risico’s voor de veiligheid van het vliegverkeer.
7.10.8 BEHEERMAATREGELEN
Het beheer wordt uitgevoerd door verjaging met ondersteunend afschot.
Tevens is het mogelijk om eendenkooien en jachtvogels (slechtvalk) als wettelijk erkend middel in te zetten.
Weren en verjagen gebeurt met visuele en akoestische preventieve middelen vermeld in de module Eenden van de Faunaschade Preventie Kit, zoals vogelschrikkers, vlaggen, linten, ballonnen, vliegers, afweerpistolen en knalapparaten. Zie http://www.bij12.nl/bij12units/faunafonds/faunaschade- preventiekit-fpk/module-eenden/
7.10.9 UITVOERING BEHEERMAATREGELEN
Op grond van artikel 3.1 lid 5 Wet natuurbescherming mogen grondgebruikers met het oog op schadebestrijding het gehele jaar door smienten verstoren, voor zover de verstoring niet van wezenlijke invloed is op de staat van instandhouding.
Op grond van een ontheffing mochten grondgebruikers het verstoren ondersteunen met afschot. De bestuursrechter heeft de ontheffing echter eind december 2016 geschorst.
Tevens is het mogelijk om jachtvogels, met name slechtvalk, als wettelijk erkend middel in te zetten. Maatregelen om schade te beperken of te voorkomen hebben betrekking op lokale situaties bij schadegevoelige percelen. Afschot van smienten die naar of van hun rustplaatsen op open water vliegen dient vermeden te worden. Permanent grasland, waar verreweg de meeste smientenschade optreedt, komt binnen de gehele provincie voor. Aangezien de smient op Oost-Atlantische flyway niveau en in Nederland achteruit gaat is een limiterend afschot uit voorzorg op zijn plaats. Een maximum van 5.000 individuen mag jaarlijks worden geschoten voor verjaging met ondersteunend afschot.
7.10.10 EFFECTIVITEIT BEHEERMAATREGELEN
Zowel visuele als akoestische preventieve middelen werken maar gedurende een korte periode. Daarna wennen smienten er aan. Door deze middelen af te wisselen wordt de effectiviteit verhoogd en gewenning zoveel mogelijk uitgesteld. Verjaging met ondersteunend afschot is een noodzakelijke en effectieve aanvullende mogelijkheid die wordt ingezet (Madsen, 1998b).
Een observatie (van Collectief Noord-Holland Zuid) is dat verjaging met afschot van de poldersmienten leidt tot grotere groepen plassmienten en minder poldersmienten, wat ertoe zou leiden dat de schade sterker wordt geconcentreerd (en daar ook hoog is) en er minder lokale schade optreedt (veelal van geringere en daardoor acceptabele omvang). Poldersmienten zitten dag en nacht op een bepaald perceel. De ervaring van het Faunafonds is dat de poldersmienten aanzienlijke schades veroorzaken langs de slootkanten en kopeinden, en dat verjaging met ondersteunend afschot daar juist belangrijk is.
170 7.10.11 MONITORING
De jaarlijkse aantalsontwikkeling van de smient wordt gevolgd in de meetnetten ‘broedvogels’, ‘PTT- tellingen in december’ en ‘watervogels’, onderdelen van het Netwerk Ecologische Monitoring. Dit betreft trends, geen schatting van absolute aantallen. Daarnaast blijven we gebruik maken van de landelijk en provinciaal beschikbare cijfers zoals deze ook in dit faunabeheerplan zijn gebruikt.
De registratie van het afschot en de inzet van preventieve middelen vindt plaats door rapportage via het faunaregistratiesysteem (FRS) van de FBE. Sinds 1 januari 2017 zijn uitvoerders (jagers) wettelijk verplicht om gedode dieren te melden bij de faunabeheereenheid.
7.10.12 CONCLUSIES
De jaarlijkse gewasschade is aanzienlijk. De faunabeheereenheid zal een ontheffing op voorhand aanvragen voor verjaging met ondersteunend afschot. Ontheffing zal worden aangevraagd van zonsopgang tot twee uur na zonsopgang, waarbij één uur voor zonsopgang het veld mag worden betreden, en van twee uur voor zonsondergang tot zonsondergang, waarbij tot één uur na zonsondergang het veld mag worden verlaten. In totaal is de tijd voor verjaging met ondersteunend afschot dan maximaal 4 uur per dag.
Ontheffing op voorhand blijft ook noodzakelijk voor het belang veiligheid van het luchtverkeer.
Met goede motivatie door de initiatiefnemer zullen indien nodig tevens aanvragen ingediend kunnen worden voor een ontheffing via art. 3.26 lid 3 Wet natuurbescherming om het geweer te gebruiken op gronden die alleen door fysieke barrières niet voldoen aan de in het Besluit natuurbescherming gestelde regels voor een jachtveld, indien op die gronden belangrijke schade optreedt en de schade niet op andere wijze bestreden kan worden.
Het aantal in Noord-Holland overwinterende smienten is aanvankelijk toegenomen en de laatste tien jaar gestabiliseerd. Landelijk en op het niveau van de Oost-Atlantische trekroute is er sprake van een afname, maar de aantallen zijn nog hoger dan in 1981, toen de Vogelrichtlijn van kracht werd. In het kader van Europese wetgeving kan de staat van instandhouding van de smient daarom gunstig worden genoemd. Ook BirdLife International beoordeelt de smient (in de Oost-Atlantische trekroute) als ‘no concern’, dat wil zeggen niet bedreigd (BirdLife, 2012; zie ook 7.10.2). Daarmee blijkt ‘uit populatiedynamische gegevens dat de betrokken soort nog steeds een levensvatbare component is van de natuurlijke habitat waarin hij voorkomt, en dat vermoedelijk op lange termijn zal blijven.’ (Wet natuurbescherming, artikel 1.1).
Ook is het ‘natuurlijke verspreidingsgebied’ niet kleiner geworden (zowel voor de Oost-Atlantische trekroute als in Nederland) en is er een ‘voldoende grote habitat’ voor deze soort in Nederland, en Noord-Holland, van voldoende omvang en kwaliteit om ook op langere termijn de populatie smienten te kunnen herbergen. Daarmee wordt voldaan aan de voorwaarden van een gunstige staat van instandhouding.
Gezien de lichte afname in de Oost-Atlantische trekroute en in Nederland over de laatste tien jaar is voorzichtigheid geboden. Daarom wordt een limiet gesteld van maximaal 5.000 dieren die per jaar geschoten mogen worden. Afstemming van dit beleid met andere smientenrijke provincies is hier wenselijk, om op landelijk niveau ook te garanderen dat afschot verantwoord is. Het wordt aanbevolen
171